گزارش روز دوم اردو دوره تکمیلی آفتابگردان ها

شهرستان ادب : دومین روز از اردوی تکمیلی آفتابگردان‌ها روز گذشته با حضور چهره‌های برتر شعر و ادبیات کشور و شاعران جوان برگزیده از میان ادوار پیشین دوره آموزشی شعر جوان کشور (آفتابگردان‌ها) به همت موسسه شهرستان ادب در مجتمع آدینه برگزار شد

روز دوم این اردوی  آموزشی با کلاس «اصول نقد شعر» دکتر محمدرضا تقی‎دخت آغاز شد .

محمدرضا تقی‎دخت با اشاره به تعریف نقد اظهار داشت: نقد در لغت به معنای جداکردن سکه های اصل از بدل است. در اصطلاح هم به معنای وارسی و بررسی کردن و برشمردن وجوه امتیاز و نقاط ضعف یک مطلب و موضوع است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه نقد سه مرحله دارد، افزود: مرحله اول جدا کردن سره از ناسره و مرحله دوم داوری و قضاوت کردن است. هم چنین انتخاب کردنِ بهترین مفهوم و معرفی آن نیز مرحله سوم نقد است و هریک از این سه مرحله الزامات اخلاقی دارد که باید رعایت شود.

وی تصریح کرد: فرق ناقد و منتقد در این است که نقد عموما بی طرفانه و انتقاد عموما جانب دارانه است و منتقد بی طرف نیست. در ذات انتقاد نگاهی خرده گیرانه حاکم است و یکی از رهزنان بزرگ نقد در روزگار ما عدم توجه به این تفاوت است. یک ناقد باید حتما نگاهش به هر اثری عموما بی طرفانه و سازنده باشد.

وی نقد را در سه گروه جای داد : نقد به 3 نوع فنی، معنایی و تطبیقی تقسیم می شود. در نقد فنی راجع به فنون و صناعات و در نقد معنایی راجع به معنا و محتوای اثر سخن می گوییم. در نقد تطبیقی نیز یک گونه از کلام را با گونه دیگر مقایسه می کنیم.

تقی دخت با طرح این پرسش که چرا به نقد فنی نیاز داریم، اظهار کرد: در نقد فنی به چهار موضوع نظر داریم. اول پیشرفت زبان به معنای داوری کردن یک اثر بر مبنای زبان فارسی. در مرحله دومبه ساده نویسی نظر داریم و تفاوت شاعر نیز در این است که می تواند بلندترین حرف ها ر ا با ساده ترین زبان بگوید. بلاغت  و فصاحت نیز در درجه بعد قرار می گیرند.

وی بیان کرد: اخلاق چیزی است که انسان را تنزیه می دهد و از بدی ها جدا می کند بنابراین نقد اخلاقی در همه جای جهان یکسان است. نقد اجتماعی نیز از دیگر وجوه نقد معنایی است. وقتی راجع به اخلاقیات حرف می زنیم، راجع به فرد و جامعه سخن می گوییم و شعر خوب شعری است که راجع به اتفاق های اجتماعی سخن می گوید. شعری که بدون هیچ بازخوردی از جامعه باشد به نظر معنایی کامل نیست. چنانکه اخوان ثالث شعر زمستان را در اوج خفقان ستم شاهی گفت.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اصول نقد شعر خاطرنشان کرد: اول بهبود امور را باید در نظر داشت. دوم اینکه خیرخواهانه نقد شود و حتما در نقد راه حل پیشنهادی و اصلاحی باشد. در وهله بعد جنبه های مثبت توجه شود و در نقد قرار نیست غیرمستند حرف زد بلکه باید مستدل باشد.

*شاعر باید تلاش کند، حس مورد نظر خودش را به مخاطب دیکته نکند .

 از برنامه‌های بسیار مفید اردوهای آفتابگردان‌ها، کارگاه‌های نقد شعر است که این کارگاه‎ها با حضور چند تن از شاعران مطرح شعر کشور و شعرخوانی شاعران جوان برگزار می شود. دومین کارگاه نقد شعر اردوی دوره ی تکمیلی با حضور سه تن از اساتید برجسته ی شعر کشور، استاد ناصر فیض، دکتر عباس احمدی و دکتر محمدمهدی سیار برگزار شد. این کارگاه، در مجتمع آدینه  شهر تهران برگزار شد.

