شهرستان ادب: در نخستین مطلب از پرونده تخصصی بررسی ادبیات در کتابهای درسی مهدیه موسی‌زاده در گزارشی به بررسی ادبیات (شعرها، داستان‌ها و...) در کتاب فارسی سال اول ابتدائی پرداخته است. این گزارش را با هم میخوانیم.
مشخصات گزارشگر این مطلب:
کارشناس ریاضیات و کاربردها از دانشگاه شاهد، شاعر، ویراستار کتب کمک آموزشی، مولف درسیار فارسی و نگارش چهارم دبستان انتشارات منتشران.
مشخصات کتاب:
گروه مولفان پایۀ اول: فریدون اکبری شِلدره، فردوس حاجیان، حسن ذوالفقارى، مصطفى رحماندوست، محمّدرضا سنگرى، عبدالرّحمان صفاّرپور، غلامرضا عمرانى، گلزار فرهادى،حسین قاسم پور مقدّم، شهین نعمت زاده
سال انتشار و نوبت چاپ کتاب مورد بررسی: چاپ هشتم 1397
تیترها:
- فقدان طنز در کتاب درسی، مانعی برای پرورش قوۀ تخیل کودکان
- توجه ویژه به پدر و مادر و تقویت انس با خانواده در فارسی اول ابتدایی
مشروح گزارش:
جوجه جوجه طلایی
نُکت سرخ و حنایی
تخم خودت شکستی؟
چگونه بیرون جستی؟
اگر سال 1324 به کلاس اول دبستان می‌رفتید، مجبور بودید این شعر را بخوانید و احتمالا حفظ کنید! اگرچه باورش برایتان سخت است، شعر «پیشی پیشی ملوسم...» نیز در این کتاب دیده می‌شود. البته در آن زمان شعر کودک و نوجوان مناسب‌تری وجود نداشت و بسترهای لازم برای توجه به ادبیات کودک و نوجوان، هنوز شکل نگرفته بود. در فارسی چاپ سال 1339 نیز با دو شعر بسیار ضعیف روبه‌رو هستیم:
من که از گل بهترم/ پسرم من پسرم
بچه‌ها من دخترم/ در خوش‌زبانی نوبرم...
حتی تا دهه 50 و 60 نیز به ادبیات کودک و نوجوان توجه خاصی نمی‌شد. در کتاب فارسی اول دبستان دانش‌آموزان دهۀ 60، تنها دو شعر در کتاب میبینیم. شعر «خوب و عزیزی، ایران زیبا/ پاینده باشی، ای خانۀ ما...» از مصطفی رحماندوست و شعر «خورشید زیبا تابیده بر دشت/ جانی دوباره بخشیده بر دشت» از علیرضا آقامولایی. امروز اما، کتاب فارسی کلاس اول دبستان سال 98، سیزده شعر در خود جای داده است. شاعران تمام این شعرها معاصر و جزو افراد موفق این سال‌های ادبیات کودک و نوجوان هستند.
کتاب فارسی چاپ سال 98 در 128 صفحه گرداوری شده است. تقریبا تا اواسط کتاب، هیچ داستانی دیده نمی‌شود ولی از درس 16 به بعد، در هر درس با یک داستان روبه‌رو می‌شویم. 13 شعر و حدود 7 داستان همراه با تصاویری زیبا، محتوای درس‌ها را تشکیل می‌دهند. نکته‌ی حائز اهمیت در این کتاب، توجه ویژه به پدر و مادر و به طور کلی خانواده است. در اکثر درس‌ها نام یکی از اعضای خانواده آورده شده که سبب انس بیشتر دانش‌آموز با خانواده می‌شود. خداوند، طبیعت، اجتماع، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به ترتیب پراکندگی موضوعات دیگر کتاب را شامل می‌شوند.
