شهرستان ادب: چنانکه گفتیم قصد داریم در پرونده تخصصی ادبیات کودک و نوجوان سایت شهرستان ادب سراغ چهره‌های درخشان این ادبیات در ایران برویم و اولین چهره که گرامیداشت او را وظیفه خود می‌دانیم استاد «هوشنگ مرادی کرمانی» است. آقای سعید داودی در دو یادداشت از این چهرۀ مهم ادبیات معاصر برایمان نوشته‌اند. یادداشت اول با عنوان «همه چیز دربارۀ هوشنگ مرادی کرمانی» پیش از این منتشر شد. اینک یادداشت دوم با موضوع کتاب‌شناسی آثار استاد مرادی کرمانی و همچنین فیلم‌شناسی آثاری که با اقتباس از کتاب‌های ایشان تولید شده است را در ادامه می‌خوانید:
الف: کتاب‌شناسی «هوشنگ مرادی کرمانی»
قصه‌های مجید-انتشارات معین- سال چاپ 1358:
قصه‌های مجید مجموعه داستانی است با قصه‌های به ظاهر جدا، امّا پیوسته که دو شخصیت اصلی دارد، مجید و بی‌بی. داستان اول «عاشق کتاب» است. همین داستان است که سرنوشت مجید، پسربچۀ نیمه‌روستایی کتاب را روشن می‌کند. مجید داستان نقطه اشتراک‌های زیادی هم با خود نویسنده دارد. از شیطنت‌هایش بگیر تا عشقش به خواندن کتاب‌ها و فراری بودنش از مدرسه. تا جایی که به خاطر زاویۀ دید اول شخص گاهی فراموش می‌کنید که این داستان، داستان زندگی مجید است و نه هوشو.
بچه‌های قالیبافخانه-انتشارات معین-سال چاپ 1359:
بچه‌های قالیبافخانه یک مجموعۀ داستانی است. کتاب دو داستان دارد که اسم شخصیت اصلی روی آن‌ها گذاشته شده. هر دو داستان به موضوع قایباف‌خانه‌های کرمان می‌پردازد و کودکانی که به خاطر فقر و محدودیت‌ها مجبور می‌شوند در کارگاه‌های قالی‌بافی مشغول به کار شوند. هر دو داستان رنجی پنهان در خود دارد. خواننده را به فکر وامی‌دارد و باعث می‌شود بیشتر به کودکان کار فکر کند.
نخل-انتشارات معین-سال چاپ 1361:
نخل داستانی بلند است که شخصیت اصلی‌اش «مراد» مثل اغلب شخصیت‌های داستان هوشنگ مرادی کرمانی پسرکی دوازده سال است. داستان نخل ماجرای درویش دوره‌گردی است که زیر درخت سرو روستای مراد هستۀ خرمایی می‌کارد و آن را به مراد می‌سپارد و به مراد می‌گوید که از هستۀ کاشته شده مراقبت کند تا روزی درخت نخلی بزرگ شود. این کار درویش به زندگی مراد رنگ و بویی متفاوت می‌دهد.
چکمه-انتشارات سحاب- سال چاپ 1361:
چکمه یکی دیگر از داستان‌های هوشنگ مرادی کرمانی است که در سال 1371 نیز فیلمی بر اساس آن ساخته شده است. داستان چکمه ماجرای لیلا و مادرش است. لیلا از مادرش عروسکی شبیه عروسک مریم می‌خواهد و مادر که دست و بالش تنگ است به او قول می‌دهد که به جای عروسک برایش چکمه‌ای بخرد. یک لنگه از چکمه بر اثر اتفاقی گم می‌شود و ماجرای داستان ادامه پیدا می‌کند.
مشت بر پوست-انتشارات معین-سال چاپ 1371:
مشت بر پوست ماجرای موشوی کودک است که خیلی زود پا به دوران نوجوانی می‌گذارد و تجربه‌های تراژیک زندگی را به چشم می‌بیند. پدر موشو تنبک زن است. او برای کسب درآمد پسرش موشو را روی دوش خودش می‌نشاند و در بازار کرمان تنبک می‌نوازد. این رمان از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول کودکی موشو است و بخش دوم دوران نوجوانی موشو. موشوی نوجوان کسب و کار پدر را ادامه می‌دهد و در این راه مشکلاتی برایش اتفاق می‌افتد.
