آرگو، نشانه‌شناسی یک تحقیر تاریخی

فیلم «آرگو» جدیدترین محصول سینمای آمریکا علیه کشورمان است. طی سال های پس از انقلاب اسلامی و به ویژه در یک دهه اخیر، در هالیوود فیلم های ضد ایرانی بسیاری تولید شده است. برخی از این فیلم ها توسط ایرانیان ضدانقلاب و مقیم خارج ساخته شده اند (مانند «بدون دخترم هرگز»، «مریم»، «سنگسار ثریا» و ...) و برخی نیز از سوی فیلمسازهای آمریکایی (مانند «300»، «اسکندر»، «خانه ای از شن و مه» و ...) اما آنچه درباره فیلم «آرگو» حائز اهمیت است اینکه جدی ترین فیلم تولید شده در هالیوود علیه ایران به حساب می آید که هم به طور مستقیم به بخشی از وقایع انقلاب اسلامی می پردازد و هم اینکه با سرمایه گذاری و تبلیغات فراوان و بهره جستن از امکانات ویژه و نیروهای حرفه ای ساخته شده است. این درحالی است که فیلم های ضد ایرانی پیشتر ساخته شده کمتر با چنین حمایت و توجهی تولید شده اند. 

 کارگردانی این فیلم برعهده «بن افلک» است. او که خود بازیگر نقش اصلی فیلم است، از جمله کارگردانان و - بازیگران برجسته هالیوود در این دوره محسوب می شود. همچنین شرکت برادران وارنر که از قدیمی ترین و مهم ترین کمپانی های سینمایی آمریکا است، سرمایه گذاری ساخت این فیلم را انجام داده است. نام «جرج کلونی» هم که از شخصیت های تأثیرگذار و مطرح هالیوود است در میان تهیه کنندگان این فیلم دیده می شود.

علاوه بر این نکات، «آرگو» از همان نخستین روز اکران با تبلیغات سرسام آور رسانه ای و حمایت های خاص و مشکوک جشنواره ها همراه شد، به طوری که در جشنواره فیلم «تورنتو» جوایز اصلی را کسب کرد و اکنون نیز جزو صدرنشین های نامزدی هفتادمین دوره جایزه سینمایی «گلدن گلوب» است. با توجه به رویکرد سیاسی سال های اخیر مراسم اسکار، می توان از حالا پیش بینی اهدای جوایزی به این فیلم در اسکار را کرد.

اما واقعیت این است که «آرگو» بیش از اینکه وام دار شاخصه های هنری و تکنیکی چشمگیر باشد، دارای پشتوانه ای سیاسی و تبلیغاتی است؛ هیچ خلاقیت و ابتکار خارق العاده ای در آن دیده نمی شود و همه تمهیدات و ترفندهای روایی و سینمایی به کار رفته در آن کلیشه ای و بارها تکرار شده است.

نگاه سیاسی فیلم نیز به شدت شعارزده و سطحی است، به طوری که نه تنها در نحوه نمایش کشور و ملت ایران هیچ ظرافتی به کار نرفته که این تصویر شبیه به فیلم های سخیف شبه سیاسی پیشین است.

فیلم «آرگو» با این جمله آغاز می شود: «بر اساس اتفاقات واقعی». اما تنها چارچوب کلی فیلم واقعیت دارد و جزئیات و ماجراهای آن دروغ است. فیلم با تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ایران توسط دانشجویان انقلابی آغاز می شود.

همه کارکنان سفارتخانه (لانه جاسوسی) دستگیر می شوند و فقط شش نفر از حادثه می گریزند و در منزل سفیر کانادا در تهران پناه می گیرند. در این میان فردی به نام «تونی مندز» که متخصص فراری دادن آدم ها از کشورهاست، مأمور می شود تا این شش نفر را از تهران به آمریکا برگرداند. او با حیله هایی که به کار می گیرد، در قالب یک پروژه سینمایی جعلی به ایران می آید و شش آمریکایی را نیز به عنوان اعضای گروه تولید فیلم معرفی می کند و با همین عنوان آنها را به کشور خود بر می گرداند.

سکانس ابتدایی فیلم نمایش دهنده فتح لانه جاسوسی آمریکا از سوی دانشجویان پیرو خط امام (ره) است و در همین آغاز، فیلم رویکرد بغض آمیز خود نسبت به ایران را نشان می دهد؛ دانشجویان ایرانی فاتح سفارت آمریکا در این فیلم، وحشیانی پرخاشگر و بی منطق نشان داده شده اند. در مقابل، مدافعان سفارتخانه افرادی صلح طلب و اهل منطق و گفت وگو هستند!

حادثه به این ترتیب به تصویر درآمده که درحالی که دانشجویان انقلابی با عصبانیت و توحش تمام به داخل سفارتخانه یورش می آورند و همه چیز را می شکنند و خراب می کنند، فرمانده گروه امنیت آمریکا به نیروهای تحت امر خود دستور می دهد که به هیچ کس آسیب نزنند، چون اگر یک نفر کشته شود، ایرانی ها همه را می کشند، بعد هم خودش به میان معترض ها می رود تا با تسخیرکنندگان سفارت گفت وگو کند، اما ایرانی ها در پاسخ با او درگیر می شوند و دست ها و چشم هایش را می بندند!

