به بهانه تولد شیرینعلی گلمرادی

بیست و هفتم فروردین سالروز تولد شیرینعلی گلمرادی شاعر و منتقد مهربان حوزه دفاع مقدس  هم هست، در این گفتگو«شیرینعلی گلمرادی» با لهجه ی زیبای آذری اش از سال های شروع شاعری خود تاکنون گفته است. مصاحبه ی دو قسمتی فارس را با او بخوانید. 

عرض کنم من تعریف دیگری بیشتر از آن تعریفی که گفتم نمی‌توانم در مورد شعر اضافه کنم. گرچه برای شعر تعریف‌های زیادی می‌توان قائل شد. وقتی که این قضیه را می‌شکافیم، نهایتا می‌رسیم به آن «عشق که در شعر مطرح است»، «عشق» و غزل. غزل در نگاه من در معنای امروزیش معنی خیلی گسترده‌تری دارد. از اینکه آدمی مثلا تنها برای تمایلات شخصی و غریزی خودش عاشقانه غزل بگوید، غزل امروز مفهوم گسترده‌تری دارد وقتی من می‌بینم که در پیرامونم در جهان امروز، بشریت مورد تجاوز قرار می‌گیرد، عشقی به وجود می‌آید این همان «غزل» است. وقتی لبخند کودکی را می‌بینم در من ایجاد «عشق و غزل» می‌کند، «غزل» به آن مفهوم قدیمی است، مفهوم خودش را از دست داده است و «غزل» امروز یک مفهوم جهانی پیدا کرده است.

 

 

بله، به همان نقطه می‌رسم. وقتی که می‌‌بینم یک تعدادی شناسنامه روسی دارند، رومانی دارند، بلژیکی و لهستانی دارند و بعد از جنگ دوم جهانی کشورها دست به دست هم می‌دهند و اینها را جمع می‌کنند و سرزمین انسان‌های دیگر را می‌گیرند و آنها را به خاک و خون می‌کشند و آن جنایت صیدا و صحرای شتیلا را مرتکب می‌شوند و کسی اصلا دم بر نمی‌آورد، در اینجا وظیفه ی شاعر چیست؟ دیگر آن زمان عاشقانه گفتن اصلا معنی خودش را از دست می‌دهد.

 

بله، این یعنی چه که در جهان امروز 6 - 5 تا گردن کلفت بنشینند و برای جهان تصمیم بگیرند؟ این واقعا یک حق وحشیانه‌ای است که این 6 - 5 تا برای جهان تعیین تکلیف کنند و هر که را خواست محکوم کنند و هر که را دلشان خواست حاکم کنند. تا این وضعیت هست بشریت به آرامش نخواهد رسید و این که وظیفه شاعر، نویسنده و هنرمند در روزگار ما به این صورت است و عشق هم به این مفهوم است که گستردگی پیدا می‌کند. غزل، عشق، تغزل، به این مفهوم است که می‌تواند جایگاه خودش را داشته باشد، و وظیفه ی شاعر هم همین است. چه از بعد انسانی و چه از بعد اسلامی و از هر نظری که شما بخواهید حساب کنید، عرض کنم ذهن و وجدان انسانی جباریت و ظلم و بی‌عدالتی را بر نمی‌تابد.

 

 

شاعران اتفاقا موضوع را خیلی محکم تر از قبل جدی گرفتند و این را در بخش قبلی صحبت‌هایم هم گفتم. منتهی مطبوعات ما در رساندن فریاد مردم و فریاد شعر امروز ناتوان هستند یا تسامح می‌کنند و یا هر دلیل دیگری که مربوط به خودشان هست. شاعران ما هنوز هم تلاش می‌کنند و یک عده حالا آهسته و پیوسته کار می‌کنند و بی‌ سر و صدا، مثلا آدمی مثل «علی‌رضا قزوه» در روزگار ما یک جوری است که نباید او را نادیده گرفت. آدمی است که هم برای شاعران و هم برای بسط و توسعه ادبیات امروز تلاش می‌کند. با شاعران و شعر کشورهای همسایه ارتباطی دارد و سایتی راه انداخته است و آثار شعر امروز را در آنجا معرفی می‌کند و با کشورهای همسایه تعامل دارد. این‌ها اقدامات کمی نیست و باید اینها را توسعه داد. هر چند که شاعر باید کار خودش را بکند، حالا اگر مطبوعات کم عنایتی هم می‌کنند.

وزارت ارشاد هم تلاش خودش را می‌کند و مؤسسات و نهادهایی که خیلی تلاش دارند، بنیاد شهید و حوزه هنری کارهای خوب و تلاش‌های خوبی دارند و کارهای خوبی ارائه می دهند. به هر صورت شاعر نباید انتظار این را داشته باشد که دستش را بگیرند و به او بگویند بلند شو و راه برو. او باید کار خودش را بکند.

