موسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب
Menu
یادداشتی از حسن صنوبری در نقد وبررسی کتاب آینه گردانی

«آینه گردانی»، سندی مهم برای ادبیات انقلاب

17 دی 1394 17:02 | 4 نظر
Article Rating | امتیاز: 5 با 16 رای
«آینه گردانی»، سندی مهم برای ادبیات انقلاب

شهرستان ادب: آیین معرفی کتاب «آینه‌گردانی»، مجموعه اشعار شاعران آیینی در محضر رهبر انقلاب، 28 آذرماه با حضور جمعی از مسئولان و اهالی ادب و فرهنگ کشور برگزار شد. در ادامه یادداشت حسن صنوبری را دربارۀ این کتاب و اهمیتش می‎خوانید.

 

ابتدا که خبر انتشار این کتاب را شنیدم گمان کردم کتاب مهمی نیست و شاید نوعی کتاب‎سازی است. چنانچه بعضی کتاب‎های مشابه، نکتۀ خاص و متمایز بیشتری نسبت به آنچه در صفحات اینترنتی منتشر شده است نداشتند. تا اینکه نظرم به دو چیز جلب شد، یکی تاریخ جلسات سال‎های ابتدایی و دیگری لوح فشردۀ همراه کتاب.

 

یک: «آینه‎گردانی» و اهمیت اسنادی و تاریخی‎اش

​«آینه‎گردانی» مجموعۀ ۲۷۸شعر آیینی از ۱۶۸شاعر است که طی سال‎های پایانی دهۀ ۶۰ تا سال‎های آغازین دهۀ ۹۰ در دیدار سالیانۀ رهبر انقلاب حضرت آیت‎الله خامنه‎ای و در محضر ایشان قرائت شده‎اند. این کتاب به تازگی توسط انتشارات «نسیم انقلاب» (وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‎الله العظمی خامنه‎ای) منتشر و رونمایی شده است.

نکتۀ مهم این است که محتوای بسیاری از این جلسات، مخصوصا جلسات پایان دهۀ شصت تا آغاز دهۀ هشتاد، برای نخستین‎بار است که در این کتاب منتشر می‎شود و آینه‎گردانی از این نظر یک سند تاریخی مهم برای ادبیات معاصر و ادبیات انقلاب است. اینکه

  • یکم:  کدام شاعران در این دیدارها حضور داشته‎اند
  • دوم: چه شعرهایی را خوانده‎اند
  • سوم: چه واکنش‎ها یا نقدهایی را دریافت کرده‎اند
  • چهارم: چه مقدمه‎هایی را پیش از شعرخوانی گفته‎اند

برای پژوهشگر ادبیات معاصر بسیار ارزشمند است.

هرچند با اضافۀ صفت «آیینی» به موضوع کتاب، محدودۀ آثار تا حد قابل توجهی محدود شده است، اما همین میزان شعر و شاعر هم در جای خود بسیار با اهمیت است.

گفتنی‎ست در زیرتیتر کتاب، زیرِ «آینه‎گردانی» به توصیف نوشته‎اند «دین‎سروده‎های شعرای آیینی» که از منظر بلاغت خالی از حشو نیست. بالاخره یا «دین‎سروده‎های شعرا» یا «سروده‎های شعرای آیینی»؛ در اینجا نیاز به حضور توأمان «دین» و «آیین» نیست؛ و البته که ساخت نخست («دین‎سروده‎های شاعران») برای این کتاب مناسب‎تر بود، چون با نگاهی به نام‎های مندرج در فهرست کتاب می‎بینیم بسیاری از این شاعران، شاعرانی نیستند که معروف به «شاعر آئینی» باشند و حسن شهرت و اساس همتشان معطوف و مصروف شعر آیینی باشد. بلکه با عنایت به جهت‎گیری غالب شعری و شناختی که از ایشان وجود دارد، بعضی «شاعر»ند و بعضی «شاعر انقلاب»، و تنها بعضی «شاعر آیینی» (مانند اساتیدی چون غلارضا سازگار، علی انسانی، محمدعلی مجاهدی و ...) هستند.