رضا ابوذری، شاعر اهل همدان، آغازگر کارگاه نقد شعر بود. او یک رباعی و یک نیمائی در کارگاه قرائت کرد که نیمائی قرائت شده، اولین نیمائی ابوذری بود.

یک لحظه نگاه، کار دستم داده

تغییری در هرآنچه هستم داده

گفتم همه عمر دل نمی بازم، باز

دیدم چشمان تو شکستم داده

محمد مهدی سیار شروع کننده ی نقد بود و در مورد رباعی ابوذری گفت که این رباعی روان و خوش ساخت بود و ریزه کاری هایی که در این شعر وجود داشت، نشان دهنده ی این بود که این شعر، مختص شعر امروز است.

فیض در ادامه با اشاره به اینکه شعر نیمائی، اولین نیمائی شاعر بود، کاملا نشان می دهد که شاعر آشنایی کاملی به وزن نیمائی ندارد. سیار صحبتهای های فیض را تکمیل کرده و گفت: شاعران نیمائی سرایی بوده اند که در یک شعر از دو بحر استفاده کرده اند حتی خود نیما هم به این کار دست زده است ولی شاعر، حداقل در شروع شعر نیمائی نباید بحر را تغییر دهد و در نیمائی رضا ابوذری تغییر بحر، مشاهده می شد.

سعید بابائی از شهرستان چاراویماق استان آذربایجان شرقی، دومین شاعر این کارگاه نقد بود. او دو غزل با مطلع های زیر خواند:

بر این بیداد در عالم، نخواهد بود پایانی

زمستان آمد و دیگر نمیبینم بهارانی

...

در فراق تو چنین در تب و تابم امشب

فکر خامی ست که آسوده بخوابم امشب

عباس احمدی در مورد غزل های بابایی گفت: غزلهائی که شنیدیم بین غزل کلاسیک و نئو کلاسیک حرکت می کرد. در غزل اول، ردیف نداشتیم ولی با این وجود شاعر به خوبی از عهده ی غزل برآمده بود. در کل اشکالی که در این نوع غزل ها به چشم میخورد اینکه فرآیند برجسته سازی زبان در آنها دیده نمی شود. در ادامه احمدی به مصرع های برجسته ی شعر بابائی اشاره کرد و مصرع " من ولی گریه ی جانسوز گلابم امشب " را شاهد مثال آورد. توصیه ای که دکتر عباس احمدی به آفتابگردان جوان کرد، خواندن غزلهای فرخی یزدی بود.

سومین شاعر، سعید تاج محمدی از شهرستان کاشمر بود. او غزلی با مطلع : (کالی اکنون، لاجرم وقت رسیدن می روی / سیب جان، روزی تو هم از شاخه ی من می روی)

آغازگر نقد، ناصر فیض بود. او گفت: در برخی اشعار، شاعران در تلاشند که ارتباطی صمیمی با مخاطب ایجاد کنند و به اصطلاح، صمیمی حرف بزنند. ایجاد این صمیمیت با استخدام برخی کلمات خاص، امکان پذیر نیست و شاعر باید تلاش کند، حس مورد نظر خودش را به مخاطب دیکته نکند. در شعری که شنیدیم هم، شاعر در تلاش است با مخاطب خودش صمیمی حرف بزند و با آوردن کلماتی مانند " سیب جان"  دنبال منظور خود است ولی این اتفاق نمی افتد.

شاعر مجموعه ی "رودخوانی" در تکمیل صحبت های فیض گفت: از جمله نکات بارز غزل تاج محمدی این بود که وحدت موضوعی داشت و ما تا آخر غزل، یک مضمون را دنبال می کنیم. 

محمد رضا بازرگانی، شاعر جوان عضو دوره ی تکمیلی، شاعر بعدی کارگاه نقد شعر بود که یک نیمائی کوتاه و یک غزل خواند.

