شهرستان ادب: پروندۀ ترانهخوانی سایت شهرستان ادب را با یادداشتی از خانم عصمت زارعی ادامه میدهیم. زارعی در این یادداشت قیصر امینپور و ترانههایش را مورد بررسی قرار داده است. گفتنیست فایل موسیقی هریک از ترانهها نیز برای شما مخاطبان گرامی قابل دریافت است. شما را به خواندن این مطلب خوب دعوت میکنیم:
قیصر امینپور یکی از پرکارترین ترانهسرایان شاعر است. بیاغراق میتوان گفت همراه شدن نام شاعر توانمندی مانند او با نام بهترین آهنگسازان، روحی تازه به هوای ترانۀ ایران در دهۀ هفتاد بخشید. بیشتر این ترانهها راعلیرضا افتخاری و محمد اصفهانی خواندهاند. اما هنرمندان بسیاری هم، خصوصاً پس از درگذشت قیصر، سراغ اشعار و غزلهایش رفتهاند و به آهنگسازی و خواندن این آثار پرداختهاند و حتی آلبومهایی با محوریت اشعار او تولید کردهاند. علاوهبراین تکآهنگهای فراوانی هم اشعار وی را به دنیای موسیقی وارد کرد. یکی از ویژگیهای این شعرها که با موسیقی همراه شدهاند، تنوع موضوعات آن است. بهطور مثال در حوزۀ شعر کودک و نوجوان با شعر «بوی ماه مهر» و در حوزۀ شعر محلی و بومی با غزل بختیاری «سوز قصیلی» میتوان قیصر را در هیئتی متفاوت دید.
ترانههای نیلوفرانه
ردّ مهمترین ترانههای قیصر امینپور به سال 1375 و آلبوم نیلوفرانه، به آهنگسازی عباس خوشدل و تکنوازی جلال ذوالفنون و خوانندگی علیرضا افتخاری برمیگردد که سرایندۀ بیشتر قطعات آن قیصر امینپور بود. البته افتخاری در آلبومهای دیگری هم به ترانه و غزل قیصر پرداخته؛ ولی مهمترین آنها از نظر تعداد و محبوبیت آثار، دو آلبوم «نیلوفرانه» است. «نیلوفرانه 1» که به گفتۀ خواننده و عوامل، در مورد حضرت ولیعصر (عجلالله تعالی فرجه الشریف) ساخته شده است، با استقبال فوقالعادهای مواجه شد که آن را به پرفروشترین آلبوم تاریخ موسیقی ایران تبدیل کرد. این اثر بیست سال بعد، در سال 1395 در ارکستری بازخوانی شد. تصنیف «نیلوفرانه»، «کوی بینشان»، «حکایت دل» و «بهشت یاد» قطعاتی است که در این آلبوم از اشعار قیصر امینپور ساخته شده است. در ادامه تصنیف «نیلوفرانه» را از این آلبوم میخوانیم و میشنویم:
1-تصنیف نیلوفرانه 1
خدایا عاشقان را با غم عشق آشنا کن
ز غمهای دگر غیر از غم عشقت رها کن
تو خود گفتی که در قلب شکسته خانه داری
شکسته قلب من جانا به عهد خود وفا کن
خدایا بیپناهم ز تو جز تو نخواهم
اگر عشقت گناه است ببین غرق گناهم
دو دست دعا فرابردهام به سوی آسمانها
که تا پر کشم به بال غمت رها در کهکشانها
چو نیلوفر عاشقانه چنان میپیچم به پای تو
که سر تا پا بشکفد گل ز هر بندم در هوای تو
به دستیاری اگر که نگیری، تو دست دلم را دگر که بگیرد
به آه و زاری اگر نپذیری، شکسته دلم را دگر که پذیرد
خدایا عاشقان را با غم عشق آشنا کن
ز غمهای دگر غیر از غم عشقت رها کن
تو خود گفتی که در قلب شکسته خانه داری
شکسته قلب من جانا به عهد خود وفا کن
خدایا بیپناهم، ز تو جز تو نخواهم
اگر عشقت گناه است، ببین غرق گناهم
دو دست دعا فرا بردهام به سوی آسمانها
که تا پر کشم به بال غمت رها در کهکشانها
دریافت آهنگ
همچنین از قیصر امینپوردر آلبوم «نیلوفرانه 2» که در سال 1378 تولید شد، آثار «ای عاشقان»، «تشنۀ طوفان»، «از اوج آسمانها»، «آه سحری» و «انتظار دل» به اجرا درآمده و در آلبوم «زیباترین» در سال 1375 قطعات «تصنیف کعبۀ مهر» و «ساز و آواز» ترانۀ اوست. در سال 1387 نیز در آلبوم «تنها تو میمانی» دو آهنگ «خستهام از این کویر» و «تنها تو میمانی»، و در سال 1379 در آلبوم «شبان عاشق» چهار اثر «عطر گیسو»، «جام نگاه»، «دعای دل»، «شبان عاشق» از دیگر اجراهای ترانهها و غزلهای قیصر امینپور است.