هرچند تنوع موضوعات در این کتاب کم نیست، ولی جای خالی مسائلی که کودک امروز با آن درگیر است، در این کتاب به چشم می‌خورد. می‌توان گفت کودک دهه‌ی 90 تقریبا از روزهای نخستین زندگی‌اش، با دستگاه‌های هوشمند از قبیل موبایل، تبلت، لپ‌تاپ و به طور کلی تکنولوژی روز سر و کار دارد. مضرات آشنایی زودهنگام کودکان با این قبیل تکنولوژی‌ها و به‌خصوص با فضای مجازی، بر همگان آشکار است. از این رو بهتر است در اولین کتاب‌هایی که کودکان با آن روبه‌رو می‌شوند، فرهنگ استفاده‌ی صحیح از دستگاه‌های هوشمند ارتباطی، فضای مجازی و ... به کودکان آموزش داده شود و این فرهنگ‌سازی به صورت جدی در دستور کار کتابهای دبستان قرار گیرد. به‌خصوص کتاب فارسی به دلیل اینکه نسبت به کتابهای دیگر، پتانسیل بیشتری در جذب دانش‌آموز دارد، می‌تواند با شعر و داستان‌های زیبا زمینه‌ی مناسبی برای این فرهنگ‌سازی فراهم نماید.
در ادامه به نقد و بررسی شعر و داستان‌های کتاب می‌پردازیم.
اولین شعر کتاب، با نام «خدای مهربان» از پروین دولت‌آبادی است. فضاسازی شعر اگرچه خوب و مناسب است ولی قالب شعر زیاد جالب به نظر نمی‌رسد و روان‌خوانی آن کمی دشوار است. بهتر بود شعر روان دیگری برای اولین شعر کتاب فارسی انتخاب می‌شد. تصویرگری شعر نیز برای همه‌ی دانش‌آموزان مناسب نیست؛ چراکه یک دختر در حال دعا کردن را به ما نشان می‌دهد در حالی که کتاب را پسرها هم می‌خوانند. در شعر بعدی با نام «راه مدرسه» که از افسانه شعبان‌نژاد است نیز یک دانش‌آموز دختر همراه پدر و مادرش دیده می‌شود. اگر یک دانش‌آموز دختر و یک دانش‌آموز پسر در تصویر این شعر به کار می‌رفت مناسب‌تر بود. قالب این شعر چهارپاره و فضای آن بسیار مناسب دانش‌آموز کلاس اولی است. شعر «سبز سبز سبز» از محمود کیانوش با یک قالب جدید و جذاب، بسیار زیبا سروده شده و انتخاب خوبی برای این کتاب است. شعر خاطره‌انگیز «صد دانه یاقوت» نیز از مصطفی رحماندوست که پیش از این در پایه‌ی دیگری آورده شده بود، به فارسی پایه‌ی اول منتقل شده است.
عجیب است که در شعر «مهربان‌تر از مادر» سرودۀ افسانه شعبان‌نژاد و «زردآلو» سرودۀ مصطفی رحماندوست نیز تنها تصویر یک دختر را میبینیم. قالب چهارپاره و کلمات لطیف و دلنشین مهربان‌تر از مادر و ریتم شاد و تند زردآلو، بر جذابیت و زیبایی این دو شعر افزوده است.
شعر بعدی کتاب، «ای ایران» از اسدالله شعبانی جزو بهترین شعرها برای کودکان و نوجوانان در وصف ایران است. شعر «ما کودکانیم» از عباس یمینی شریف نیز بدون شک مناسب‌ترین و بهترین انتخاب برای این کتاب است. در شعر، کودکان شاد و خندان و کتابخوان توصیف می‌شوند و در انتها پیام شعر با زبانی کودکانه و شیرین به دانش‌آموز ارائه می‌شود:
«... گفتار ما خوب، هر کار ما خوب/ با هر کسی هست، رفتار ما خوب».
«جشن در آسمان» از ناصر کشاورز نیز شاهکار دیگر این کتاب است. فضاسازی شاد و خیال‌انگیز این شعر سبب می‌شود دانش‌آموز یک ارتباط حسی قوی با آن برقرار کند. کاش در مقاطع تحصیلی بالاتر نیز مثل چهارم و پنجم دبستان از آثار ناصر کشاورز استفاده می‌شد. شعرهای او مناسب‌ترین انتخابها برای کودکان و نوجوانان است.
ولی در کل، می‌توان به اشعار کتاب از 100، نمره‌ی 60 را داد. چراکه جای خالی شعری طنزگونه یا شعری که کمی به مسائل روز بپردازد در این کتاب به چشم می‌خورد. دانش‌آموز اگر در کتاب فارسی با اشعار طنز یا اشعاری که با زندگی روزمره‌ی او سر و کار دارد، مواجه نشود، ناخودآگاه در خارج از این کتاب با آن موارد روبه‌رو خواهد شد. این مسئله سبب شکل‌گیری این ذهنیت در دانش‌آموز می‌شود که با یک کتاب فارسی کامل و جامع روبه‌رو نیست و در خارج از این کتاب موضوعات جذابتری برای خواندن پیدا می‌کند.