من صلیب کفر خویش را به دوش می کشم

ولی جاده ها

جاده های شهر

جاده های بیگناه شهر

....

و غزلی با این مطلع:

سزایم بود اگر از دست دادم آسمانم را

که من با دستهای خود شکستم نردبانم را

غزلی که هم تحسین اساتید و شاعران حاضر در جلسه را به همراه داشت.

دکتر محمد مهدی سیار در مورد این غزل گفت: این غزل از غزلهای مناجات گونه و به نوعی می شود گفت فضای رمضانی داشت و بهتر بود اون بیت " ... " از بیت های آغازین غزل بود تا از اول فضای شعر مشخص می شد.این غزل، با مضامینی مثل حسرت و پشیمانی شروع می شد ولی من خودم با شنیدن بیت ... شوکه شدم چون فضای شعر، به یکباره عوض شد. در بیتی هم کلمه ی "مفاتیح الجنانم" آمده بود که حس شاعرانه ای در این کلمه جانیفتاده بود و مفهوم شاعرانه ی جدیدی به این کلمه اضافه نشده بود.

احمدی در تکمیل نقد این شعر گفت: شاعر این غزل یک هوشمندی ظریفی به خرج داده و با آوردن مصرع " نمیدانم بگویم یا نگویم داستانم را" غزل را روایی کرده است.

*هیچ نهادی در باورهای دینی ما به اندازه خانواده قدسیت ندارد .

در بخش دیگری از اردوی دوره ی تکمیلی آفتاب گردان ها حجة الاسلام زائری در کلاس فرهنگی پیرامون مهارت های زندگی و موفقیت بر مبنای سبک زندگی اسلامی به سخن گفت .

او آثار سبک زندگی را تشریح کرد که یکی از اثرات سبک زندگی این هست که تولید، اثرگذاری داشته باشد برای مثال، وقتی یک جوان لبنانی، مداحی های میثم مطیعی را گوش میدهد، یا عکس حضرت آقا را روی صفحه ی گوشی اش دارد، و یا یک فردی در کالیفرنیا، مداحی آهنگران را گوش میدهد، این به معنی قدرت است و نشان از تاثیرگذاری ست.

موضوعی که در این قسمت از سخنان این کارشناس مذهبی، توجه بیشتری داشت، مهارت زندگی خانوادگی بود که به زعم ایشان، این مهارت سر مجموعه ی دیگر مهارت هاست. حجت الاسلام زائری افزود، در گذشته به دلیل دور هم و نزدیک بودن خانواده ها، مفاهیم سبک و مهارت های زندگی، به صورت سنتی به نسل بعدی انتقال می یافت ولی در حال حاضر به دلیل وجود شکاف بین خانواده ها، این مفاهیم باید از طریق رسانه و آموزش انتقال یابند.

وی گفت: اگر به آموزه های دینی مان نگاهی بیاندازیم، خواهیم دید که خانواده، از جمله مقدس ترین مفاهیم است. روایت و احادیث متعددی در باب خانواده هست برای مثال نشستن در کنار خانواده، از اعتکاف در مسجد هم بالاتر است.

زائری با بیان اینکه اولین مهارت در زندگی خانوادگی، مهارت انتخاب است، گفت: مع الاسف، جوان امروزی هیچ آموزشی برای مدیریت عواطف خود نمی بیند. وی در ادامه به تشریح یکی از وجوه سبک زندگی پرداخت و گفت: ارتباط با دیگران، یکی از وجوه مهم در سبک زندگی به شمار می آید و برای ایجاد این ارتباط، توجه به اشتراک ها، علاقه ها، استفاده از نقاط ضعف بسیار مهم هستند و برای تاثیر گذاری در طرف مقابل باید از دو اصل احترام و تواضع پیروی کرد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا زائری، در بخش دیگری از سخنانش، با بیان اینکه اصطلاح سبک زندگی یک اصطلاح غربی است، اظهار داشت: گاهی سبک زندگی را با عبارت مهارت های زندگی و اخلاق کاربردی به کار می برند. یکی از مهم ترین مشکل آموزشی ما این است که مهارت های زندگی رابه دانش آموزان یاد نمی دهیم درحالیکه  در کشورهای غربی از پیش دبستانی مهارت ها را تعلیم می دهند.