با توجه به آنچه تاکنون منتشر شده بود، بسیاری بر این پندار بودند که جلسات سالیانۀ رهبر انقلاب با شاعران در نیمۀ ماه رمضان و شب میلاد حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام)، پدیده‎ای متأخر و مربوط به یکی دو دهۀ کنونی است. حال آنکه شواهد و قرائن -مخصوصا همین شاهد تازه- دالّ بر سابقۀ طولانی این جلسات است.

شاعرانی که از نیمۀ دوم دهۀ هشتاد به بعد در محضر رهبری شعر خوانده‎اند و شعرهایشان را عموماً می‎شناسیم.  آنچه در طی این سال‎ها از دید عموم مردم و رسانه‎ها پنهان بوده است شعرها و شاعرانی هستند که در سال‎های آغازین این جلسات و پیش از دهۀ اخیر حضور داشته‎اند و این همان شاه‎بیتِ کتاب است. دلیل این مسئله هم به‎خاطر متأخربودن فعالیتِ سایت‎ها و پایگاه‎های رسانه‎ای مختص رهبری ( «leader.ir» و «Khamenei.ir») است که در حدود همین ده-دوازده سال اخیر راه‎اندازی و فعال شده‎اند و به انتشار این جلسات و جلسات مشابه همت می‎گمارند. تا آنجا که نگارنده می‎داند دفتر رهبری، پیش از تأسیس رسانه‎های اینترنتی مختص خود، رسانۀ دیگر مکتوب مستقل و خاص برای خود نداشته است و در اخبار عمومی کشور هم، جلسات غیرسیاسی رهبری کمتر نمود پیدا می‎کرده‎اند.

جذابیت انتشار نام شاعران و شعرهای آن دوران به‎جای خود، جذابیت ویژۀ آینه‎گردانی و اهمیت دیگرش، حضور لوح فشردۀ «صوت اشعار کتاب» به همراه کتاب است که به‎نظرم ارزش کتاب را چندبرابر کرده است. هرچند تعداد شعرهای فایل صوتی از شعرهای کتاب اندکی کم‎تر است (در حدود بیست شعر)، وقتی این لوح (CD) را دیدم کتاب را زمین گذاشتم، تا به جای خواندن، با شنیدن واژه‎ها و سطرها، ارتباط کم‎واسطه‎تر و مستقیم‎تری با حال‎وهوای شعرها و جلسات برقرار کنم. با داشتن اطلاعات پراکنده و محدودی از این شعرها، شاعران و جلسات (به عنوان یک دوست‎دار شعر امروز) وقتی صوت‎ها را می‎شنیدم، تا حد زیادی به حال‎وهوای آن روزها نزدیک می‎شدم و گاهی مشعوف و هیجان‎زده. جدا از این جلوه و جذابیت که برای هر دوست‎دار شعر و پژوهشگر ادبیات معاصر (به‎ویژه ادبیات انقلاب) درمورد این کتاب وجود دارد، نکتۀ دیگر، یافتن نکات جدید شعری و پژوهشی و همچنین کامل شدن پازل‎های ناتمام و ابهام‎ها درمورد بعضی مسائل ادبی و حواشی‎شان بود.