2-شبان عاشق
این ترانه در آلبوم «شبان عاشق» و در سال 1379 منتشر شده است. آهنگسازی این قطعه را عباس خوشدل بر عهده داشته است.
وای از دل دیوانهام، زین دشمن همخانهام
همسایه با بیگانهام، ویرانتر از ویرانهام
زین پس درون خانهام، یا جای دل یا جای من
ای وایِ دل، ای وایِ دل، ای وایِ من، ای وایِ من
دل پرده پرده خون شود، تا پرده دیگرگون شود
چون مرغ حق خون میچکد، از نغمههای نای من
ای وای دل، ای وای دل، ای وایِ من، ای وایِ من
شاید نسیمی آید و بویی ز باغت آورد
تا در هوایت گل کند خاکستر پرهای من
داغ دلم بیگفتگو، از تو گرفته رنگوبو
دلتنگ یک لبخند تو، چون غنچه سرتاپای من
از من به جز این هایوهو آداب و ترتیبی مجو
من آن شبان عاشقم هوهوی من هیهای من
دریافت آهنگ
3-آهنگ «تنها تو میمانی»
این ترانه نیز در سال 1387 و در آلبوم «تنها تو می مانی» منتشر شده است. امیر رحیمیآذر و علی خشتینژاد آهنگسازان این قطعه هستند.
دل دادهام بر باد، بر هرچه بادا باد
مجنونتر از لیلی، شیرینتر از فرهاد
ای عشق از آتش، اصل و نسب داری
از تیرۀ دودی، از دودمان باد
آب از تو طوفان شد، خاک از تو خاکستر
از بوی تو آتش در جان باد افتاد
هر قصر بیشیرین، چون بیستون ویران
هر کوه بیفرهاد، کاهی به دست باد
هفتاد پشت ما، از نسل غم بودند
ارث پدر ما را، اندوه مادرزاد
از خاک ما در باد، بوی تو میآید
تنها تو میمانی، ما میرویم از یاد
دریافت آهنگ
4-ترانۀ بوی ماه مهر
این ترانه را ناصر چشمآذر آهنگسازی کرده و گروه کر کودکان آن را به اجرا درآورده و از جمله ترانههای کودکانۀ امینپور است که با استقبال بسیاری مواجه شده است.
باز آمد بوی ماه مدرسه
بوی بازیهای راه مدرسه
بوی ماهِ مهر، ماه مهربان
بوی خورشید پگاهِ مدرسه
از میان کوچههای خستگی
میگریزم در پناه مدرسه
باز میبینم ز شوق بچهها
اشتیاقی در نگاهِ مدرسه
زنگ تفریح و هیاهوی نشاط
خندههای قاهقاه مدرسه
باز بوی باغ را خواهم شنید
از سرود صبحگاه مدرسه
روز اول لالهای خواهم کشید
سرخ، بر تخته سیاه مدرسه
دریافت آهنگ
5-آهنگ محلی بختیاری «سوز قصیلی»
این قطعه اجرای غزلی محلی از قیصر امینپور، به آهنگسازی امید نیلدار و خوانندگی مجتبی الیاسی است.