حال پس از بررسی شعرهای کتاب، به سراغ داستان‌ها می‌رویم.
می‌توان گفت تنها داستان کتاب در درس 21 آمده که یک بازنویسی کودکانه و شیرین از داستان لاکپشت و مرغابی‌های کلیله و دمنه است. متن باقی درس‌ها، روایت داستان‌گونه ندارد و بیشتر شامل گفت‌وگو یا توضیحاتی درباره‌ی موضوعات مختلف است. در دنیایی که انواع و اقسام رمان‌های جذاب در دسترس کودکان قرار دارد، چرا دانش‌آموز نباید در کتاب فارسی با حداقل دو سه تا داستان کوتاه جذاب روبه‌رو شود؟ از طرفی دانش‌آموز برای یادگیری بهتر احتیاج دارد در یک فضای جذاب و شاد همراه با کمی چاشنی طنز قرار بگیرد ولی متاسفانه انگار خندیدن دانش‌آموز حین خواندن بعضی از قسمت‌های کتاب برای مولفان تعریف‌نشده است. در این کتاب جایگاه خاصی برای پرورش قوهی تخیل دانش‌آموز و آشنا شدن با طنز در ادبیات در نظر گرفته نشده است.
در ادامه نظر تعدادی از شاعر و نویسنده‌های حوزه کودک و نوجوان را جویا می‌شویم.
نظر شاعران درباره بخش ادبیات کتاب فارسی سال اول ابتدائی
سمیه تورجی، شاعر کودک و نوجوان معتقد است که در کتاب فارسی اول ابتدایی نسبت به چاپ‌های قدیمی، با رشد کمّی شعرها مواجه می‌شویم. او ادامه می‌دهد: «این موضوع حاکی از توجه جدی به شعر کودک در برنامه‌های زبان‌آموزی دبستان است. از نظر رشد کیفی هم تا حدودی موفقیت‌آمیز بوده چرا که سعی شده تناسب شعر با خواسته و نیاز کودک، احساس و عاطفه، توانایی‌های ذهنی، زبان و تجربیات او رعایت شود. از آنجا که جهان و ذهن کودک بر پایه‌ی موزون بودن بنا شده است، توجه به موسیقی شعرها بسیار حائز اهمیت است. کوتاهی مصرع‌ها، آهنگین بودن و قافیه‌های جدید همگی نقش مهمی در موثر بودن آموزش ایفا می‌کنند که در اکثر شعرهای این کتاب به آن توجه اساسی شده است.» به گفتۀ تورجی تنوع موضوع شعرها را برای کودکان خواندنی‌تر می‌کند و موضوعاتی از قبیل خدا، طبیعت، مادر، ایران و ... سعی در توجه هرچه بیشتر کودک به پیرامون خود دارند. این شاعر می‌گوید: «در آخر نکته‌ی مهمی که مولفان کتاب باید مد نظر قرار دهند، توجه انحصاری به خود شعر و نقاط قوت آن است نه صرفا توجه به شاعر. زیرا امروزه شاعران توانمندی پا به عرصه گذاشته‌اند که با دانش کافی و به کارگیری اصول بنیادی در ادبیات کودک، در این زمینه قلم می‌زنند. اگر رویکرد شعرمحور جایگزین رویکرد شاعرمحور شود، شاهد رشد کیفی و قابل ملاحظه‌ای در اشعار خواهیم بود.»