 

دو: دیدار با شاعران در سال‎های دور

در ادامه به چند شاعر که شنیدن شعرشان در این جلسات برایم بسیار دوست‎داشتنی بود و یا اینکه نکته‎ای را بر من معلوم کرد می‎پردازم، شاید شما را هم فایدتی داشته باشد:

۱ . سید حسن حسینی

تاکنون هیچ صوت یا فیلمی مبنی بر شعرخوانی زنده‎یاد دکتر سیدحسن حسینی -پژوهشگر، منتقد و شاعر سرشناس انقلاب- در محضر  رهبری منتشر نشده بود. آنچه تاکنون دیده بودم یکی دو عکس بود، به‎علاوه فیلم شعرخوانی زنده‎یاد قیصر امین‎پور در محضر رهبری که در آن فیلم مرحوم حسینی در کنار دکتر امین‎پور نشستهاست، ولی فیلم به شعرخوانی خود ایشان نمی‎رسد. همچنین در جایی خوانده (یا از کسی شنیده) بودم که مرحوم حسینی یکبار هم شعر «قرن دوهزار بعلاوۀ یک»[1] را در محضر رهبری خوانده است.

در این سی دی دو قطعه مربوط به شعرخوانی زنده‎یاد دکتر حسینی وجود دارد، یکی مربوط به سال ۱۳۸۲ (یعنی یک‎سال پیش از درگذشت ایشان) است و فقط یک رباعی است. دیگری مربوط به سال ۱۳۷۸ (یعنی سال نخستین التهابات سیاسی در دوران رهبری آیت‎الله خامنه‎ای) است. صرف دانستن زمانِ این هردو حضور، برای من و پژوهشگر ادبیات معاصر، مخصوصاً در تحلیل اندیشۀ سیاسی و اجتماعی شاعر بسیار جذاب و مغتنم است. حضوری در اوج التهابات سیاسی و حضوری در واپسین سال‎های زندگی که نمایانگر آخرین اندیشۀ سیاسی و اجتماعی شاعر است. جدا از این، اینکه در سال ۷۸ چه شعری قرائت شده جذابیت خاص خودش را دارد. مرحوم حسینی، آن سال، دو غزل زیبای خود برای امام علی (علیه السلام) را در محضر رهبری قرائت می‎کنند. نخست «ای ازلی مرد برای ابد»[2] و سپس غزل خاص و قلندرانۀ «ای خدا! ای خالق مولاعلی!»[3] که قرائتش در آن جلسه هم نشان از روحیۀ آزادۀ مرحوم حسینی و هم نشان از اعتماد شاعران به صمیمیت، حلم و درک هنر و هنرمند توسط رهبری دارد. جالب اینجاست که حسینی پیش از خواندن شعر مذکور می‎گوید «البته حاجآقا من قبلا این غزل را در هیچ جمعی نخوانده‎ام به دلیل  اینکه ممکن است ازش سوءتعبیر شود و متهم به "غالی" بودن شوم! اما اگر اجازه بدهید در محضر شما و دوستان شاعرم بخوانمش که حداقل یک‎بار در جمعی خوانده‎باشمش»![4]  و جالب‎تر اینکه رهبری رندانه و سریع به مطایبه پاسخ می‎دهند «بالاخره اینجا هم این خطرات هست»![5] (یعنی خطر متهم به غالی شدن و گرفتار شدن!) و حسینی و جمع را خنده می‎برد.