قافله بار کُنه دلم و بارس
چی باری سر دلم گرت غوارس
قافله بارِ کُنه زِ شاه خراسو
دلم چی چاله تشی مَندِه وِ جاسو
ترجمه: کاروانیان بار بستند و از شاه خراسان حرکت کردند.
دلم چون آتش جای کاروان زخمیست بر پهنۀ دشت.
ز گتند تا دشتِ اوبید تا عقیلی
همه جا سوز آویده سوزِ قصیلی
ترجمه: همۀ وسعت دشت چونان مخمل سبزی طنازی آغاز کرده است.
همه جا سوز آویده غیر زِ دلِ مو
ای گِرُه نِه کی گُشه زِ مشکلِ مو
ترجمه:همۀ گستره زمین تا چشماندازهای دور دست سبزپوش است جز دل من.
کدامین دست گره سختِ کار ما خواهد گشود.
زِ گُتند زَدُم وِ دُر تا شیخ سلیمو
تا قیامت یادُم او عهد و پیمو
ترجمه: به جستوجوی تو از گتوند آمدم تا شیخ سلیمان
بر عهد و پیمانی که با تو بستهام تا همیشه وفادار خواهم ماند.
زِ گُتند زَدُم وِ دَر تا پُل پرزین
پُرِ لام گُل باوینُه پُر دلُم خین
ترجمه: ازگتوند بهدرآمدم تا رسیدم به پل پرزین
پیراهنم پر است ازگلهای بابونه، اما دلی خونین دارم.
آسمو اوری گِرَه زقیل سیاتر
روز و شو تی رَه تونُم وا ای تیاتر
ترجمه: ابری سهمگین آسمان را تیره و تار کرده است
و من شب و روز با چشمانی اشکبار منتظر توام.
بختِ تو چی رختِ تو سوزِ قصیلی
بختِ مو چی رختِ تو موسیاه و نیلی
ترجمه: اقبال تو چونان پیراهنت سبزِسبز است
و اقبال من چونان جامهام سیاه و کبود.
واکتاوِ حافظُم گِرِمِه فالی
دِشمنت بینا چه فالی وُ چه حالی :
ترجمه: تفالی به کتاب حافظ زدهام
بدا به حال دشمنت چه فالی است و چه حالی:
سینه مالامال درد است ای دریغا، مرحمی
دل زتنهایی به جان آمد، خدا را همدمی
زیرکی را گفتم این احوال بین خندید و گفت:
صعب روزی! بوالعجب کاری! پریشان عالمی...
دریافت آهنگ
ترانههای اجرا شده با صدای دکتر محمد اصفهانی را میتوان یکی از مهمترین اجراهای آثار او دانست. دکتر اصفهانی در چند آلبوم «حسرت»، «فاصله»، «نون و دلقک»، «تنها ماندم»، «برکت» و «گلچین» در زمان حیات قیصر به اجرای ترانههای او پرداخت.
آهنگ «فرصت بدرود» به آهنگسازی فریدون شهبازیان که 1376 در آلبوم «گلچین» منتشر شد و آهنگ «به یادت» با آهنگسازی علیرضا کهندیری (سال 1387) در آلبوم «فاصله» از همکاریهای محمد اصفهانی با امینپور است. در آلبوم «نون و دلقک» که سال 1381 منتشر شد نیز قطعۀ «بوی بارون» به آهنگسازی همایون خرم، که پرفروشترین آلبوم پاپ در ایران بود، ترانۀ قیصرامینپور است. از دیگر همکاریهای محمد اصفهانی با امینپور میتوان به آلبوم «تنها ماندم» که سال 1379 منتشر شد و آهنگ «فریاد» به آهنگسازی همایون خرم اشاره کرد. در آلبوم «حسرت» نیز آهنگ «آفتاب مهربانی» به آهنگسازی شهرام حسنزاده از دیگر اجراهای موفق این خواننده از شعر قیصر است. سال 1384 نیز قطعۀ «طلب» در آلبوم «برکت» به آهنگسازی خود محمد اصفهانی از دیگر اجراهای وی از شعر امینپور است.