مریم زندی نیز از شاعران حوزه کودک و نوجوان، دست به مقایسه‌ای میان اشعار کتاب فارسی اول دبستان چاپ سال 1362 و چاپ سال 1398 می‌زند و چند پیشنهاد نیز برای کتاب فارسی اول دبستان ارائه می‌کند: «کتاب فارسی اول دبستان سال ۶۲ شامل دو شعر است که در صفحات پایانی کتاب آمده و کتاب اول دبستان سال 98 شامل ۱۳ شعر است که تقریبا در هر ده صفحه یک شعر به چاپ رسیده است. از نظر کمّی تعداد شعرهای کتاب 98 افزایش چشمگیری دارد و نشان‌دهنده‌ی این است که کارشناسان و مولفان کتب درسی به اهمیت شعر و تاثیرگذاری وزن و موسیقی شعر بر یادگیری کودک پی برده‌اند.» او می‌گوید: «اشعار کتاب سال ۶۲ با موضوع ملی-میهنی، نیایش و وصف طبیعت و اشعار سال 98 شامل موضوعاتی نظیر مدرسه، خانواده، کودکی، نیایش، ملی-میهنی، طبیعت و ... است که میبینیم موضوعات متنوع‌تر شده‌اند. قالب اشعار کتاب سال ۶۲ هر دو چهارپاره است و اشعار کتاب 98 علاوه بر چهارپاره در قالبهای مثنوی و غزل و شبه مستزاد و ... نیز سروده شده‌اند. هر چند که قالب ۹ شعر از ۱۳ شعر کتاب 98 نیز چهارپاره که قالب مناسبی برای شعر کودک است.» زندی با اشاره به اینکه هر دو شعر سال ۶۲ در یک وزن سروده شده‌اند در حالی که تنوع اوزان در سال 98 بسیار چشمگیر است، می‌افزاید: «اوزان ریتمیک و شاد و تعدادی هم به صورت ترانه و تصنیف سروده شده. فعلاتن فعلات، مفاعلن فعولن، فاعلات فع و ... . همچنین هر دو شعر سال ۶۲ توصیفی هستند. این نکته در اکثر اشعار سال 98 نیز دیده می‌شود. به گونه‌ای که تقریبا ۱۰ شعر از ۱۳ شعر توصیفی هستند و به وصف طبیعت یا یک رویداد پرداخته‌اند. شعرهای انار، زردالو و جشن در آسمان از جمله شعرهایی هستند که زاویه‌ی دید متفاوت‌تر و نگاه خلاقانه دارند و آرایه‌های ادبی تشبیه و جان‌بخشی در آن‌ها دیده می‌شود. به علاوه، سن شاعران کتاب سال ۶۲ هنگام چاپ ۱۸ و ۳۳ بوده در حالی که شاعران کتاب 98 همگی میانسال و بالای ۵۰ سال سن دارند.» این شاعر کودک و نوجوان در ادامه به ذکر پیشنهاداتی برای بهبود کتاب فارسی اول دبستان می‌پردازد: «با توجه به افزایش چشمگیر شاعران کودک و نوجوان پس از انقلاب و رشد کمی و کیفی اشعار، بهتر است که گروه مولفان آثار همۀ شاعران در گروه‌های سنی مختلف را رصد کرده و در کتابهای درسی مورد استفاده قرار دهند. همچنین از نظر موضوعی جای موضوعات طنزآمیز و خلاقانه در کتابهای درسی خالی است. این موضوعات علاوه بر بارور کردن تخیل کودک و جذابیت بیشتر کتابهای درسی، مخاطب را به شعر و حفظ و یادگیری بیشتر آن ترغیب می کند. به علاوه، تنوع بیشتر موضوعات و استفاده از اشعاری با موضوعات روز مانند: کم آبی، حفظ طبیعت، مهربانی با حیوانات، تک والدی، تک فرزندی، کودکان کار و معلول، صلح، مهارت‌های نه گفتن، احترام به بزرگترها و... می‌تواند به پرورش کودکان کمک جدی کند. بد نیست مولفان از شعرهایی با قالبهای متنوع‌تر مانند نیمایی، سه‌پاره و ... نیز استفاده کنند.»