۲ . علی معلم دامغانی

شعری که از استاد محمدعلی معلم دامغانی در این کتاب منتشر شده است اصلا آیینی نیست. اما خدا را شکر و خدا را هزارمرتبه شکر (که شاید به خاطر دشواری شعر معلم و ناتوانی گزینشگران در تحلیل و تمیز موضوع اثر) این شعر هم در کتاب منتشر شد و صوتش نیز. این شعر، که جزو مثنوی‎های خاص استاد است، هم برای من که موضوع پایان‎نامه‎ام علی معلم است و هم برای دیگر دوست‎داران شعر ایشان بسیار جذاب است. بخش‎هایی ناقص و پراکنده از این شعر پیش از این در کتاب «گزیدۀ اشعار علی معلم دامغانی»[6] منتشر شده بود به نام «خط مقرمط»[7]. آن نسخه از شعر به‎نظرم واقعا مشکل داشت و فکر می‎کردم شاید این فقط یک تمرین شاعری معلم بوده است. تمرینی در حال و هوای شعر عرفانی و تعلیمی که به سرانجام مشخصی هم نرسیده بود. این انتشار ناقص حتی گزینشگران و مقدمه‎نویسان ارجمند شعرهای کتاب را هم به غلط انداخته بود تا آنجا که در تحلیل شعر در کتاب نوشته‎اند: «در مثنوی‎های قبلی اغلب سفر آفاقی و بیرونی است اما در این مثنوی انفسی ».[8] حال‎آنکه وقتی در این نسخه ابیات گم‎شدۀ شعر را می‎بینیم متوجه می‎شویم آنچه تاکنون خوانده‎ایم فقط مقدمۀ شعر بوده است و بیت گریز به بعد و تنۀ اصلی داستان تا کنون پنهان بوده، فلذا در این مثنوی نیز شاعر پس از سیر انفسی به سیر آفاقی گریز می‎زند و این شعر پس از مقدمۀ حکمی، عرفانی و تعلیمی خود، به نتیجه‎ای اعتقادی سیاسی و حماسی می‎انجامد که این شعر را از نظر محتوایی به چند شعر درخشان دیگر شاعر در پایان دهۀ شصت و آغاز دهۀ هفتاد نزدیک می‎کند.

بی‎شک به‎جز ارزش گرانقدر پژوهشی انتشار این متن، شنیدن صدای شاعر و شعر آن‎هم در مکان متناسب با شعر و زمان نزدیک به سرایش (یعنی سال ۱۳۷۱) شگفتی و شوری مضاعف برای من داشت.

۳ . یوسفعلی میرشکاک

از جناب یوسفعلی میرشکاک دو شعر در این مجموعه حضور دارد. یکی مربوط به سال ۱۳۶۹ و دیگری ۱۳۷۹. هردو از شعرهای درخشان شاعر در حوزۀ شعر آیینی. نخستین قصیدۀ غدیر[9] است و دیگری غزل مشهور «تمام خاک را گشتم به دنبال صدای تو»[10] که بی‎شک اولی بسیار تا بسیار جذاب‎تر است. اجرای آن قصیدۀ شکوهمند و فرازمند، با آن صدای گرم و گیرا و رسا؛ آن‎هم در آغاز رهبری آیت‎الله خامنه‎ای. پیش از این بارها برای دوستان شاعر گفته بودم بهترین شعرها برای غدیر دو «قصیده» هستند و هردو را هم استادان من (آقایان میرشکاک و اسفندقه) سروده‎اند. اما نکتۀ جالبی که در این فایل وجود دارد به جز جذابیت‎هایی که عرض کردم، مقدمۀ صوفیانه و قلندرانه‎ای‎است که میرشکاک پیش از خواندن قصیده‎اش می‎گوید و نشان از دیرینه‎بودن اعتقاد و همدلی‎اش نسبت به آیت‎الله خامنه‎ای‎است: «قصیده‎ای که برای حضرت مولاست، تقدیم می‎کنم به تجلّی حضرت مولا که حضرت‎عالی باشید در آیین ما که از حواشیِ تشیّعیم»[11].

۴ . مرتضی امیری اسفندقه

از آقای اسفندقه، فقط یک شعر در این مجموعه حضور دارد مربوط به سال ۱۳۷۴، که گویا نخستین شعرخوانی او در محضر رهبر است. از قصائد زیبا و باشکوه اسفندقه است به نام «حُبّ»[12] که  گریز به مدح مولاعلی می‎زند. این قصیده با بیت مطلعی زیبا انجام می‎گیرد که در هیچ یک از نسخ مکتوب شعر حضور ندارد:

«دلم خوش است به ذکر علی، خفیّ و جلیّ

علی، علیّ و علیّ و علی، علیّ و علیّ»[13]

