شعر در سایه‌ی درخت زیتون | معرفی کتاب «درخت زیتون» به قلم محمدرضا وحیدزاده

شهرستان ادب: در سال‌روز شهادت غسان کنفانی، نویسنده و روزنامه‌نگار مشهور فلسطینی شمارا به خواندن یادداشتی از «محمدرضا وحیدزاده» که به معرفی کتاب «درخت زیتون» ایشان پرداخته‌است، دعوت می‌کنیم:
امروز هشت ژوئیه است؛ روزی که در آن ‏۴۷ سال پیش، یعنی در سال ۱۹۷۲، یک انفجار بزرگ در بیروت همه را شوکه کرد؛ درست زمانی که غسان به همراه خواهرزاده‌اش سوار اتوموبیل شد و لحظاتی بعد سوئیچ را چرخاند. آن روز جهان در بهت فرو رفت و موساد مستقیماً مسئولیت ترور غسان کنفانی، یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان و مبارزان فلسطینی را که فقط با ۳۶ سال سن، کابوس اسرائیل شده بود، به عهده گرفت. 
به بهانۀ سالروز شهادت غسان کنفانی، نگاهی می‌اندازیم به اثری که اخیراً نشر روزگار از او و با ترجمۀ سیروس طاهباز منتشر کرده است. «درخت زیتون» نام مجموعه‌شعری است از شاعران مبارز عرب دربارۀ آرمان فلسطین. این مجموعه را غسان کنفانی در دهۀ چهل شمسی و همزمان با بالاگرفتن ماجرای اشغال فلسطین و درگیری اسرائیل با ساکنان اصلی این سرزمین، گرد آورده است. در همان ایام، سیروس طاهباز، مترجم و محقق نام‌آشنای کشور، این کتاب را به فارسی برگرداند و تحت عنوان «شعر مقاومت در فلسطین اشغال‌شده» با نام مستعار «کوروش مهربان»، در ایران منتشر کرد. انتشار این کتاب در آن زمان با استقبال گستردۀ مخاطبان همراه شد و بارها تجدید چاپ شد. این کتاب دربرگیرندۀ نمونه‌های درخشانی از شعر مقاومت فلسطین بود. اکنون پس از سال‌ها و با افزودن اشعار جدیدی به آن از دیگر شاعران عرب و ایرانی، انتشارات روزبهان، مجدداً این مجموعه را به همراه اضافات جدیدش و با نام «درخت زیتون»، در سال 1397 به چاپ رسانده است.
غسان کنفانی، گردآورندۀ این اثر در مقدمۀ آن با شرح سیر ادبیات فلسطین در سال‌های اشغال این کشور توسط دولت غاصب اسرائیل، به معرفی جنبش مهم و تازه‌ای پرداخته که پس از خاموشی کوتاه‌مدتش در سال 1348 شمسی به یکباره و با جهشی قابل ملاحظه از جهت کیفی و نیز نگاه تازه به مسئلۀ‌ فلسطین همراه شده است؛ جنبشی که از سنت‌های منسوخ پیشین عبور کرده و به گفتۀ کنفانی بازتابندۀ حسی یگانه از اندوهی ژرف است. برهمین اساس این مجموعه را نیز باید شامل نمونه‌های شاخصی از همین جریان دانست که با توضیحات تفصیلی کنفانی، دارای مؤلفه‌های مهمی چون «عشق»، «طنز» و «مخالفت و ستیز» است. مخاطب در این کتاب شاهد آثاری خواهد بود از محمود درویش، سمیح‌القاسم، توفیق زیاد، سالم جبران و فدوی طوقان که به همراه معرفی اجمالی اما مفید و روشنگر هر شاعر، با ترجمۀ روان و شاعرانۀ سیروس طاهباز به فارسی برگردانده شده است؛ مترجمی که در شعر معاصر ایران، نامی آشناست. 

او سال‌ها مدیریت نشریۀ ادبی «آرش» را در دهۀ چهل شمسی بر عهده داشته و در همان‌ سال‌ها آثار ادبی مهمی را به زبان فارسی ترجمه کرده است. او همچنین از پیروان نیما یوشیج بود که پس از درگذشت او، با پیشنهاد جلال آل احمد به گردآوری دست‌نوشته‌ها و آثار منتشرنشدۀ پدر شعر نو پرداخت و با بررسی و بازنویسی بیست هزار برگ از نوشته‌های او طی سی و پنج سال و انتشار بیست و سه دفتر نیما، توانست مجموعۀ کامل شعرهای وی و آثاری دربارۀ او را منتشر سازد. گذشته از این طاهباز سال‌ها مدیریت انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را بر عهده داشت و علاوه بر آن در طول دوران فعالیت ادبی‌اش هفتاد اثر را منتشر کرد. وی در سال 1349 نیز اقدام به بنیان‌گذاری انتشارات کتاب موج کرد. نخستین کتابی که در این انتشارات به چاپ رسید «شعر مقاومت در فلسطین اشغال‌شده» یا براساس عنوان جدیدش «درخت زیتون» نام داشت. غلامرضا امامی، دوست و همکار سیروس طاهباز، در چاپ اخیر این اثر، اشعاری از محمود مشرف آزاد تهرانی، قیصر امین‌پور، سیمین بهبهانی، محمدعلی سپانلو، اسماعیل شاهرودی و یادداشتی از خود را نیز به کتاب افزوده است.
درخت زیتون حقیقتاً کتاب ارجمندی است. برای این مجموعه هم می‌‌توان ارزش تاریخی و اهمیت پژوهشی قائل شد و هم آن را اثری خواندنی و قابل استفاده برای مخاطب علاقه‌مند امروز دانست. همۀ شعرهای مندرج در این دفتر، آثاری پرخون و داغ‌‌اند که از دل دردمند و رنجور شاعران خشمگینشان برآمده‌اند. این مجموعه پیوستگی مضمونی و ادبی خوبی دارد و همۀ‌ شعرهای آن حول محور مشخصی چون مسئلۀ اشغال فلسطین گرد آمده‌اند. در اشعار این مجموعه فارغ از مسائل فنی و ادبی، بعضاً شاهد اشاره‌های آشکار به ظلم تاریخی دولت اسرائیل به مردم آوارۀ‌ فلسطین و عزم و جدیت ایشان برای ایستادن در برابر این ستم‌ها هستیم. در این دفتر آشکارا از زبان شاعران معترض و مقاوم فلسطینی، غاصبان اسرائیلی تهدید و مردم فلسطین به صبوری و مقاومت و مبارزه دعوت می‌شوند. یکی از نکات مهم این کتاب، انتساب آن به جریان اصطلاحاً روشنفکری است. حقیقت آن است که مسئلۀ فلسطین مسئله‌ای جهانی و فرامذهبی و فراجناحی است که متأسفانه تحت تأثیر برخی سیاست‌های قابل نقد جمهوری اسلامی در چهاردهۀ‌ گذشته، این جنبۀ ‌آن از سوی بسیاری از مردم به فراموشی سپرده شده است. از این منظر انتشار کتابی چون درخت زیتون از دهۀ چهل و در دهۀ نود شمسی، به همت جریان روشنفکری، اتفاق مبارکی است که فارغ از اهمیت ذاتی خود مجموعه، می‌تواند دوباره این مهم را به ما و به دیگران یادآوری کند.