نظر نویسندگان و داستان‌نویسان درباره بخش ادبیات کتاب فارسی سال اول ابتدائی
فرشته اثنی‌عشری از نویسندگان موفق کشور، با نگاهی دقیق و موشکافانه فارسی اول را نقد می‌کند: «قبل از تالیف کتب درسی باید به این نکته توجه داشت که کودکان امروز در عصر جذابی زندگی می‌کنند که توسط انیمیشن‌ها و کتاب داستان‌های مصور به رویاهاشان سمت و سو می‌دهد. شخصیت‌هایی مانند باب اسفنجی، پاتریک، فروزن و ... که کودکان از آن‌ها الگوبرداری می‌کنند. هرچند که رویکرد غالب در تالیف فارسی اول دبستان زبان‌آموزی است و به دنبال قصه‌پردازی نیست اما باید دو شخصیت اصلی کتاب یعنی آزاده و امین آنقدر خوب پرداخته شوند که پیگیری ماجرای آن‌ها برای کودکان اهمیت داشته باشد، با آن‌ها هم‌ذات‌پنداری کنند و به اصطلاح حوصله‌شان سر نرود. اما بین دانش‌آموزان و امین و آزاده فاصلهای حس می‌شود. انگار که همسن و سال یا هم‌نسل نیستند و در داستان‌هایی نامنسجم پراکنده شده‌اند. دانش‌آموزان برای اینکه با علاقه کتاب درسیشان را بخوانند و مطالب را یاد بگیرند، در وهلهی اول باید به شخصیتها و ماجراها علاقهمند شوند و متاسفانه شاهد چنین اتفاقی در این کتاب نیستیم.»
معصومه یزدانی، از نویسندگان موفق سال‌های اخیر، کتاب اول دبستان را اینگونه مورد بررسی قرار می‌دهد: «برای بسیاری از کودکان دهه‌ی پنجاه اولین تجربه لمس کتاب وقتی اتفاق می‌افتاد که قدم به مدرسه می‌گذاشتند. کتاب و هر آنچه داخلش نوشته شده بود، برای این کودکان مقدس بود و خواندن حرف به حرف و کلمه به کلمه‌اش جادویی بود که در قلب و روحشان اتفاق می‌افتاد. برای همین با وجود ایرادات فراوانی که می‌شد بر محتوای کتابهای درسی آن دوران وارد کرد، این کودکان خیلی به این که این محتوا چطور می‌توانست باشد و نیست و یا این تصاویر چه شکل دیگری می‌توانستند داشته باشند و ندارند فکر نمی‌کردند.» او می‌گوید: «گذشته از آن، کودکان دهه‌ی پنجاه، کودکان چهل سال پیش بودند و عادت به چالش کشیدن بزرگترهایی که خوراک جسم و روحشان را فراهم می‌کردند، نداشتند. برای همین هر کدام به فراخور توان و استعداد و البته همت آموزگارانشان حدی از علم و دانش ریخته شده لابه‌لای صفحات کتاب‌ها را یاد می‌گرفتند و متنها و تصاویر کاملا تعلیمی و عاری از جذابیت را نقد نمی‌کردند. و البته انصاف این است که بگوییم همه‌ی آنچه بود هم عاری از جذابیت نیست و هنوز که هنوز است درس‌هایی مانند صد دانه یاقوت در ذهن و روح ما جا خوش کرده‌اند.»
یزدانی ادامه می‌دهد: «اما کودک امروز، کودک دنیادیده‌تری است و گذشته از مناطق بسیار محروم که متاسفانه هنوز هم هستند، اکثر کودکان، پیش از ورود به مدرسه کتاب را لمس کرده‌اند، شنیده‌اند و حتی خوانده‌اند. این کودکان به تماشای فیلم و انیمیشن نشسته و بازی‌های ویدئویی انجام داده‌اند و بنابراین با داستان‌های شیرین و خوب آشنا هستند و در امر شناخت متن و تصویر خوب از بد بسیار با تجربه‌اند. این همه تجربه را در کنار بحث‌های تربیت فرزند خلاق و نقاد که دغدغه بسیاری از والدین امروز است بگذاریم آن وقت میبینیم با کودکی مواجهیم که به راحتی بزرگترها را به چالش می‌کشد.» این نویسنده با بیان اینکه این کودک پذیرای هر چه که به عنوان کتاب درسی در اختیارش بگذاریم نیست و به دنبال سلیقه و علائق خود در این کتاب‌هاست تا همراهش شود و آموختنی‌هایش را بیاموزد، می‌گوید: «اصلا این کودک برای آموختن این آموختنی‌ها احساس نیازی به کتاب درسی نمی‌کند وقتی اینترنت و رسانه‌های قویتر با اطلاعات بیشتر هست. با تورق ساده‌ی کتاب فارسی اول دبستان امروزی می‌فهمیم که این کتاب با همه متن و تصاویرش آن چیزی نیست که معلم بتواند با اضافه کردن کمی چاشنی مهر به آن، جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای دهه‌ی نود را. برای همین است که در میان کودکان دبستانی امروز نمی‌بینیم شعری لقلقۀ زبان بشود و درسی هم و غم ذهن. در حالی که طراحان این کتاب‌ها می‌توانند با استفاده از تصویرهای به مراتب زیباتر و متن‌های داستانی شیرین‌تری که در ادبیات کودک و نوجوان امروز وجود دارد و قراردادنشان در کنار افزوده‌های دیجیتالی، هر چیزی که بیان کردن و یاددادنش به کودک هدفشان است را دنبال کنند و به مراتب موفقتر باشند.»