6-آهنگ «بوی بارون»
این آهنگ در سال 1381 در آلبوم «نون و دلقک» محمد اصفهانی منتشر شد. آهنگساز این قطعه همایون خرم، و تنظیمکنندۀ آن بهروز صفاریان است.
ای که بوی باران شکفته در هوایت
یاد از آن بهاران که شد خزان به پایت
شد خزان به پایت بهار باور من
سایهبان مهرت نمانده بر سر من
جز غمت ندارم به حال دل گواهی
ای که نور چشمم در این شب سیاهی
چشم من به راهت همیشه تا بیایی
باغ من بهارم بهشت من کجایی؟
جان من کجایی؟
کجایی؟
که بی تو دل شکستهام
سر به زانوی غم نهادم، به گوشهای نشستهام
آتشم به جان و خموشم چو نای مانده از نوا
مانده با نگاهی به راهی که میرود به ناکجا
ای گل آشنا
بیقرارم بیا
وای از این غم جدایی
وای از این غم جدایی
دریافت آهنگ
7-ترانه «فریاد»
این ترانه در سال 1379 در آلبوم «تنها ماندم» محمد اصفهانی، به آهنگسازی همایون خرم منتشر شد.
ای تنها! ای بیتو تنها من!
ای با من! ای همچو جان با تن!
ای نسیم ای بوی پیراهن!
ای ز تو چشم دلم روشن!
ای دل ای مرغ سحر!
شور آواز تو کو؟
ای شکسته بال و پر
شوق پرواز تو کو؟
در دل شبهای تار
سوز تو ساز تو کو؟
موج سرکشم که دل دادهام به دست باد
دل به دریا میزنم، تا شوم از خود، آزاد
گر چه سرد و خامشم
شعله شعله آتشم
گر زبانه برکشم
هر چه بادا باد
فریاد! فریاد! فریاد!
دریافت آهنگ
8- ترانۀ «به یادت» از آلبوم «فاصله» محمد اصفهانی، در سال 1379 تولید شده و آهنگسازی و تنظیم آن بر عهدۀ علیرضا کهندیری بوده است.
دو دستم ساقۀ سبز دعایت
گـل اشکم نثار خاک پایت
دلم در شاخۀ یاد تو پیچید
چو نیلوفر شکفتم در هوایت
به یادت داغ بر دل مینشانم
زدیده خون به دامن میفشانم
چو نی گر نالم از سوز جدایی
نیستان را به آتش میکشانم
به یادت ای چراغ روشن من
ز داغ دل بسوزد دامن من
ز بس در دل گل یادت شکوفاست
گرفته بوی گل پیراهن من
همهشب خواب بینم خواب دیدار
دلی دارم دلی بیتاب دیدار
تو خورشیدی و من شبنم، چه سازم
نه تاب دوری و نه تاب دیدار
سری داریم و سودای غم تو
پری داریم و پروای غم تو
غمت از هرچه شادی دلگشاتر
دلی داریم و دریای غم تو
دریافت آهنگ
9-ترانۀ «لالۀ پرپر»:
حسامالدین سراج در سال 1387 و اندکی پس از درگذشت قیصر، در آلبوم «گریۀ بیبهانه» ، چند غزل از او را به آواز خواند و در سال 1394 نیز در آلبوم «لبخوانی باران» به اجرای آثار او ادامه داد. از این میان ترانۀ «لالۀ پرپر» را، که در زمان حیات قیصر تولید و در آلبوم «باغ ارغوان» او منتشر شده است، میخوانیم و میشنویم:
بیا ای دل از اینجا پر بگیریم
ره کاشانۀ دیگر بگیریم
بیا گمگشتۀ دیرین خود را
سراغ از لالۀ پرپر بگیریم
زمین گویی غمی بنهفته داره
سخنها در دهان ناگفته داره
ز هر چشمش هزاران چشمه جوشه
که در دل صد شهید خفته داره
بیا ای دل از اینجا پر بگیریم
ره کاشانۀ دیگر بگیریم
دریافت آهنگ
10-قطعۀ مشهور «سربلند» یکی از محبوبترین اشعار قیصر است. این قطعه از آلبوم «دوستت دارم»، ناصر عبداللهی است که در سال 1370 و با تنظیم و آهنگسازی ناصر عبداللهی به سبک پاپ ساخته شد. خوانش دکلمۀ پایانی اثر نیز برعهدۀ پرویز پرستویی بوده است.
