انتخاب شگفتِ روز «قهرمانی» صائب از زبان امیری اسفندقه

شهرستان ادب: مرتضی امیری اسفندقه در قالب یادداشتی چگونگی انتخاب ۱۰ تیرماه به عنوان روز صائب و رویداد عجیب و شاعرانه‌ای که با آن ملازم بوده را روایت کرده است.

به نام خدا

ما دست اگر دهیم به دست هم، از آسمان گذشتنمان سهل است

من شوق پر کشیدن یک پرواز، تو قامت کشیده‌ی یک آهی

(محمد قهرمان)

محضِ یادگار

هنوز استاد محمد قهرمان در حیات ظاهری خویش که سرشار از حیات خلوتهای باطنی بود به سر می‌برد که دوستان امور فرهنگی یادآور شدند که با گفتگوهایی که با صائب شناسان معاصر داشته اند به این نتیجه رسیده‌اند که نخستین کنگره صائب تبریزی را در پایتخت برگزار کنند.

دوستان از من خواستند با استاد محمد قهرمان برای حضور و تجلیل از شعر و شخصیت ایشان در این کنگره صحبتی داشته باشم. دوستان را گفتم که: استاد به شرط معرفی صحیح (به گفته خودشان) مولانا صائب و معرفی و نقد پر و پیمان و پالایش یافته اسلوب بدیع سبک صائب و طرز تازه و فرازها و فرودهای آن حتما از شنیدن این خبر مسرور خواهد شد، اما حضور ایشان در این کنگره و تجلیل از ایشان بعید است به دلیل اینکه استاد هرگز کنگره‌ای و همایشی نیست ذاتا که سر به جیب کشیده‌اند و از دو جهان به گوشه‌ی غمی اکتفا کرده. دیگر اینکه اگر هم روح صائب کرشمه‌ای نیز بخواهد در کار استاد کند که در این کنگره حاضر شود، احوالشان رخصت عنایت نخواهد فرمود که سخت بیمارند. با این وصف از آنجا که خوش نمی‌دارم تا ظنی در ابلاغ پیام داشته باشم، در فرصتی مقتضی با استاد سخنی پیرامون این مقوله و مقال خواهم داشت.

ساعتی بعد از خلوت دست فراهم داده مرکز حفظ و اشاعه‌ی موسیقی، بخت گفتگویی با استاد روی نمود و من نیز در آن گفتگو که به خوانش شعر استاد و نوشتن و نیوشیدن آن گذشت داستان کنگره شعر صائب را با ایشان در میان نهادم. استاد خوشحال و خرسند شد اما پاسخ استاد در باب حضورشان در کنگره و در تهران همان که گفتم. درست به همان دو دلیل نه زیاد و نه کم.

من به استاد گفتم شما در این کنگره چه باشید و چه نباشید، خواهید بود تلاش با طراوت و تر و تازه‌ی شما در راستای شناخت صائب و احوال و آثار او و استادان و شاگردان او و هرچه همه چه هنر او با ارائه تصحیح متون گرانمایه آن دور و دوره که شعر پارسی روزگاری نو را تجربه می‌کرد. به تخصیص نسخه‌ی صائب تبریزی به تصحیح شما که اسما و رسما به نسخه‌ی قهرمان شهرت یافته و زبانزد است سند اعتبار آبروی این کنگره است و تمام.

به دوستان گفتم: که به استاد گفتم و استاد هم همان فرمودند که عرض کرده بودم و یادآور شدم که این همایش می‌تواند در کنار به نمایش گذاشتن نسخ خطی و معتبر اشعار صائب با حضور صائب شناسان، از آثار استاد قهرمان نیز هم به شکلی مطلوب رونمایی کند و در این رونمایی آخرین سروده‌های استاد را معرفی نماید با معرفی آخرین نسخه‌ی اشعارشان که چاپ دوم آن در راه بود. دوستان یادآور شدند اگر استاد کلامکی یا پیامکی نیز برای این کنگره داشته باشند بس است و بسیار.

گفتم که: این مورد را نمی‌توانم هرگز به استاد واگویم که استاد از من رنجیده خواهد شد که او می‌داند که من باید بدانم که او هرگز نخواسته و نمی‌خواهد تا این اندازه بزرگ باشد گرچه حضرت والایش بخوانند و بدانند. و یادآور شدم که حضور کتابهای استاد یعنی حضور خود استاد و هرکجا که نامه و نام صائب است نشان استاد قهرمان نیز هست و تمام.

چند روز بعد دوستان دیگر بار یادآور شدند که می‌خواهند روزی را به نام صائب تبریزی محکم و مطمئن نامگذاری کنند هم نظر خودت و هم نظر استاد قهرمان را به ما برسان که نظر بسیاری دیگر را نیز جویا شده‌ایم (این مطلب را شاعر معاصر حمیدرضا برقعی به من گفت) من نقدا و باورمندانه گفتم روز ده تیر که روز تولد استاد محمد قهرمان است بهترین روز برای این نامگذاری است، اگر مانعی در این مسیر نیست و ندارید همین روز را تایید کنید که این نه نظر من، بل اهتمام و التماس من است به عنوان معلم ساده‌ی ادبیاتی که می‌تواند با تکیه بر نسخه‌ی صائب قهرمان، صائب را با همکلاسی‌هایش مرور کند.

گذشت و گذشت، وقتی برای استاد شعرکی می‌خواندم (تلفنی) تا نظر و نفس استاد را داشته باشم و غلط‌هایم اصلاح شود. در اثنای سخن به ایشان گفتم: راستی علاقمندان به صائب گفته‌اند که به شما برسانم که شما نامی را برای نامگذاری روز صائب تبریزی و ثبت آن نام پیشنهاد کنید من نقدا روز ده تیر را پیشنهاد دادم شما هم دنبال روزی نگردید که حال گل یا پوچ ندارید، و هم این روز است که روز تولد شماست و لبخندی و تلخنده‌ای و تمام.

دوستان برگزارکننده‌ی کنگره‌ی میرزا بابا صائب را دیگر ندیدم و نشنیدم و ندانستم و کاروان استاد قهرمان رفت از پیش و استاد:

جان گرامی به پدر باز داد

کالبد تیره به مادر سپرد

پس از کوچ آن جانِ شیفته و شفاف، و در آستانه‌ی برگزاری کنگره صائب می‌خواهند با یاد استاد تجلیلی داشته باشند یعنی همان عملی که قرار بود در زمان حیات ایشان انجام شود.(‌انگار دوستان در این باب با خانواده استاد نیز گفتگویی داشته‌اند) گفتم که: استاد که نیستند، همان که آن موقع می‌شد انجام شود الان نیز می‌شود که آثار استاد متعلق به همه بود و هم اکنون همه‌گیرتر است.و از دوستان پرسیدم که راستی روز ده تیر چه شد؟ آیا در نظر آمد؟ مقبول افتاد؟ یا اصلا از خاطر گریخت؟

چندی بعد حاج شیخ جواد زمانی شاعر(انتخاب ایشان از آثار صائب و بیدل و حزین به زیور چاپ آراسته است و نیز انتخاب ایشان از اشعار اخلاقی صائب به طور جداگانه) فرمودند که با جناب هاشمی متخلص به تربت (نمونه‌ی گزینش ایشان از اشعارآئینی معاصر و تصحیح و معرفی دیوان سرگرد نگارنده و... در دست است) و حمیدرضا برقعی شاعر گپ و گفت‌ها داشته‌اند و سرانجام قرار است که بر اساس ابجد حروف صائب روزی را برای آن نام بیابند.

از آنجا که هم از نخستین روزهای درس و مشق جاهل علم اعداد بوده‌ام و الان نیز هم کماکان. هرچه جناب تربت عزیز توضیح داد که چگونه نفهمیدم که نفهمیدم اما حسن اتفاق این که نتیجه همان ده تیر شد. گفت: «چنین کنند بزرگان چو کرد باید کرد». با شنیدن این خبر نقطه‌ی تعجب هزار جای ذهن و زبانم از شدت شور و شعف عوض شد. 

روحانی ارجمند، شاعر و محقق معاصر، جناب جواد زمانی که یکی از ستون‌های استوار کنگره‌ی صائب بود و هم از آغاز با نامگذاری روز ده تیر همدل بود وهمراه دیشب بین زمین و آسمان (منظورم هواپیماست) و در تقویم سال 1393 در یک روز شمار بسیار زیبا و ظریف و کوچک و کامل، نشانم داد که در مقابل روز ده تیر نوشته بود روز صائب و... «خوش خبر باشی ای نسیم شمال».

هنگام برگزاری مراسم کنگره‌ی میرزا بابا صائب تبریزی در تالار وحدت قرار شد من سخنی پیرامون شعر و شخصیت استاد داشته باشم که این ماموریت را به مصحح تذکره‌ی هفت اقلیم شاعر ارجمند سید محمدرضا طاهری (حسرت) وانهادم که حق و حد همین بود، قهرمان‌دانی و قهرمان‌خوانی را. در آن روز، محمدرضای قهرمان که به همراه سالک مشهدی و وحید نکاحی به تهران آمده بود برای سلام و سپاس با همان متانت و ادب قهرمانی، بر صحنه آمد و هدیه نقدی مسئولین برگزار کننده‌ی کنگره را که متعلق به استاد قهرمان بود را به مرکز حافظ شناسی شیراز تقدیم کرد.

هم پیشاپیش خیلی خیلی پیشاپیش، با یاد استاد محمد قهرمان که چیزی به سال کوچ او نمانده است تولد روز ده تیر در تقویم رسمی به نام صائب تبریزی بر همه‌ی آموزگاران و آموختگان شعر و ادب پارسی مبارک باد. گفته است استاد قهرمان که:

چون فراموشی غبار افشان شود بر یاد ما

شعر ما فریاد بر دارد که ما هم بوده‌ایم