تنور-انتشارات معین-سال چاپ 1373:
مجموعه داستان تنور، انگار ارتباط تنگاتنگی با دوران کودکی هوشنگ مرادی کرمانی دارد. داستان «شیر» گویی داستان دوران نوزادی خود اوست. دورانی که پس از فوت ناگهانی مادر، پدرش مجبور می‌شود او را هرروز دور روستا بچرخاند و از زنان روستا بخواهد تا به او نیز شیر بدهند. به همین خاطر است که پسرک وقتی بزرگ می‌شود، با اغلب دخترها و پسرهای روستا برادر یا خواهر شیری است. دیگر داستان‌های کتاب نیز اغلب در روستا می‌گذرند. روستایی که شباهت زیادی به سیرچ دارد و شخصیت‌هایش هم خواننده را یاد آدم‌های سیرچ می‌اندازد.
داستان آن خمره-انتشارات کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان-سال چاپ 1373:
روایت این داستان، روایت خمرۀ مدرسه است که بچه‌ها از آن آب می‌خورند. یک روز صبح بچه‌ها وقتی با خمره روبرو می‌شوند، می‌بینند که خمره شکسته است و دیگر قابل استفاده نیست. ولی این خمره به قدری برای بچه‌ها مهم است که برای آن شخصیت قائل هستند و آن را شبیه به یک آدم می‌بینند.
به کارگیری قوۀ تخیل در خلال این داستان، خواننده را حسابی به خود مشغول می‌کند و به همین خاطر گزینۀ مناسبی برای کودکان و نوجوانان است. خمره موضوع دو فیلم سینمایی و انیمیشنی هم بوده است؛ که اولی را «ابراهیم بارفروش» کارگردانی کرده و دومی یک مجموعۀ انیمیشنی است ساختۀ «علی احمدی».
مربای شیرین-انتشارات معین- سال چاپ 1377:
چشم‌هایتان را ببندید و شیشۀ مربایی را فرض کنید که در آن باز نشود. مربای شیرین، ماجرای درگیری کودکی دوازده ساله به نام جلال با یک شیشۀ مرباست. شیشۀ مربایی که خیلی زود تبدیل می‌شود به یک بحران شهری و همۀ مردم شهر را درگیر می‌کند. داستان مربای شیرین فضایی امروزی‌تر دارد و نسبت به دیگر آثار نویسنده متفاوت‌تر است.
لبخند انار-انتشارات معین-سال چاپ 1378:
لبخند انار یک مجموعۀ داستانی دیگر است. مجموعه‌ای که انگار ادامه دهندۀ راه داستان بلند مربای شیرین است. نگاه نویسنده و مضامین داستان‌ها امروزی‌تر است. داستان‌ها محتوای متفاوت‌تری دارند و این‌طور به نظر می‌رسد که مخاطب داستان‌ها بیشتر بزرگ سالان هستند تا نوجوانان.
مهمان مامان-انتشارات نشر نی- سال چاپ 1380:
مهمان مامان داستان بلندی است که خواندنش مثل دیدن یک فیلم سینمایی به دل خواننده حسابی خوش می‌نشیند. درست مثل فیلم سینمایی‌اش که دارویش مهرجویی آن را ساخته است. مهمان مامان، خانه‌ای قدیمی را به تصویر می‌کشد با اتاق‌هایی که کنار هم قرار گرفته‌اند و در هرکدام خانواده‌ای زندگی می‌کند. مهمان مامان روایت‌گر صمیمیت جاری بین همسایه‌هاست. همسایه‌هایی که در مواقع لازم به فریاد هم می‌رسند و یک‌دیگر را یاری می‌کنند.