این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه در مدارس کشورهای خارج مهارت های فنی وشغلی آموزش داده می شود، افزود: مهارت هایی مثل گفت وگو و حل مسئله و مواجهه با مشکل که در تمام زندگی کاربرد دارد، باید آموخته شود.

وی تصریح کرد: گاهی منظور از سبک زندگی اخلاق کاربردی است و زیرمجموعه بحث های اخلاقی قرار می گیرد البته ایرادی ندارد که اینها را نیز جزو سبک زندگی بدانیم. اما باید دانست  این اصطلاح از آغاز دهه 1950 میلادی وارد ادبیات علوم اجتماعی دنیا شد.

زائری افزود: سبک زندگی غربی در بستر تفکر لیبرال نگاه مادی گرایی و خرید و فروش اقتصادی شکل گرفته است و در صورت عدم توجه به این نکته نمی توان فرآیند فیلم و اسباب بازی در غرب را بررسی کنیم. با این تعریف، مجموعه گرایش ها و ترجیح ها در مصرف سبک زندگی در غرب مهم است.

وی با بیان اینکه رابطه ایمان و عمل مهم است، خاطرنشان کرد: ایمان باعث شکل گیری عمل است و در مباحث مربوط به سبک زندگی آن باورها و درونیاتی که جنبه تئوریک دارد با مصرف که جنبه عملی دارد رابطه متقابل پیدا می کنند.

زائری با اشاره به اینکه مسئله تهاجم فرهنگی فقط مختص ما نیست، اظهار کرد: بسیاری از کشورهای دنیا مانند ژاپن نیز در معرض این تهاجم هستند. از سوی دیگر مسئله سبک زندگی شخصی است و بزرگترین تهدید این است که خیلی از موسسات و ارگان های ما بیانیه و همایش را چاره کار می دانند در حالیکه اگر خود اشخاص نخواهند، این کارهای فرهنگی اثری نخواهد داشت.

این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه احساس تعلق به دین هنوز در ما شکل نگرفته است، تصریح کرد: در حالیکه نسبت به بسیاری از پدیده های مادی زندگی احساس تعلق خاطر داریم و حاضر نیستیم به راحتی آن را از دست بدهیم. باید برنامه ریزان فرهنگی کاری کنند که مردم دین را متعلق به خود بدانند.

زائری عنوان کرد: کودکان ما پیش از مدرسه با عروسک ها و انیمیشن های غربی آشنا می شوند و وقتی 18ساله می شوند مثل دوست دارند خود را شبیه همان شخصیت ها کنند. امروزه کودکان در مهدکودک رها می شوند و انتظار داریم در انجمن اسلامی در دانشگاه ها اصلاح شوند.

وی عنوان کرد: غربی ها با دست گذاشتن  بر تمایلات عاطفی و فکری انسان ها آن گونه که جوان ها را می خواهند تربیت می کنند امروزه نهادهای متولی سبک زندگی  به همایش و کتاب و... می پردازند. در حالیکه ترویج سبک زندگی با رسانه و سریال و فیلم سینمایی صورت می گیرد و این ها است که باعث می شود نوع پوشش و حتی حرف زدن ما را شکل می دهد.

این کارشناس مذهبی با بیان اینکه . اساس سبک زندگی تولید ایجاد دسترسی به کالا است، افزود: نگاه ما در اکثر موارد واقع بینانه نیست در حالیکه بازار تابع تقاضا است و باید تقاضا را ما تعیین کنیم. رهبری یک تنه کاری کردند که مردم به سوی کتاب های دفاع مقدسی سوق داده شدند و از سوی دیگر بسیاری از نویسنده های دفاع مقدس ظهور کردند.