بعد از شنیدن این قطعه در اولین فرصت دیدار با جناب امیری در حاشیۀ کلاس «خلوت نیمایی» این نکته را با ایشان طرح کردم و دانستم افزودن مطلع (با قافیۀ متفاوت با قافیۀ شعر) به پایان قصیده، یکی از خرده‎طرح‎های ایشان در جهت لباس نو پوشاندن به تن قصیده و تلاش برای طرح دیگر افکندن در این قالب قدمایی بوده است. خرده‎طرحی که بعدها شاعر از آن صرف نظر می‎کند، هرچند دیدیم کلیت طرح نوگرایی در قصیده و قصیدۀ نو گفتن این شاعر با موفقیت پیش رفت و به سرانجام رسید.

علی‎ای‎حال به جز این نکتۀ پژوهشی، نفس یافتنِ این بیت خاص و روان و زیبا که سطری از آن تماماً با نام مولاعلی (علیه السلام) پر شده است برایم بسیار جالب بود.

۵ . ابوالفضل زرویی نصرآباد

از جناب نصرآباد دو شعرخوانی موفق در ژانر «طنز انتقادی» (یکی در سال ۱۳۸۵ و دیگری ۸۷) در مقابل رهبری بسیار معروف است. اینجا و در پوشۀ سال ۱۳۸۲  شعری بث‎الشکوا با موضوع مولاعلی (ع) حضور دارد. جالب است که این شعر یک مثنوی با اوزان بلند آن‎هم با موضوع سیاسی-انتقادی و همراه با ارجاع به تاریخ اسلام است. اینجا می‎بینیم همان جناب زرویی که در جایی به قوت و قدرت نقیضه‎ای به سبک شعری علی معلم زده است با نام «پای طاووس»[14]، اینجا تحت تأثیر سبک شاخص معلم هم و البته با زبان روانی مخصوص به خود، شعر سروده است.

چه شد که روز جمل دوست‎دار غیر شدیم
اسیرِ وسوسۀ طلحه و زبیر شدیم؟[15]

و بعضی بیت‎ها حتی گویا ارجاعی است به شعر معلم:

میان معرکه سردرگمیم ای مردم
چه نارفیق و چه نامردمیم ای مردم[16]

که یادآور این بیت معلم در مثنوی «تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما»[17] است:

بی‎درد مردم ما خدا بی‎درد مردم
نامرد مردم ما خدا نامرد مردم[18]

و البته اینکه این شعر جناب زرویی با آفرین‎های پیاپیِ رهبری مواجه می‎شود نیز از نکات جالب قطعۀ صوتی است.

۶ . نصرالله مردانی

از زنده‎یاد نصرالله مردانی چهار شعر در این مجموعه حضور دارد. نکتۀ جالب برای من صوت نخستین شعرخوانی ایشان در سال ۱۳۷۰ است که مرحوم مردانی غدیریۀ معروف و زیبای خود در قالب غزل را می‎خواند. در این قطعۀ صوتی به جز شنیدن این شعر زیبا از شاعرش، نکتۀ مهمی که وجود دارد نقدشعرهای صریح آیت‎الله خامنه‎ای است، مَنشی که درآن دوران شاید به خاطر عمومی نشدن جلسات آشکارتر و بیشتر بوده است. رهبری پیشنهادهایشان را با دلیل می‎گویند و جالب اینکه به‎نظر من همه هم درست. هرچند در نسخۀ موجود و معروف شعر، نشانی از آن پیشنهادها نیستند. مثلا برای سطرِ «که آفتاب بَرَد آفتاب بر سر دست» رهبری متعرّض زمان فعل می‎شود و پیشنهاد می‎دهند:

«که آفتاب گرفت آفتاب بر سر دست»[19]

یا برای سطر «در آن میانه كه مستی كمال هستی بود» رهبری خیلی سریع پیشنهاد واژۀ جایگزین برای «میانه» می‎دهند و از حضور این واژه در این ساخت شعری انتقاد می‎کنند:

«در آن زمانه كه مستی كمال هستی بود»[20]

بی‎شک این سطر جدید زیباتر است و استقلال زیبایی‎شناسانه هم دارد. مثلا توجه کنید این سطر نوین می‎تواند عنوان یک کتاب یا یک مقاله باشد. اما سطر قبلی نه.