سراپا اگر زرد و پژمردهایم
ولی دل به پاییز نسپردهایم
چو گلدان خالی لب پنجره
پر از خاطرات ترکخوردهایم
اگر داغ دل بود ما دیدهایم
اگر خون دل بود ما خوردهایم
اگر دل دلیل است آوردهایم
اگر داغ شرط است ما بردهایم
اگر داغ دل بود ما دیدهایم
اگر خون دل بود ما خوردهایم
اگر دشنۀ دشمنان گردنیم
اگر خنجر دوستان گردهایم
گواهی بخواهید اینک گواه
همین زخمهایی که نشمردهایم
دلی سربلند و سری سربهزیر
از این دست عمری به سر بردهایم
دریافت آهنگ
11-ترانۀ «حرف آخر»:
این قطعه در سال 1391 در آلبوم «خاطرات مبهم» رضا یزدانی، با آهنگسازی کارن همایونفر منتشر شده است.
هزار خواهش و آیا
هزار پرسش و اما
هزار چون و هزاران چرای بیزیرا
هزار بود و نبود
هزار شاید و باید
هزار باد و مباد
هزار باد و مباد
مگر تو نقطۀ پایان
بر این هزار خط ناتمام بگذاری
مگر تو ای دم آخر
در این میانه تو
سنگ تمام بگذاری
هزار کار نکرده
هزار کاش و اگر
هزار بارِ نَبُرده
هزار حرف نگفته
هزار بار، همیشه
هزار بار، هنوز
هزار بارِ نَبُرده
هزار راه نرفته
مگر تو نقطۀ پایان
بر این هزار خط ناتمام بگذاری
مگر تو ای دم آخر
در این میانه تو
سنگ تمام بگذاری
دریافت آهنگ
12-آهنگ «آبروی آب»
آلبوم «آبروی آب» به آهنگسازی «شاهین شهبازی» و صدای «بامداد (مرتضی) فلاحتی» در سال 1390 از دیگر آثاریست که پس از مرگ شاعر با محوریت اشعار وی ساخته شد. در این آلبوم عناوین همۀ آهنگها از جمله «نشانی»، «آبروی آب»، «غزل شرقی»، «عاشقی را رعایت کنیم»، «معنی جمال»، «دستور زبان عشق»، «اگر دل دلیل است» و «عهد آدم» برگرفته از اشعار و غرلهای قیصر امینپور است. به نمایندگی از این مجموعه، یکی از این قطعات را در ادامه میخوانیم و میشنویم:
ما را به حال خود بگذارید و بگذرید
از خیل رفتگان بشمارید و بگذرید
اکنون که پا به روی دل ما گذاشتید
پس دست بر دلم مگذارید و بگذرید
تا داغ ما کویردلان تازهتر شود
چون ابری از سراب ببارید و بگذرید
پنهان در آستین شما برق خنجر است
دستی از آستین بهدرآرید و بگذرید
ما دل به دست هر چه که بادا سپردهایم
ما را به دست دل بسپارید و بگذرید
با آبروی آب چه باک از غبار باد
نانپارهای مگر به کف آرید و بگذرید
دریافت آهنگ
13- تکآهنگ «لبخند صبح» با صدای محمد معتمدی و آهنگسازی هادی آرزم که در آلبوم «آبروی آب» و با صدای بامداد فلاحتی نیز خوانده شده است از دیگر اجراهای اشعار امینپور است که به صورت تصنیف ارکسترال در دستگاه ماهور ساخته شده است.