وی با تاکید براینکه هیچ نهادی در باورهای دینی ما به اندازه خانواده قدسیت ندارد، اظهار کرد: تا جایی که نشستن کنار خانواده محبوب تر از اعتکاف در مسجد است. بنابراین شیوه های آموزش ما در مدارس دینی نیست چون  با وجود اینکه برای مثال از منظر اسلام نه دهم عبادت را رزق حلال شامل می شود، اما در سبک زندگی ما از این غافل شده است.

*یک شاعر برای اینکه هنر خود را اعلام کند نیاز به خودکار هم ندارد

دومین روز از اردوی تکمیلی آفتابگردان‌ها روز گذشته با حضور چهره‌های برتر شعر و ادبیات کشور و شاعران جوان برگزیده از میان ادوار پیشین دوره آموزشی شعر جوان کشور (آفتابگردان‌ها) روز گذشته به همت موسسه شهرستان ادب در مجتمع آدینه برگزار شد. از برنامه‌های جالب این اردو، نشست پرسش و پاسخ شاعران جوان با استاد امیری مرتضی اسفندقه شاعر محبوب و توانای امروز بود.

 استاد امیری اسفندقه در آغاز این نشست صمیمانه در پاسخ به این سوال که آیا به سبب پراکندگی ابیات در شعر صائب و کلیم می توان آن ها را به مضمون بازی متهم کرد، اظهار داشت: ما که در جایگاهی نیستیم شاعران را متهم کنیم. هر شاعری با همه بزرگی اش در شعر اشتباهاتی دارد ولی بهتر این است که هنگام مواجهه با شاعران بزرگ چشمانتان به روی هنر او باز شود. در شعر سبک هندی به طور کلی بازی با کلمات مضمون سازی باب بوده اما بعد از ظهور نیمایوشیج یک مصراع هم به تنهایی می تواند کامل باشد. این مقوله در شعر صائب به اثبات رسیده است و به آن پیش مصراع می گفتند. (فکر شنبه تلخ دارد جمعه اطفال را)

یکی از حضار پرسید: نسبت سلوک ساعرانه با سلوک متدیانه چیست و اسفندقه پاسخ داد: برخی شاعران مشهور میانه ای با دیانت در ظاهر نداشتند اما جنس سلوکشان متفاوت بود. به قول عطار (شعر و شرع و عرش از هم خاستند). این که بعضی شاعران را ضد خدا بدانیم نیازمند به بررسی مجزا ست. شاملو به عنوان یک شاعر ضددین معرفی شده است در حالیکه در آثارش نشانه های وجود خدا را حس می کنیم و حتی یکی از اشعارش ترجمه ای نیمایی از هیهات من الذله است.

این استاد ادبیات افزود: ما نمی توانیم شخصیت حافظ را تشخیص دهیم بلکه براساس متن قضاوت می کنیم. آزادگی و دیانت و تهذیب نفس شاعر در شعرش متجلی است بنابراین تا شاعری زنده است باید قضاوتش کرد. اخوان در آغاز عمر شعرهایی دارد که در مبارزه با خداست. اما در آخرین سال های عمرش شعرهای توحیدی می گوید. دیانتی که ما از آن صحبت می کنیم در شعر پارسی شهودی و وجودی است و باید شعر شاعر را دید نه شخصیتش.

شاعر کتاب «ورمشور» گفت: به همین دلیل مقام معظم رهبری فرمودند فروغ به عقیده ما عاقبت به خیر شد. از همین منظر باید ادبیات معاصر بازخوانی شود و شاعرانی که شعر دینی دارند و شناخته نشدند و باید شناسایی شوند و آثار دینی شان به عنوان حریات معرفی گردند.

شاعر جوانی این پرسش را مطرح کرد که شعر فرم چگونه است و اسفندقه بیان کرد: در هستی چیزی نیست که فرم نداشته باشد.هرچند باید تفاوتی بین فرم و مد قائل شد. شعر حافظ فرم است نه مد. شاعر معاصر شاعر همه روزگاران است و شعر معاصر هشتصدسال دیگر هم باقی می ماند به شرط اینکه فرم داشته باشد اما اگر درگیر مد شده باشد، ماندنی نیست. شعر فرم شعری کامل و منظم است که از نظر پیکره ای نمی توان آن را خراب کرد و شعر نمی تواند فرم نداشته باشد. بی تردید در تمام ادوار شعر فارسی فرم مهم است و کسی که متوجه فرم است کاملا متوجه معناست.

شاعر کتاب «ولی دوشنبه آه» در رابطه با اینکه آیا در شعر معاصر شاعری به عنوان قله وجود دارد، گفت: شاعرانی چون شفیعی و منزوی و امین پور به اوج قله رسیده اند و دیگران هم حتما هم می رسند چراکه  زمین شعر فارسی هیچ گاه از حجت خالی نخواهد بود.

این شاعر آیینی در پاسخ به این سوال که اگر رسالت ما سرودن شعر متعالی و سوق دادن به خداست شعر عاشقانه چه جایگاهی دارد، اظهار کرد: اول رسالت ما هدایت خودمان است و انبیا و اولیا آنچه که باید را گفته اند. اینکه شاعری خودش هدایت شده است می داند چه کند. عشق آخر هدایت است و منظور ازشعر عاشقانه عشق است نه هوس. طبایع جز کشش کاری ندارند و عشق بازی دگر و نفس پرستی دگر است. فرق است بین شعر عاشقانه و شعر نفسانی.

اسفندقه در رابطه با اینکه برای شعر آیینی خوب نوشتن چه باید کرد، تصریح کرد: کسی که یک آیین را باور ندارد چگونه می خواهد شعر بگوید . نخست باور آن آیین است و اگر شاعر باور دارد به اندازه ای که باور دارد می تواند شعر خوب بگوید. باید پرهیزهایی داشت تا بتوان به شعر آیینی خوب رسید. اگر یک نفر بخواهد شعر آیینی عالی بگوید باید قربانی بدهد و چیزهایی را فدا کند تا به شعر حقیقی و حقیقت شعر رسید.

شاعر کتاب « دهلی ستاره بود» در خصوص نسبت شعر آیینی و شعر هیئت اظهار کرد: تفکیک شعر هیئت  شعرو آیینی مطلوب نیست. اینها جدا نیستند اما اگر بخواهیم مثلا تفاوتی قائل باشیم شاید این باشد که شعر هیئت از شور و جنون بیش تری برخوردار است. این که الان اصرار بر این است که شعر آیینی را باید از هیئت جدا کرد، قابل قبول نیست . اما اگر به این معناست که انگار در شعر هیات کمی شاعران قلندتر اند، شاید بشود پذیرفت. آیا این تقسیم بندی برای جدایی هیات و آیین است؟ این ها عین هم اند اما اگر می خواهیم نوعی سبک خاص برای شعر قائل باشیم  آنگونه که باید پایبند اصول معروف شعر باشد اما پایمالش نکند، ایرادی ندارد. مثل شعرهای مولوی که درگیر اصول نبوده و آن را پایمال  نکرده است.

یکی از حضار پرسید آیا سایر هنرها به شعر معاصر اثر گذاشته است و اسفندقه پاسخ داد: شعر واقعا مجرد است یعنی الان یک شاعر برای اینکه هنر خود را اعلام کند نیاز به خودکار هم ندارد. یک سینماگر به ابزار نیاز دارد. در آخر آن هنری که مجرد است تاثیرگذار است و نه تاثیرپذیر. البته شعر به سینما  مشتاق است ولی محتاج نیست.

امیری اسفندقه در خصوص اینکه در شاعری ایشان چه چیزی موثر است، گفت:  تا زمانی که زنده ام شعر می گویم اما خود را شاعر نمی دانم. در کشور فردوسی و سعدی و... من نه می پسندم نه باور دارم که شاعرم اما  دست از طلب ندارم. بعد از مرگ هم اشعاری از من باقی می ماند که مشخص می کند واقعا شاعر هستم یا نه. در پاسخ به این سوال هم باید بگویم خیلی چیزها هست که در شعر من موثر است و این طور نیست که پدیده خاصی در تراوش شعر من تاثیر بگذارد.