جنگ و صلح ایرانی | یادداشتی از «امیرعلی اسماعیلی»

شهرستان ادب به نقل از قفسه (ضمیمۀ کتابخوانی روزنامۀ جام جم):  لئو تولستوی، رمان‌نویس برجسته روسی نه نیاز به معرفی دارد و نه هیچ موضوع حاشیه‌ای دیگری. او خالق یكی از بزرگ‌ترین رمان‌های تاریخ ادبیات است. «جنگ و صلح» او هرچند به شهرت «آناكارنینا» نمی‌رسد، ولی روایتی است از روزگار امپراتوری تزار در روسیه و سپس جنگ میان روسیه و فرانسه به پادشاهی ناپلئون!
قبل از هرچیز این چند خط را كه عینا از «دانشنامه ویكی‌پدیا» كپی كرده‌ام، بخوانید: «در این رمان طولانی بیش از ۵۸۰ شخصیت بادقت توصیف شده‌اند و یكی از معتبرترین منابع تحقیق و بررسی در تاریخ سیاسی و اجتماعی سده 19 امپراتوری روسیه است و به شرح مقاومت روس‌ها در برابر حمله ارتش فرانسه به رهبری ناپلئون بناپارت می‌پردازد. منتقدان ادبی آن را یكی از بزرگ‌ترین رمان‌های جهان می‌دانند.»
لازم نیست در روزگاری كه متن‌های كوتاه (حتی همین یادداشت) خوانده نمی‌شود شما رمان چندهزار صفحه‌ای جنگ و صلح را بخوانید تا ببینید آیا واقعا این رمان شرح مقاومت روس‌ها در برابر حمله ارتش فرانسه است یا خیر؟ كاری به اشتباهات نظامی ناپلئون و این‌كه پس از تصرف مسكو این شهر را به آتش كشید تا طبق یك‌قاعده نظامی امپراتور روسیه را به زانو دربیاورد، نداریم چرا كه اساسا مسأله این ضمیمه و صفحه نیست، ولی حرف این است كه این شهر طبق روایت تولستوی تخلیه و بدون مقاومت خیلی زیاد در برابر ارتش فرانسه تسلیم می‌شود و شهر به دست سربازان فرانسوی می‌افتد. شهری كه مقامات ارشد آن را رها كردند و مردم بی‌دفاع دربرابر ارتش فرانسه قرار گرفتند.
این همان معجزه‌ای است كه از سرانگشتان ادبیات بیرون می‌زند. یعنی یك شكست را به مقاومت تبدیل كند. یعنی كاری كند كه تصرف پایتخت یك كشور توسط قوای بیگانه به یك‌امر حماسی تبدیل شود و در وصف آن چنین اثر بزرگی خلق شود.
خرمشهر را شاید بتوان از این منظر شهری دانست كه نه‌تنها مقاومت مردم آن در برابر دشمن زبانزد است، بلكه به‌راحتی به دست دشمن نیفتاد و مدافعان شهر با اشك و گریه این شهر را ترك كردند تا ۱۹ ماه بعد دوباره آن را بازپس بگیرند. ولی خلأ یك اثر جدی در بازنمایی این مقاومت كه این شهر را به جهان و تاریخ آن‌طور كه هست معرفی كند، در ادبیات داستانی ما مشهود است. اثری كه روایت جوانمردی مدافعان شهر باشد و بزرگی مقاومت در برابر دشمن متجاوز را یادآوری كند.
حالا گفته می‌شود محمدحسن شهسواری مشغول نگارش رمانی چند جلدی با عنوان «ایران‌شهر» است كه راوی مقاومت خرمشهر است و تاكنون جلد اول آن به بازار رسیده و باید منتظر ماند و دید آیا او می‌تواند جنگ و صلح ایرانی را خلق كند؟