«بهترین و تأثیر گذارترین شاعر 10 ساله اخیر از نگاه مردم انتخاب و به جامعه معرفی می‌شود.» این مطلب چندی پیش در خبرگزاری مهر و در گفت و گو با رضا حمیدی، دبیر هفتمین جشنواره بین المللی شعر فجر بیان شد.
رضا حمیدی همچنین تأکید کرده، انتخاب بهترین شاعر از نگاه مردم به صورت علمی و دقیق انجام می‌شود و به زودی فرم نظر سنجی مربوط به این انتخاب میان جامعه آماری مشخص؛ یعنی نمایندگان مجلس، برخی اعضای هیأت دولت، استادان زبان و ادبیات، دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی، خبرنگاران و روزنامه نگاران بخش فرهنگ و ادب، هنرمندان، دانش آموزان و بخشی از بدنه جامعه توزیع خواهد شد.
اینکه بهترین و تأثیرگذارترین شاعر 10 ساله اخیر بر اساس چه اصول و معیاری انتخاب خواهد شد، پرسشی است که باید پاسخ آن را در نظر سنجی‌هایی که به زودی قرار است در اختیار مردم قرار گیرد، جست و جو کرد، اما پرسشهای دیگری نیز در این روزها برای اهل فن به وجود آمده که همچنان بی پاسخ مانده است.
نخست اینکه این نظر سنجی تا چه حد علمی و برپایۀ اصول و مبانی آماری خواهد بود و جامعۀ آماری بزرگی چون مردم ایران را چگونه می‌توان در نظر سنجی ای با چنین زمان اندکی پوشش داد؟
دیگر اینکه در مدت کوتاه برگزاری یک جشنواره می‌توان در کشوری شاعر خیز تنها یک فرد را به عنوان بهترین و تأثیرگذارترین شاعر انتخاب کرد و آیا بدنه جامعه، دانش آموزان و دانشجویان رشته های تحصیلی مختلف و نه منحصراً ادبیات، اشراف و مطالعه کافی درباره شاعران دهه اخیر کشورشان دارند؟ و یا قرار است بر اساس گفته ها و شنیده های دیگران و سلیقه‌هایی که قطعاً بنیان علمی ندارند یکی را انتخاب کنند؟
پرسش دیگر این است که اگر نتیجۀ نظرسنجی به نام شاعرانی که وزارت ارشاد و دولت به هر دلیلی با آنان مشکل دارد، رسید، نتایج بدون دخل و تصرف اعلام خواهد شد یا قرار است نام یک یا چند نفر از اعضای شورای سیاستگذاری شعر وزارت ارشاد از نظرسنجی حاصل شود و پرسشی اساسی‌تر اینکه این انتخاب اساسا چه فایده‌ای دارد و به چه دلیلی انجام می‌شود؟
شعر تخصصی است، نظرسنجی چرا؟
اسماعیل امینی، شاعر و منتقد در این باره می‌گوید: «وقتی گفته می‌شود قرار است بهترین و تأثیرگذارترین شاعر از نگاه مردم انتخاب شود؛ یعنی قرار است از هفتاد میلیون جمعیت رأی گیری شود و تقسیم بندی ارایه شده از سوی دبیر جشنواره نیز محدودیت چندانی ایجاد نمی‌کند. حال پرسش اینجاست که آیا جشنواره بودجه و امکان این رأی گیری را دارد؟ به نظرم این مسأله عملی نیست و حتی اگر این امکان فراهم شود، درباره مسایل تخصصی نظیر شعر رأی گیری عمومی غلط و نامعقول است.
این پرسش از سوی سعید بیابانکی شاعر و طنزپرداز مطرح می‌شود. وی همچنین با بیان اینکه نظر سنجی کار عوامانه‌ای است، می‌گوید: « شعر تخصصی است و درک و مفهومش باید توسط خواص انجام گیرد مردم برای دسترسی به شعر به رسانه های دم دستی مراجعه می‌کنند و در نتیجه کسانی را می‌بینند که حضور بیشتری دارند، در صورتی که جامعه آماری باید صاحب رأی و نظر باشند. البته نظر عموم قابل احترام است، اما قابل اعتنا نیست. به عنوان مثال مردم به حافظ علاقه دارند، اما کمتر کسی از میان عموم جامعه وقتی شعر حافظ را برایش می‌خوانی، می‌تواند معنای آن را دریابد و برخی دیگر حتی نمی‌توانند اشعار این شاعر بزرگ را روخوانی کنند.»
مسأله اینجاست که نباید جشنواره شعر فجر را با جشنواره‌ای نظیر فیلم فجر مقایسه کنیم حال آنکه در این جشنواره نیز انتخاب بهترین فیلم از نگاه مردم محدودیت های بسیاری دارد. در این جشنواره محصولات یکسال اخیر فیلمسازان برای داوران و عموم مردم اکران شده و از میان تعدادی اثر یکی از منظر و سلیقه مردم انتخاب می‌شود. این اتفاق در حالی می‌افتد که رأی و نظر داوران قطعاً متخصص برای اهدای جوایز نقش برتر را در جشنواره ایفا می‌کند و آنچه قرار است بر سلیقه و نگاه مردم استوار شود، انتخاب فیلم برتر تولید شده در یک سال اخیر است.
درحالی که نه تنها عرصه ادبیات با صنعت و هنر فیلمسازی فاصله فراوان دارند، بلکه در دهه گذشته شاعران بسیاری در شهرهای مختلف ایران با سبکهای متفاوت شعر سرودند. به عنوان مثال بر اساس چه معیاری می‌توان شاعر شعر نویی را با شاعری غزل سرا مقایسه کرد و رأی بر برتری یکی نسبت به دیگری داد؟
در جامعه‌ای که آمار پایین مطالعه از مشکلات همیشگی کشور بوده و خرید کتاب هرگز در سبد خرید کالاهای روزمره مردم قرار نگرفته است، چگونه می‌توان انتظار انتخابی درست را از مردم داشت؟ از سوی دیگر اساساً انتخاب محدوده زمانی برای معرفی چهره های شناخته شده ادبی و هنری به دلایلی مشخص می‌شود. به عنوان مثال انتخاب شاعران برتر انقلاب و انتخاب بهترین شاعر دفاع مقدس و جنگ بر این مسأله تأکید دارد که در محدوده زمانی مشخص اتفاق سیاسی اجتماعی و فرهنگی بزرگ و قدرتمندی بر جامعه و نگاه ادیبان کشور تأثیر گذارده و سبب خلق آثار قابل اعتنایی شده است.
در حالی که در مجموع 10 سال اخیر شاهد وقوع اتفاقی به عظمت انقلاب و جنگ نبوده ایم و ممکن است این پرسش برای بسیاری مطرح شود که چرا شاعر 10 ساله اخیر و میان دهه گذشته با پنج سال اخیر چه تفاوتی وجود دارد؟
لازم به یادآوری است، محمود اکرامی فر و برخی از شاعران، پاسخگویی به این پرسشها را به رضا حمیدی دبیر جشنواره واگذار کرده و از صحبت کردن در این مورد امتناع کردند.
تهمینه مفیدی