تهمینه حدادی نویسنده و روزنامه‌نگار موفق حوزه‌ی کودک و نوجوان در ابتدای صحبت، به بخش خوب ماجرا اشاره می‌کند: «تمرکز کتاب بر همکاری و گفت‌وگو و تلاش برای مشارکت و همفکری دانش‌آموز در موضوعات مختلف است. البته نمی‌دانم در کلاس‌های درس، چقدر این کار عملی است و آیا مباحث مشارکتی تدریس می‌شود یا خیر. این اتفاق خوبی است که در فارسی اول دبستان رخ داده و آن نگاه صرف ادبی از کتاب گرفته شده است. نکته خوب دوم کتاب، تنوع در استفاده از شاعرهای مختلف، سبک‌ها و نگاه‌های گوناگون است. کتاب تلاش کرده موضوعات متفاوتی را پوشش بدهد، از نماز خواندن گرفته تا هفت‌سین. بیشتر مباحثی که کودک در این سن با آن روبه‌رو می‌شود یا حتی روبه‌رو شده، در کتاب مطرح شده است. همچنین می‌توان داستان گویی را ساختار جذابی دانست که در این کتاب وجود دارد.» او ادامه می‌دهد: «کتاب با شعر شروع می‌شود، چند مبحث طولانی و سخت را میبینیم و بعد وارد آموزش حروف الفبا می‌شویم. شاید قرار است از نیمه‌ی کتاب تدریس شروع شود و بعد که بچه‌ها در طول سال حروف الفبا را یاد گرفتند، بازگشتی به اوایل کتاب و شعرها داشته باشیم. چنین کاری منطقی به نظر نمی‌رسد که ما مباحث سختی را مطرح و از نیمه‌ی کتاب یاد دادن الفبا را شروع کنیم. از طرفی ما با حجم زیاد شعرهایی مواجهیم که استعاره دارند و استعاری به خیلی چیزها نگاه می‌کنند. در جایی از همان شعر اول کتاب از خانم افسانه شعبان‌نژاد میخوانیم: نقش پروانه بر لباس! خب کودکی که حتی هنوز سواد بلد نیست چطور قرار است این نقش پروانه را بفهمد و به نظرم واژه‌ی سنگینی است. یا مثلا در اواخر کتاب با شعری روبه‌رو می‌شویم که از کلمه‌ی گلشن در آن استفاده شده است. اواسط کتاب هم با شعر صددانه یاقوت مواجهیم که پیش‌تر در کتاب دوم دبستان چاپ شده بود. این نگاه زمانی تاثیرگذار است که ما مطمئن باشیم کودک، پیش دبستانی رفته و آشنایی اندکی با برخی مباحث دارد. در حالی که این کتاب در کل ایران حتی روستاهای دورافتاده و مدرسه‌های سیار تدریس می‌شود. این مفهوم استعاری را تا پایان کتاب در شعرهای مختلف میبینیم. تنها دو سه تا از شعرها آسان هستند، مثلا شعر زردالو از آقای رحمان دوست.» حدادی اضافه می‌کند: «وقتی به عنوان یک منتقد کتاب را ورق می‌زنیم، در اواخر کتاب با یک مسئله‌ی جالب توجه روبه‌رو می‌شویم! از بچه‌ها خواسته شده با استفاده از شکل‌ها داستانی را تعریف کنند. داستانی مصور که ممکن است کلمات سختی در آن نهفته باشد. این تضاد منطقی به نظر نمی‌رسد که اگر ما درک میکنیم که نقل داستان ممکن است برای بچه‌ها سخت باشد ولی از مفاهیم استعاری زیادی در شعرها استفاده کرده‌ایم. چطور کودکی که قادر به داستان‌گویی نیست ممکن است بتواند شعرهایی با مفاهیم استعاری را بخواند، درک کند و به حافظهاش بسپارد. این سوالی است که این کتاب ایجاد می‌کند. البته ممکن است جوابی منطقی هم برای آن وجود داشته باشد که ما به عنوان مخاطب عمومی آن را نمیدانیم که در این صورت بهتر بود بستری فراهم می‌شد که این موارد به سمع و نظر عموم برسد.»