مثل ماه شب چهارده-انتشارات معین-نویسندگان هوشنگ مرادی کرمانی، بزرگمهر حسین‌پور:
وقتی پای کاریکاتور وسط باشد، دیدن اسم «بزرگمهر حسین‌پور» روی جلد کتاب زیاد هم عجیب نیست. داستان مثل ماه شب چهارده روایت معلمی است که می‌خواهد در محله مسابقۀ کاریکاتور برگزار کند و در توصیه‌اش به بچه‌ها می‌گوید که پیرمردها و پیرزن‌ها می‌توانند سوژۀ خوبی برای کشیدن کاریکاتور باشند. از این جهت که آدم‌های پیر کاریکاتور روزهای جوانی‌شان هستند. همین اتفاق ساده باعث بحرانی بزرگ می‌شود و سوژۀ داستان مثل ماه شب چهارده را رقم می‌زند.
نه تر و نه خشک-انتشارات معین:
نه تر و نه خشک روایت جالبی دارد. اگر کلیه و دمنه را خوانده باشید، یا اگر داستان‌های هزار و یک شب را ورق زده باشید، با داستان‌های تودرتو و دنباله‌دار آشنا هستید. روایت داستان نه تر و نه خشک به همین شیوه است. نه تر و نه خشک روایت پرنده‌ای است کوچک، که روزی عاشق دختر پادشاه می‌شود. پادشاه برای خلاص شدن از دست پرنده از او می‌خواهد برود و برایش تکه چوبی بیاورد که نه تر باشد و نه خشک. نه خم باشد و نه راست. پادشاه قول می‌دهد که اگر پرنده بتواند این شرط پادشاه را عملی کند، او هم دخترش را به عقد پرنده درآورد.
شما که غریبه نیستید-انتشارات معین-سال چاپ 1384:
شما که غریبه نیستید در حقیقت یک کتاب خاطره‌نگاری است. روایت شما که غریبه نیستید از پنج شش سالگی و زندگی نویسنده در روستای سیرچ آغاز می‌شود و تا مهاجرت او به تهران ادامه می‌یابد. در روستا او را هوشو صدا می‌زنند. او پسر کاظم دیوانه است و مادرش را وقتی که نوزاد بوده از دست داده است. این ننه‌بابا و آغ‌بابا هستند که هوشو را بزرگ می‌کنند. بعد از فوت ننه‌بابا، هوشو مجبور می‌شود که به کرمان بیاید. عمو قاسم او را در مدرسۀ شبانه‌روزی ثبت‌نام می‌کند تا درسش را ادامه دهد. بعد هم که ماجرای تمام شدن مدرسه و رفتنش به تهران پیش می‌آید.
پلوخورش-انتشارات معین- سال چاپ 1386:
از آخرین مجموعه داستان‌های مرادی کرمانی، مجموعۀ پلوخورش است. این مجموعه داستان باز هم به کمک انتشارات معین به چاپ رسسیده است. با سیزده داستانی که در مجموعه داستان پلوخورش آورده شده، این کتاب می‌تواند انتخاب خوبی برای نوجوانان باشد. خصوصاً اگر زیاد عادت به کتاب و کتاب خوانی هم نداشته باشند.
ته خیار-انتشارات معین- سال چاپ 1392:
انتخاب عنوان ته خیار نشان می‌دهد که موضوع اغلب داستان‌های این مجموعه به تلخی می‌زند. البته تلخی داستان‌ها تا حد فراوانی به واسطۀ زبان طنزآمیز نویسنده از بین رفته و رو به شیرینی می‌زند. موضوع داستان‌های مجموۀ ته خیار اغلب پیری، بی پولی و دردهای جامعه است.
نازبالش-انتشارات معین- سال چاپ 1388
نازبالش از آثار متفاوت هوشنگ مرادی کرمانی است. انتخاب یک سوژۀ فانتزی برای نوشتن و استفاده از طنز زبانی قدرتمند، این کتاب را خواندنی کرده است. نازبالش داستان تخمه‌های کدویی است که هوش مردم را زیاد می‌کند. «مهربان» شخصیت اصلی داستان است. او روزی بر اثر یک اتفاق تخمۀ کدویی می‌خورد و سمت چپ مغزش شروع می‌کند به جرق و جروق. او به یک‌باره چشمش می‌افتد به ساعت قلعۀ روستا و تصمیم می‌گیرد آن را راه بیاندازد.