نکته قابل توجه این است که فیلم هیچ اشاره ای به گروه مسئول تسخیر سفارت آمریکا نمی کند. در هیچ یک از دیالوگ ها و نشانه های فیلم، این واقعیت که حرکت فتح سفارت آمریکا از سوی یک گروه دانشجویی انجام شد، آشکار نمی شود. درمقابل، فیلم تأکید بسیاری بر حضور سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در این واقعه و پس از آن دارد، به طوری که حتی در گفت وگوهای سران آمریکایی و مدیران سازمان سیا و تیم مسئول نجات شش آمریکایی دائم از عبارت «پاسداران انقلاب» استفاده می شود.

در همه صحنه ها و سکانس های فیلم که در ایران می گذرد نیز آرم سپاه و نیروهای مسلح پاسدار دیده می شود؛ اتفاقی که قطعاً به صورت برنامه ریزی شده و هدفمند صورت گرفته و گویای گرایش هالیوود به «سپاه هراسی» است. آنچه در فیلم «آرگو» به شکل بسیار زننده ای از آب درآمده، نمایش منظره ایران و مردم کشورمان است. ایرانیان در این فیلم، چهره ای همیشه پرخاشگر و ترسناک دارند.

همه نماهای فیلم که به عنوان خیابان ها و اماکن تهران به نمایش درآمده اند، تیره و کثیف است. در این فیلم، ایران کشوری معرفی می شود که مردم با کوچک ترین مسئله مشکوکی اعدام می شوند و جنازه های دارآویخته، خیابان ها را زینت بخشیده اند! حتی یک ایرانی متعادل و برخوردار از رفتار و منش انسانی در این فیلم حضور ندارد.

این تصاویر که بیش از هنر و تکنیک با خشم و عصبانیت آمیخته شده اند را می توان نوعی عقده گشایی سینمایی آمریکا علیه ملت ایران دانست. این بار نیز هالیوود سعی کرد با بهره جویی از رسانه سینما، از یک شکست بزرگ و خفت آمیز (فتح سفارت این کشور به دست دانشجوهای ایرانی) یک حماسه و پیروزی بسازد.

«آرگو» در نگاه اول برای هر فردی که ملیت ایرانی داشته باشد، تلخ و زننده و موهن است. اما اگر نیک بنگریم، همین سقوط، خود نشانه ای است از یک احساس حقارت شدید و «ذلت جمعی» در برابر ملت ایران. چه، فیلم ها بازتاب دهنده نیات درونی و ضمیر ناخودآگاه سازندگانشان هستند. در بسیاری از نظام های سینمایی، این بازتاب عمدتا به کارگردان فیلم محدود می شود.

 ازجمله در سینمای امروز غالب در ایران که اکثریت فیلم ها بیشتر از اینکه انعکاسی از روح جمعی یا حافظه و کهن الگوهای قومی و ملی باشد، حاصل درون و ذهنیت فیلمساز هستند. اما در هالیوود کمتر این گونه است و در آنجا می توان مجموعه فیلم هایی که در یک دوره ساخته می شوند را نماینده پندارهای عمومی جامعه آمریکا دانست. چون در هالیوود، برخلاف سینمای ما، فیلم ها نتیجه کار یک گروه بسیار وسیع و پردامنه بوده و محتوای آن ها نیز برآمده از شرایط و منافع ملی آمریکاست.

هم از این رو، فیلم «آرگو» را نباید صرفا کار یک شخص به نام بن افلک به عنوان کارگردان فیلم دانست. این أثر، درواقع نماینده تصور و پندار عمومی نظام آمریکا درباره ایران است. براین اساس، آنچه در این فیلم بازنمود یافته است، نوعی حس شکستِ همراه با ترس حاکمیت آمریکا در برابر ایران است.

در این زمانه، حتی در تبلیغاتی ترین و سیاسی ترین فیلم های غربی نیز سعی می شود حداقل انصاف و تعادل در به تصویر کشیدن مردم کشور طرف تخاصم رعایت شود. اما در «آرگو» همه ایرانی ها، مردمی ماقبل انسان نشان داده می شوند.

البته این یکی از استراتژی های کلی هالیوود است که نوعی ذهنیت نژادپرستانه را علیه مسلمانان انقلابی و ضدغرب به جریان بیاندازد. نگاهی که طی سال های اخیر در بسیاری از فیلم های آمریکایی غلبه داشته و می توان پیش بینی کرد که در آینده پررنگ تر شود.

اما «آرگو» را باید فراتر از مسئله فتح لانه جاسوسی آمریکا و تحقیر تاریخی حاکمیت ایالات متحده در برابر انقلاب اسلامی ایران دید. این یک اصل ثابت در هالیوود است که فیلم های تاریخی –آثاری که به گذشته می پردازد- درواقع مسائل و دغدغه های امروزی آمریکا را می کاوند.

 این اصل درباره «آرگو» هم صادق است. این أثر علاوه بر رویکرد ضد ایرانی، به طور غیرمستقیم به پدیده بیداری اسلامی نیز می پردازد. بیراه و اتفاقی نبوده که هالیوود پس از 30 و اندی سال، قضایایی چون حمله به سفارت آمریکا، تظاهرات خیابانی علیه دیکتاتور وابسته به غرب و اصرار بر محاکمه و اعدام حاکم سرنگون شده را هدف نمایش قرار داده است. این ها اتفاقاتی هستند که از محدوده مرزهای ایران صادر شده و کشورهای اسلامی را فرا گرفته اند. فیلم «آرگو» نشان می دهد که نوای اذان و عبارات مقدسی چون «لا اله الا الله» کلیدهایی برای تهدید و تحدید منافع آمریکا در جهان هستند.