گزارش کلاس «شعر و رسالت اجتماعی» با حضور محمدرضا وحیدزاده

شهرستان ادب: اولین کلاس از دومین اردوی آموزشی دورۀ ششم بانوان آفتابگردان با حضور محمدرضا وحیدزاده برگزار شد.

وحیدزاده صحبت خود را پیرامون «شعر و رسالت اجتماعی» با طرح این سوال آغاز کرد که شعر چه رسالتی در اجتماع دارد و نقش شاعر در اجتماع چیست؟ و آیا واکنش شاعر نسبت به اتفاقات صحیح است؟ او با تاکید بر این مسئله که پاسخ به این سوال نیازمند دانستن تعریفی دقیق از شعراست به این موضوع اشاره کرد که: «هنر، بیان خیال‌انگیز برای تاثیر بر مخاطب است و مواد متفاوتی دارد. گاهی در قالب موسیقی تجلی پیدا می‌کند، گاهی به‌وسیلۀ رنگ در قالب نقاشی بروز پیدا می‌کند و گاهی مادۀ اولیۀ آن واژه است و می‌توان  به‌نوعی شعر را بیان خلاقانه با  کمک واژه‌ها برای تاثیرگذاری  بر مخاطب دانست. این‌که شعر می‌تواند دارای رسالت اجتماعی باشد یا خیر موافقان و مخالفانی دارد. از جمله منتقدین آن فرمالیست‌ها هستند و مهمترین دلیلشان برای مخالفت با آن مباحث شکل‌گرایانه است، که ورود آن را به اجتماع ضربه به شاعرانگی آن و ذبح جوهر هنرمندانۀ آن می‌دانند و معتقد هستند که شعر فارغ از مسئولیت‌های اجتماعی است و باید ناب باقی بماند».

او در ادامه گفت: «می‌توان دو مسئله را در مورد شعر مطرح کرد این‌که شعر را تنها فرم دانست و این‌که  نباید راجع به مسائل اجتماعی اظهارنظر کند. این‌که شعر را تنها فرم بدانیم کاملا صحیح است. اما علاوه بر آن یک کار اجتماعی نیز هست و می‌تواند به بیان بایدها و نبایدها بپردازد و دیگران را به هنجاری دعوت کند یا از عملی باز دارد.» وحیدزاده افزود: «درست است که فرم حرف آخر را در شعر می‌زند اما نمی‌توان نقش اجتماعی شعر را نادیده گرفت. در مورد انسان شاعر اجتماعی دعوا بر سر تعریف انسان است. حتی اگر این حرف را بپذیریم که شعر تنها فرم است و برای بیان احساسات است، این بیان احساسات نمی‌تواند از وجود انسان جدا باشد. مسائلی چون عشق، درد اجتماع و مسائل اجتماعی همه جزئی از آن است.»

وی افزود: «به‌طور کلی مشکل بر سر نوع نگاه به انسان است که خواهان محدود کردن او و جلوگیری از ورودش به عرصۀ اجتماع است. ما مسلمانیم و اسلام ما را تعریف کرده و جهان‌بینی ما را تعیین نموده‌است. همه بر سر این موضوع به توافق رسیده‌ایم. خداوند در آیۀ  224 سورۀ شعرا درباره شاعران سخن گفته است.» این شاعر ادامه داد: «قرآن به‌نوعی آن‌ها را رهبر مردم می‌داند. نمی‌توان براساس این آیه شعر را قضاوت کرد و آن را خوب یا بد دانست. اما آن‌چه مورد اهمیت است این است که با توجه به این آیه باید دانست هنر و شعر، کاری خطیر است و به همین دلیل قرآن ما را مورد خطاب قرار داده است و سعی دارد توجه ما را به اهمیت آن جلب کند، زیرا ضلالت و شقاوت انسان‌ها به‌گونه‌ای عجیب با شعر و هنر گره خورده است. شعر فی نفسه خوب یا بد نیست بلکه عملی مهم است. می‌توان آن را در خدمت سعادت قرار داد و از رستگاران بود یا برعکس.»

وحیدزاده اظهار داشت: «محتوایی که در یک شعر یا اثر هنری مورد استفاده قرار می‌گیرد. درواقع منعکس‌کنندۀ روحیۀ شاعر است. و اثر او در واقع نمایندۀ تفکر و معرف شخصیت درونی شاعر است. شعر لحظۀ ناگزیر و لحظۀ سرریز شدن است. درست است که شعر فرم است اما محتوای آن نیز برای ما اهمیت دارد زیرا آنچه برای ما مهم است صرف شعر نیست بلکه تاثیر آن در سعادت و شقاوت انسان‌هاست».

  در آخر با ذکر این موضوع که هر شاعر مسلمان باید نسبت به اتفاقات اطرافش اهمیت قائل باشد، بیان کرد: «میان شعر متعهدانه و شعر سفارشی تفاوت وجود دارد. شعر سفارشی شعری است که سرایندۀ آن درواقع به محتوای آن اعتقادی ندارد و صرفا به دلیل کسب منفعت به ایجاد اثر اقدام کرده است. شعری که به بیان موضوعات اجتماعی می‌پردازد را نباید شعر سفارشی دانست. شعری سفارشی است که حرف دل شاعر و حاصل احساسات صادقانۀ او نباشد، و نباید به اثری که با تعهد خلق شده است برچسب سفارشی زد و آن را بیارزش تلقی کرد.»