نظر آموزگاران درباره بخش ادبیات در کتاب فارسی سال اول ابتدائی
اکرم فتوت‌جاه یکی از معلمان باتجربه و بازنشسته‌ی پایه‌ی اول دبستان، مهمترین مسئله در مورد کتاب فارسی اول دبستان را کمبود وقت برای تالیف این کتاب برمی‌شمارد و ادامه می‌دهد: «اگر گروه تالیف این کتاب، زمان بیشتری را صرف کنند، علاوه بر اینکه می‌توانند مسائل به روز را در غالب شعر و داستان به دانش‌آموز ارائه دهند، در آموزش حروف الفبا نیز می‌توانند از داستان‌ها و شعرهای جذابتری استفاده کنند که دانش‌آموزان علاقهمند به شنیدن و یادگرفتن باشند و برای آن‌ها جالب و دلنشین باشد.»
اعظم حیدری‌فرد، آموزگار باسابقه‌ی پایه‌ی اول دبستان، از جای خالی داستان‌های جذاب و کوتاه در کتاب فارسی اول دبستان می‌گوید: «در متن درس‌های پایانی کتاب، می‌شد از داستان‌های کوتاه و جذاب برای کودکان استفاده کرد. تنها درسی که می‌توان متن آن را داستان نامید، درس بیست و یکم است؛ یک بازنویسی از داستان «لاکپشت و مرغابی‌ها»ی کتاب کلیله و دمنه. چه ایرادی دارد اگر به جای متنی که درباره پیامبر اسلام(ص) توضیح می‌دهد، داستانی جذاب از زندگی‌نامه‌ی ایشان قرار بگیرد؟ فکر میکنم برای دانش‌آموز سال 98 باید وقت بیشتری در انتخاب داستان و متن درس‌ها صرف کرد که متاسفانه در این کتاب، زیاد این اتفاق نیفتاده است. البته شعرهای کتاب، شعرهای قوی و بسیار جذابی هستند ولی کاش داستان نیز در این کتاب از چنین جایگاهی برخوردار بود.»
کتابهای سال‌های اخیر آموزش زبان فارسی در پایه‌ی اول با توجه به رویکردهای نوین علم زبان‌آموزی گرداوری شده‌اند. همچنین برای بالابردن کیفیت آموزش زبان، تغییرات اساسی در اهداف و رویکردها، روش تدریس و ساختار ظاهری آن داده شده است. اگرچه مولفان این کتب سعی کرده‌اند کتابی منطبق با استانداردهای علم زبان‌آموزی تهیه نمایند و تا حدی هم در این کار موفق بوده‌اند، اما در پاره‌ای از موارد تالیف این کتاب‌ها خالی از ضعف و اشکال نیست. نارسایی‌های ظاهری و مفهومی در برخی تصاویر، چینش نامناسب حروف، دوگانگی خط و انتخاب خط نستعلیق بدون در نظر گرفتن مشکلات آموزش آن از جملۀ این موارد است. در انتها این نکته را باید مدنظر قرار داد، که فعالان موفق حوزۀ کودک و نوجوان در سال‌های اخیر، تنها کسانی هستند که می‌توانند در بهتر شدن کتاب، به روز ماندن آن و مطابقت فضا و محتوای کتاب با حال و هوای دانش‌آموز اول دبستان یاری‌دهنده‌ی مولفان محترم باشند.
امیدواریم با پیشرفت روز افزون تکنولوژی و فن‌آوری آموزشی و با استفاده از تجارب و نظرات آموزگاران و متخصصان این پایه، اشکالات بر طرف شده و آموزش به نحو مطلوب‌تری انجام پذیرد. لازم به ذکر است که اگر تابوی حفظ برخی چارچوب‌های چند ده ساله در کتاب شکسته نشود، همیشه دانش‌آموز کتاب را چند قدم عقبتر از خود خواهد دید و در خارج از این کتاب به دنبال ادبیات دلخواهش خواهد گشت که متناسب با فضا و زمانی است که در آن قرار دارد.