 

بله، شاعر باید کار خودش را بکند و خیلی در انتظار تشویق و تنبیه این و آن نباید باشد. مسئله دیگری که باید عرض کنم این است که در مورد داوری شعر که می‌تواند ایجاد انگیزه کند برای جوانان و حتی شاعران، در مورد داوری‌ها خیلی باید رعایت انصاف را بکنیم. وقتی که نهاد کاری را به ما محول می‌کنند، آنها اطمینان دارند و می‌گویند حالا اینها یک چیزی سرشان می‌شود و یک چیزی می‌فهمند. آنجا دیگر مصلحت اندیشی و مسائل دوست‌یابی و دشمن تراشی را باید کنار بگذاریم، و من هنوز دلم می‌سوزد و با شما هم یکی دوبار صحبت کردم و با خود این شاعران هم یکی دوبار صحبت کردم، مثلا مجموعه ی شعر "میان‌دار" در روزگار ما مطرح نشد و ما اگر بخواهیم چند مجموعه خوب را انتخاب کنیم در کارهای برجسته کار «میاندار» دکتر حسین ابراهیمی است که از نظرها پنهان باقی مانده است.

 

 

عرض کنم که این در رابطه با «شهید محمود کاوه» در یکی از کنگره‌های شعر خراسان در قالب غزل یا غزل مثنوی گفته شده و این نگاهی که به این قضیه دارد یکی بخشی از آن آمیختگی با مسائل عرفانی دارد و نگاهی که شاعر به موضوع دارد یک نگاه تازه و خلاقانه است و من که چندین بار این مجموعه را مرور کردم، به آن شکل که نشان خستگی شاعر باشد در آن اثر ندیدم و پایه‌های محکمی که شاعر برای این شعر ریخته شعر را مانند کاخ بلندی بالا برده است. فکر می‌کنم که جماعت داور اصلا این کتاب را نخواندند.

چرا، یک بار در انتخاب بهترین کتاب این کتاب را به عنوان کتاب سوم سال انتخاب کردند و در آنجا در همان سال کتاب «آوازهای گل محمدی» من هم کتاب دوم سال شد و این کتاب، کتاب سوم شد که من حق این کتاب را خیلی بالاتر از این می‌دانم.

 فارس: کتاب «میاندار» را از نظر کشف‌های شاعرانه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

عرض کردم تمام نکات برجسته‌ای که آدم از شعر انتظار دارد در شعرهای این کتاب وجود دارد و این شعرها در قالب کلاسیک است و در قالب کلاسیک خلاقیت و نوآوری و کشف فضاها کار بسیار سختی است، چون شما درگیر وزن و قافیه و ردیف و این مسائل هستی. ولی ایشان بسیار عالی از عهده ی این کار برآمدند.

 

 فارس: استاد! شما «خلخالی» هستید؟ می‌خواستم یک مقدار در رابطه با دوران کودکی و نوجوانی خودتان برایمان بفرمایید؟

بله، من اهل خلخال هستم و در دوران کودکی در یک خانواده‌ی متوسط بزرگ شدم و نتوانستم تحصیلات را به آن صورت ادامه دهم و خودم را تا کلاس هشتم نظام قدیم به زور بالا کشیدم و بعد از آن به سربازی رفتم. در آن زمان دوستی داشتم که ورزشکار بود و برای خلبانی که در حین انجام وظیفه سقوط کرده بود و شعری سروده بود و ایشان آن شعر را در بزرگداشت آن مرحوم خواند و تمام مردم عجیب گریه کردند.

حالا در رابطه با ضعف و وقت آن شعر امروز چیزی به ذهنم نمی‌رسد، اما تأثیری که آن شعر بر مردم گذاشت و اشک مردم را در آورد و بر من خیلی خیلی تأثیر گذاشت، به واسطه‌ی آن تأثیر بعدها من شروع به نوشتن شعر کردم و آنها را به دوستم نشان می‌دادم و برایش می‌خواندم و او نیز شعرهایش را برای من می‌خواند. آن موقع مجله‌ای به نام «امید ایران» چاپ می شد که کارهایم را یکی، دوبار برای آنها فرستادم و در آن مجله چاپ شد. بعدها هم که برای گذراندن دوران سربازی به تهران آمدم و دوران سربازی را در پادگان باغ شاه سابق و پادگان «حر» امروزی گذراندم، در اواسط هفته گاهی که مرخصی ساعتی می‌دادند چیزهایی را می‌نوشتم و به مجله‌ی «امید ایران» می‌بردم. مسئول صفحه‌ی شعر آن هم «دکتر ابوالفضل حکیمیان» بود و کارهایم در آنجا چاپ می‌شد. در «اردبیل» هم که بودم روزنامه‌ای بود به نام «قبس» که «آقای مجاهدی» هم شعرهایش را به آنجا می‌فرستاد و چاپ می‌شد و به این طریق با «آقای مجاهدی» هم آشنا شدم و به همین ترتیب بود که یواش یواش وارد این عرصه شدم.

 

من نزدیکی‌های دوران بازنشستگی‌ام به تهران آمدم، بنده بازنشسته نیروی انتظامی هستم.