ای عشق ای ترنم نامت ترانهها
معشوق آشنای همه عاشقانهها
ای معنی جمال به هر صورتی که هست
مضمون و محتوای تمام ترانهها
با هر نسیم دست تکان میدهد گلی
هر نامهای ز نام تو دارد نشانهها
یک لحظه از نگاه تو کافیست تا دلم
سودا کند دمی به همه جاودانهها
هر کس زبان حال خودش را ترانه گفت:
گل با شکوفه، خوشۀ گندم به دانهها
شبنم به شرم و صبح به لبخند و شب به راز
دریا به موج و موج به ریگ کرانهها
باران قصیدهای است تروتازه و روان
آتش ترانهای به زبان زبانهها
اما مرا زبان غزلخوانی تو نیست
شبنم چگونه دم زند از بیکرانهها
کوچه به کوچه سر زدهام کو به کوی تو
چون حلقه دربهدر زدهام سر به خانهها
یک لحظه از نگاه تو کافیست تا دلم
سودا کند دمی به همه جاودانهها
14-گریۀ بیبهانه
این قطعه در سال 1387 و در آلبوم «گریۀ بیبهانه» حسام الدین سراج منتشر و در آواز ماهورساخته شده است.
ای عشق
ای عشق
ای عشق
ای عشق
ای عشق زمین و آسمان آیۀ توست
بنیاد ستون بیستون پایۀ توست
چون رهگذری خسته که میآساید
آسایش آفتاب در سایۀ توست
آن مرغ که پر زند به بام و در دوست
خواهد که دهد سر به دم خنجر دوست
این نکته نوشتهاند بر دفتر عشق
سر، دوست ندارد
سر، دوست ندارد، آنکه دارد سرِ دوست
سر، دوست ندارد، آنکه دارد سرِ دوست
دریافت آهنگ
از جمله ترانهها و اشعار اجراشدۀ دیگر قیصر امینپور، که به دلیل طولانی شدن مطلب از آوردن متن آن خودداری میشود، میتوان به این آثار اشاره کرد:
آهنگ «خستهام از این کویر» از آلبوم «تنها تو می مانی» علیرضا افتخاری که در سال 1387 اجرا شده است و آهنگسازی آن را امیر رحیمیآذر و علی خشتینژاد بر عهده داشتهاند.
دریافت آهنگ
آلبوم دیگری که با محوریت اشعار و غزلهای قیصر تولید شده، «پایان پریشانی» نام دارد که در سال 1393 با آواز محمد عبدالحسینی و آهنگسازی عباس ابوحمزه و دکلمۀ وحید جلیلوند تولید شد که اشعار آن را محمدمهدی سیار انتخاب کرده است. قبلاً در مورد این آلبوم در این صفحه از سایت توضیح داده شده است:
همچنین غزلی از قیصر امینپور با نام «جزر و مد» را حسین فخری به صورت نوحه اجرا کرده که به این اثر نیز قبلاً در سایت پرداخته شده است:
نوحه خوانی حسین فخری برای شهادت امام علی با شعر قیصر امین پور
همچنین گفتنیست یکی از تأثیرگذارترین اشعار قیصر که به موسیقی تبدیل شده ، آهنگ «بدرود» محمد اصفهانی از آلبوم گلچین است که در سال 1376 با آهنگسازی فریدون شهبازیان منتشر شده است. در مورد این آهنگ بسیار زیبا و تأثیرگذار قبلاً در این مطلب سایت توضیح داده شده و از تکرار میپرهیزیم:
فرصت بدرود شعری از قیصر امین پور با صدای محمد اصفهانی
اینها تنها آثار موسیقیایی ساخته شده از قیصر امینپور نیست و بهرای مثال علیرضا قربانی نیز غزل «من از عهد آدم تو را دوست دارم» را در آلبوم «دخت پریوار» اجرا کرده است. این قطعه ساخت سال 1394 است و آهنگسازی آن را مهیار انجام داده است:
دریافت آهنگ
در پایان باید بگوییم این مطلب بهنوعی ادای دینیست به آثار موسیقیایی موفقی که قبل و بعد از مرگ قیصر امینپور از اشعار او ساخته شده است. شیوۀ انتخاب این اجراها در مطلب حاضر، بهگونهای بوده است که محدود به آهنگساز یا خوانندهای خاص نباشد و تا حد ممکن تنوع موسیقیایی آثار اجرا شده مد نظر قرار بگیرد.
فرصت بدرود شعری از قیصر امین پور با صدای محمد اصفهانی
فرصت بدرود شعری از قیصر امین پور با صدای محمد اصفهانی