آب انبار-انتشارات معین-سال چاپ 1392
آب انبار نیز در کنار دیگر آثار مرادی کرمانی دارای ساختار متفاوتی است. موضوع داستان دربارۀ بچه‌های شهر است که به مکتبخانه می‌روند و نزیک این مکتبخانه یک آب انبار وجود دارد. اگرچه مضمون کلی داستان آنچنان هم متفاوت نیست، ولی انتخاب نثر کهن برای روایت داستان، ساختار آن را خاص‌تر جلوه می‌دهد. البته کتاب با اینکه نثری کهن دارد ولی سخت‌خوان نیست و برای آشنایی نوجوانان با نثرهای کهن، کتاب خوبی است.
کبوتر توی کوزه و گفتگو با هوشنگ مرادی کرمانی-انتشارات نشر نی-سال چاپ 1380:
کبوتر توی کوزه به نوعی تکمیل کنندۀ کتاب «شما که غریبه نیستید» به حساب می‌آید. کتاب در حقیقت مصاحبه‌ای است که توسط هوشنگ گلمکانی و احمد طالبی‌نژاد صورت گرفته و به سال‌هایی می‌پردازد که هوشنگ مرادی کرمانی به تهران آمده است.
هوشنگ دوم-انتشارات اطلاعات-سال چاپ 1388:
این کتاب نیز مصاحبه‌ای دیگر است با هوشنگ مرادی کرمانی. البته موضوع گفت‌وگوهای کتاب فراتر از زندگی خود نویسنده می‌رود و پای ادبیات، سینما و دیگر نویسندگان نیز به صفحات کتاب باز می‌شود. این مصاحبه طولانی را کریم فیضی انجام داده است.
ب: فیلم‌شناسی آثار اقتباسی از کتاب‌های «هوشنگ مرادی کرمانی»
نوع روایت داستان‌ها و جذابیت‌شان باعث شده تا بسیاری از این داستان‌ها مورد اقتباس سینماگران قرار بگیرد و در این سال‌ها فیلم‌های خوبی براساس آن‌ها ساخته شود. می‌توانید در ادامه با این فیلم‌ها آشنا شوید:
- داستان صنوبر-کارگردان صدیق برمک
- قصه‌های مجید-مجموعه چهارده قسمتی-کارگردان کیومرث پوراحمد
- خمره-کارگردان ابراهیم بارفروش
- چکمه-کارگردان محمدعلی طالبی
- مهمان مامان-کارگردان داریوش مهرجویی
- تنور-کارگردان فرهنگ حاتمی
- مثل ماه شب چهارده-مجموعه سریال یازده قسمتی-کارگردان محمد علی طالبی
- مربای شیرین-کارگران مرضیه برومند
جایزه‌ها و افتخارات هوشنگ مرادی کرمانی
جایزۀ هانس کریستین اندرسن مهم‌ترین جایزه در حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان است. هوشنگ مرادی کرمانی به خاطر مجموعه داستان‌های پرشمارش و همچنین نگاه ویژه‌ای که به این حوزه داشته تا به حال دو مرتبه نامزد جایزۀ اندرسن شده است. فهرست زیر بخشی از جوایز و افتخارات این نویسندۀ عزیز کشورمان است:
- نامزد جایزۀ هانس کریستین اندرسن در سال 1986
- نامزد جایزۀ هانس کریستین اندرسن در سال 2014
- برندۀ جایزۀ کتاب سال کودک و نوجوانان اتریش در سال 1994
- برندۀ سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه برای فیلم‌نامۀ تیک تاک در سال 1372
- برندۀ جایزۀ خوزه مارتینی، نویسنده و قهرمان ملی امریکای لاتین، در سال 1995
- چهرۀ برگزیده در جشنوارۀ چهره‌های ماندگار کشور در سال 1384
- برندۀ جایزۀ مهرگان ادب
- برندۀ جایزۀ نویسندۀ برتر کشور کاستاریکا