 

سه: «آینه‎گردانی» و اهمیت پژوهشی و آماری‎اش

با نگاه آماری به همین مجموعه‎شعرهای محدود نکات و ظرائف بی‎شماری را می‎توان یافت که نشان می‎دهد «آینه‎گردانی» تا چقدر چراغ است فرا راه پژوهش.

۱ . گرایش‎های کیفی و محتوایی شعرهای آیینی جلسه

اگر فقط به همین چند شاعر سرشناس که در مبحث پیشین اشاره کردم توجه کنید می‎بینید بسیاری از شاعران نخستین شعر آیینی و حتی نخستین شعری که به طور کل در این جلسه و در محضر رهبری خوانده‎اند با موضوع حضرت مولی الموحدین و امیرالمومنین علی ابن‎ابی‎طالب (ع) بوده است. از شش شاعر نام برده، پنج شاعر چنین بودند: نصرالله مردانی، ابوالفضل زرویی نصرآباد، مرتضی امیری اسفندقه، یوسفعلی میرشکاک و سیدحسن حسینی. اما آیا فقط همین شاعران چنین گرایشی را داشتند؟ خیر، وقتی کل مجموعه را نگاه کنیم می‎بینیم این اتفاق درمورد بسیاری از شاعران مهم دیگر هم تکرار شده است: «کیومرث عباسی قصری»، زنده‎یاد «سید محمد عباسیه کهن»، «علیرضا قزوه»، «منوچهر جراح‎زاده»، «محمدعلی مردانی»، «محمدعلی مجاهدی»، «احد ده‎بزرگی»، «سیّد ابوالقاسم حسینجانی»، «صفا لاهوتی»، «ناصر فیض»، «جواد محقق» و...

این در حالی‎ست که جلسه در نیمۀ رمضان و همزمان با میلاد امام حسن مجتبی (علیه السلام) برگزار می‎شده است. تحلیل اینکه چرا شاعران در اولین حضورشان در این جلسه برای مولاعلی (ع) شعر می‎خوانده‎اند خود موضوع جالب و قابل طرحی است.

 

۲ . گرایش‎های کمی و ساختاری شعرهای آیینی جلسه

 ​برای مثال، سال ۷۰ فقط یک شاعر در جلسه شعر آیینی در جلسه خوانده است اما سال ۷۹ ، هجده شاعر. اینجا پرسشی جدید داریم: میزان گرایش شاعران در سال‎های مختلف به شعر آیینی تحت تأثیر چگونه عواملی بوده است؟ البته این نکات بی داشتن اطلاعات کامل (هم از تعداد شاعران، هم از شرایط جلسه، هم...) قابل تحصیل نیستند. به همین خاطر ما این کتاب را یک چراغ برای پژوهش می‎دانیم. برای مثال دوم، نکتۀ دیگر این است که اکثر شعرها در قالب غزل هستند. ازا ینجا هم می‎توان پرسشی جدید و پژوهشی دیگر رسید.


چهار: پیشنهاد و آرزو برای «آینه‎گردانی»های دیگر

سرانجام آنچه گفته شد فقط بخشی از نکاتی بود که در اولین بررسی در نظرم برای یک دوست‎دار شعر معاصر یا یک پژوهشگر شعر معاصر و انقلاب جالب توجه و پیگیری بودند. اما در پایان این یادداشت، به جز انتقادات و پیشنهادات اندکی که در خلال متن مطرح کردم، با تشکر از تحقیق و تدوین و انتشار این کتاب مهم؛ پیشنهاد و نکاتی دیگر را برای گردآورندگان مطرح می‎کنم:

