عاشقانه‌های آفتابی

شهرستان ادب: یادداشتی می‎خوانید از جناب آقای سید احمد  نادمی شاعر، مترجم و پژوهشگر درباره کتاب «این‎بار به نام عشق». این یادداشت نخستین بار در روزنامه «آرمان امروز» منتشر شده است.

یک:

«این بار به نام عشق» مجموعه‌ای است از شعرهای انتخاب شده از شاعران جوانی که در دوره‌های آموزشی آفتاب گردان‌ها (که به همت موسسه  شهرستان ادب برگزار می‌شود) شرکت کرده‌اند. گردآوری متون ادبی سابقه ای طولانی در ادب فارسی دارد. سفینه‌ها، جُنگ‌ها (که در واقع مترادف سفینه است در لغت اهالی جاوه، و به معنای کِشتی)، بیاض‌ها، کشکول‌ها، جریده‌ها و تذکره‌ها در طول تاریخ ادبی ما، به سبب ارزش‌های ادبی و تاریخی، جایگاه تثبیت‌شده‌ای دارند. هرچند که تنوع چشمگیری در موضوع این مجموعه‌ها وجود دارد و از «لباب الالباب» محمد عوفی (که تذکره‌ای در معرفی سخنوران است) تا «کشکول» شیخ بهایی (که مجموعه‌ای است از متون مورد علاقه  مولف، در هر زمینه‌ای) را در برمی‌گیرد اما دو مشخصه در همه  این مجموعه‌ها توجه مخاطب را جلب می‌کند: یکی اعتبار گردآورنده و دیگری مقصود مولف از گردآوردن مجموعه. اگر اهمیت «لباب الالباب» در این است که اولین تذکره  شاعران در زبان فارسی است، «کشکول» اعتبارش را از شخصیت علمی‌  و ادبی شیخ بهایی دارد. پیداست که رویکردی مخاطب گرا

(و البته فایده گرا) چنین اعتباری را تعیین کرده‌اند. یعنی این دو ویژگی از توقع و خواست خوانندگان شناسایی شده است. مشخصه  چنین رویکردی، جدا کردن گردآورنده‌هاست از «مجموعه دارها» (کلکسیونرها).

 دو:

- «این بار به نام عشق» چه نوع مجموعه‌ای است؟

شکل کلی کتاب، آن را در صف تذکره‌های شعری قرار می‌دهد. تذکره‌ای که با معرفی گروهی از شاعران شکل گرفته است و به اقتضای نوع، زمانمند است.

- گرد آورنده کیست؟

مقدمه  کتاب، موسسه  فرهنگی شهرستان ادب را بانی این گردآوری معرفی کرده ( البته با یاری آقای سیدعلی لواسانی که خود نیز در این کتاب، شعر دارد ) که موسسه‌ای است فعال در فضای فرهنگی دهه  هشتاد و نود و با ایدئولوژی و اهداف روشن. انتشار کتاب و برگزاری اردوهای آموزشی نمونه‌ای از بروندادهای این موسسه است.   

- و هدف از گردآوری:

« شهرستان ادب، با نگاه به سابقه  روشن رویش ادبیات اصیل فارسی در سال‌های آغازین انقلاب و در راستای احیای آن تجارب مبارک، به برگزاری دوره‌های آموزشی سالانه برای شاعران جوان انقلاب اسلامی‌همت کرده است. در این دوره‌ها به مدت یک سال برنامه‌هایی از جمله اردوهای چند روزه  آموزشی، مشاوره  ادبی مستمر و ارائه  سیر مطالعاتی صورت می‌گیرد و شاعران نوقلمی‌ که بخشی از راه را پیموده و ذوق خود را ثابت کرده‌اند در ادامه  راه یاری و راهنمایی می‌شوند... واژه‌ها، لهجه‌ها، زبان‌ها و جهان‌های گوناگونی از سرتاسر ایران- فروتنانه و مهربانانه- در این دفتر گرد آمده‌اند که نوید توانمندی نسل آینده  شعر انقلاب اسلامی‌اند.» ( ص 9 )


 سه:

برگزاری اردوهای آموزشی هنری سنت حسنه‌ای است که به پر کردن- هرچند، موضعی- خلاء آموزش سیستماتیک هنر (آموزشی که بر مبنای برنامه ریزی کلان، به پیکربندی نهاد اجتماعی هنر می‌اندیشد ) می‌انجامد. پیش از این، در دهه  هفتاد، آموزش و پرورش نیز چنین اردوی آموزشی‌ای را برگزار کرده بود. در این اردوها، انگاره‌ای جمعی از یک منظر زیبایی شناسانه شکل می‌گیرد و تفاهمی‌بر تعریف‌ها و فنون ادبی پدید خواهد آمد که در نهایت، به هموار شدن راه‌های گفت و گو در فضای هنر ( و در اینجا، ادبیات) می‌رسد.بنا بر تصریح مقدمه  کتاب، زمینه  انگاره  جمعی مورد نظر اردوی آموزشی شهرستان ادب، پدیده  ادبیات انقلاب اسلامی‌است. آیا در این کتاب باید مضامین ویژه  انقلاب اسلامی‌را پی گرفت؟ - مضامینی که جهت گیری سیاسی/ اجتماعی صریحی دارند- با خواندن کتاب، این پرسش پاسخی منفی دریافت می‌کند. تنها یک شعر (چارپاره  آقای سید محمد غاضی در صفحه  65 که نذر بیداری اسلامی‌شده است) رفتاری روزآمد و هماهنگ با اهداف انقلاب اسلامی‌ دارد. البته یکی دو شعر هم خود را در فضای دفاع مقدس قرار داده‌اند اما بقیه  کتاب، غالباً «من» شاعر را با لحن‌های گونه گون روایت می‌کند.

ماجرا چیست؟ آیا نقض غرض شده است؟

نه، چنین نیست. اگرچه رویه  سخن مقدمه کتاب، توجه خواننده را به سوی شعرهای سیاسی می‌کشاند اما اسم کتاب، پنجره  دیگری را برای خواننده باز می‌کند: این بار نسل تازه نفس انقلاب به نام «عشق» حنجره گشوده است. کاری که سابقه اش را در شعرهای متاخر نسل متقدم دیده ایم. (فقط برای نمونه، کتاب‌های آخر مرحوم قیصر امین پور را ببینید) به قول یکی از شاعران این کتاب:

بعد از حماسه نوبت عشق و تغزل است

آری، بهار فصل دگردیسی گل است
(حسن خسروی وقار، ص 37)

طیف رنگ‌های تغزل در این کتاب، گاهی معشوق دیرین ادبیات فارسی را زیباتر می‌کند، گاهی باورهای دینی شاعر را می‌آراید. به دو نمونه  خوب اشاره می‌کنم.

یکی غزل اول آقای سجاد سامانی:

با من تنها غریبی، آشنای دیگران

کاش من هم لحظه‌ای بودم به جای دیگران

ابر خواهم بود تا از شهر پنهانت کنم

دور باد از روی ماهت، چشم‌های دیگران

(ص 44)

و دیگری، غزل دوم آقای سید علی رکن الدین:

بی صدا، آهسته، پنهانیم ما

اشک‌های زیر بارانیم ما

فاش می‌سوزیم اما در سکوت

شمعی از شام غریبانیم ما
(ص 41)

 شعر‌های عاشقانه عموما ماهیتی فردگرا دارند اما آن چه در اغلب شعرهای کتاب به چشم می‌آید، لحن اعتراضی است که به تغزل، اعتباری اجتماعی بخشیده است.


 چهار:

از هشتاد وشش شعر کتاب، فقط سه شعر به شکل‌های امروز نوشته شده و باقی کتاب به قالب‌های سنتی شعر فارسی پایبند است.از این سه شعر، کارهای آقای علی چاوشی و خانم سیده سارا شفیعی (که به شهدای والفجر 8 تقدیم شده) از وزن تبعیت می‌کنند و تنها شعر خانم طاهره ایاغ از وزن آزاد است. این نکته می‌تواند از توجه کلاسیک اردوهای آموزشی آفتاب گردان‌ها حکایت کند و البته دلایل تئوریک خودش را داشته باشد. اما از ظرفیت‌هایی که شعر آزاد برای بیان اجتماعی مضامین در اختیار شاعر قرار می‌دهد نمی‌توان چشم پوشید. شاعران انقلاب در سه دهه  اخیر با شعرهای آزادشان بر این نکته صحه گذاشته‌اند. جزئی نگری که از ویژگی‌های شعر سیاسی است در شعرهای آزاد بهتر به بلاغت می‌رسد.


 پنج:

کتاب «این بار به نام عشق» کتاب امیدوار کننده‌ای است.