 

اوایل انقلاب بود.

 

بله، همین حدود‌ها بود که به تهران آمدم و در اداره‌ی وظیفه بودم و در آنجا بازنشسته شدم.

 

بله، به این کارها علاقه دارم و گاهی یک کارهایی انجام می‌دهم. اما خودم را در این زمینه صاحب سبک و قدرتی نمی‌دانم.

 

 

این حسرت، حسرت خود جنگ نیست. اصولا جنگ یک عمل و کار زیبایی نیست. جنگ ویرانی، خرابی، بدبختی و آوارگی دارد. حسرتی که در این قبیل شعرها‌ هست همان «حسرت» جوشش انسان است که متأسفانه آن را در جهان امروز کمتر می‌بینیم. حسرت برخاستن علیه بیدادگری‌هاست که امروز آن را کمتر می‌بینیم و ما و ملت ما در آن روزگار به خوبی و این وظیفه را ایفا کردند. آن شکل شهامت و عدالت و ستم‌ستیزی که باید جهان امروز داشته باشد را ندارد و ما باید آن را احیا کنیم و همیشه در آن حال و هوا باشیم و روحیه‌ی آن روزگار را باید حفظ کنیم. اگر ارزشها را نادیده بگیریم و فکر کنیم که چون جنگ و شهادت روزگارش گذشته است و ارزشها را رها کنیم و دنبال عیش و نوش و این قضایا باشیم، در زندگی این حسرت‌هایی که در دفاع مقدس هست را خواهیم ساخت و در آثار من هم کم و بیش وجود دارد و به این معنی است.

 

در انتخاب وزن‌ها، معمولا وزن شعر من را اولین مطلع و اولین بیت انتخاب می‌کند. این که شما وزن را مطرح کردید اجازه دهید که من در رابطه با وزن یک مقدار صحبت کنم.

 

یک تعدادی از بزرگوارانی هستند که مثلا در «متقارب فردوسی» به آن شعر حماسی می‌گویند آن را انتخاب می‌کنند. در حالی که قضیه چیز دیگری است اصلا. وزن ماهیت تراژیک بودن و حماسی بودن آن را تعیین نمی‌کند. آن روحیه‌ی حماسی «فردوسی» است که «شاهنامه فردوسی» را آفریده است. وزن هیچ موقع نمی‌تواند که به یک شعر ماهیت دهد. حالا ممکن است در گوش شنونده دل‌انگیز باشد، جالب و زیبا باشد که اینها مسئله دیگری است،.این است که در بحث دفاع مقدس چند «بحر متواری» آمد که خیلی موفق نبود. چون بعضی‌ها فکر می‌کنند که این «بحر» است که نه، قضیه این نیست، و من در اینجا هم به همین ترتیب از آن وزن که استفاده کردم حالا به خودی خود اتفاقی که پیش آمده و حالا اگر این اتفاق جالب یا ضعیف یا قوی افتاده آن نظر مخاطب است.

 

آن نگاه داخلی و به اصطلاح ذوق شاعرانه است که به این سمت و سو کشیده می‌شود که ممکن است در آن موفق باشم یا ممکن است موفق نباشم.

 

اتفاقی که در این مجموعه افتاد، سپاه پاسداران پیشنهادش این بود که کلیه جزئیات زندگی این شهید در شعر گنجانده شود که در این رابطه چند بار جلسه تشکیل شد و گفتیم در شعر روایت محض، شعر را از آن حالت شاعرانه بیرون می‌کشد و شما اجازه دهید که یک مقدار آزاد‌تری این مطرح شود که آنها هم یک کمی کوتاه آمدند و قبول کردند، لذا این جنبه‌های آزاد شعر است که گاهی به این سمت و سو کشیده می‌شود و اگر شرح حال محض بود دیگر در آن نمی‌شد جستجو کرد. و این کار هم از کتاب‌هایی است که به عنوان کتاب سوم دفاع مقدس شد در یکی از انتخاب‌های کتاب سال.

 

بله.

 

پیش از آن اگر شما دقت کرده باشید من با مجله «جوانان» و مجله «اطلاعات هفتگی» همکاری داشتم و کارهایم در آنجا چاپ می‌شد و بیشتر آثار قبل از انقلاب من هم کارهای عاشقانه هست. منتهی عاشقانه به همان تعریفی که برایتان گفتم، عاشقانه‌های صرف نیست، عاشقانه‌های غریزی نیست. در همان شعرهای عاشقانه هم حرف‌هایی برای گفتن دارم، عرض کنم خیلی هم مایل نبودم در آن دوره کتاب را چاپ کنم اما گاهی به «حوزه هنری» می‌رفتم و می آمدم بالاخره مثل اینکه «استاد اوستا» هم این کار را انجام دادند و کتاب بالاخره با تمام ضعف و قوت‌هایی که دارد چاپ شد و این کتاب برای آن روزگار است.

 

ادامه دارد...