۱ . نظر به اهمیت اینگونه اسناد ادبی، هم برای پژوهشگران، هم علاقه‎مندان به شعر و شاعری و هم دوست‎داران شخصیت فرهنگی رهبر انقلاب، خوب است کار از محدودۀ آیینی فراتر رود. حال که همۀ شعرها یک‎جا منتشر نشدند،  می‎توان چند مجموعۀ دیگر با موضوعات دیگر را در ادامۀ این مجموعه‎شعر ارزشمند موضوع کار و انتشار قرار داد. یکم: شعرهای اجتماعی و انقلابی، دوم: شعرهای طنز، سوم: شعرهای مربوط به ادبیات مقاومت و بیداری اسلامی (این یکی با ترجمه) و چهارم: شعرهای عاشقانه‎ای که در محضر رهبری خوانده شده‎اند.

۲. لازم نیست تمام شعرهای خوانده شده در دیدار (آنهم دیدارهای سال‎های اخیر که تعداد شاعران و غس و ثمین شعرها افزایش پیدا کرده است) در قالب کتاب منتشر شوند. بلکه برای حفظ جذابیت کتاب و شأنیت موضوع، در هر کتاب می‎توان به ارائۀ یک گزیده شعر از شاعران جوان و نقل شعر بزرگان بسنده کرد.

۳ . چه خوب بود که شعرها و جلسات در دسترس (از پایان دهۀ هشتاد به این طرف) در این کتاب نمی‎آمد. اینگونه حیثیت و جذابیتِ «شعرهای منتشرنشده» برای کل کتاب عمومیت پیدا می‎کرد و این دفتر بیش از این‎ها قابل تعریف و تبلیغ می‎شد. از طرفی اگر قرار به ورود شعرهای اخیر هم باشد، هرسال باید به تعداد صفحات این کتاب افزوده شود! حال آنکه می‎توان دورانِ پسااینترنت را جداگانه و با فواصل زمانی مشخص منتشر کرد. هرچند که اصلِ اهمیت و جذابیت، برای شعرهای همان ده پانزده سال پیش به قبل است و انتشار متون منتشر شده در اینترنت اهمیت و جذابیت خاصی ندارد.

 



[1]  سفرنامۀ گردباد، ص113

[2]  همان، ص 182

[3]  همان،  ص 36

[4]  لوح فشردۀ صوت اشعار کتاب آینه‎گردانی، پوشۀ «1378»، قطعۀ «سیدحسن حسینی».

[5]  همان

[6]  معلم دامغانی، علی. (1393). گزیده اشعار علی معلم دامغانی. به کوشش: محمد نورالهی، ابوطالب مظفری، محمدکاظم کاظمی. مشهد: سپیدهباوران.

[7]  همان، ص 377

[8]  همان

[9]  نشان‎های آن بی‎نشان، ص 91

[10]  زخم بیبهبود، ص 189

[11]  لوح فشرده...، پوشۀ «11369»، قطعۀ «یوسفعلی میرشکاک».

[12]  چین کلاغ، ص 149

[13]  لوح فشرده...، «1374»، قطعۀ «مرتضی امیری اسفندقه».

[14]  رفوزه‎ها، ص 128

[15]  لوح فشرده...، پوشۀ «1382»، قطعۀ «ابوالفضل زرویی نظرآباد».

[16]  همان.

[17]  رجعت سرخ ستاره، ص 77

[18]  همان، ص 79

[19]  لوح فشرده...، پوشۀ «1370»، قطعۀ «نصرالله مردانی».

[20]  همان.

 


کانال شهرستان ادب در پیام رسان ایتا کانال بله شهرستان ادب کانال تلگرام شهرستان ادب
تصاویر پیوست
  • «آینه گردانی»، سندی مهم برای ادبیات انقلاب
امتیاز دهید:
نظرات

Website

تصویر امنیتی
کد امنیتی را وارد نمایید: