نسیمی در کپرهای دوردست

 اميرحسين فردي از آن دسته افرادي است که براي شناختنش بايد ابعاد مختلفي را مورد بررسي قرار داد. از وجه معلمي و جريان‎سازي‎اش گرفته تا نقش مديريتي و انتقادي و نويسندگي‎اش، و بي‎شک يکي از مهم‎ترين وجوه شخصيتي وي نگارش آثار خلاقه و داستان است. از اميرحسين فردي آثار بسياري، براي مخاطب بزرگسال و نوجوان، منتشر شده است که يکي از مهم‎ترين آن‎ها، به جهت تقدم زماني و اثرگذاري، رمان «سياه‎چمن» است. 

رمان«سياه چمن»، اولين رماني است که در اردوگاه نويسندگان متعهد، درباره تأثير انقلاب اسلامي بر زندگي مردمان يکي از محروم‎ترين نقاط ايران (روستا‎هاي اطراف کهنوج) نوشته شده و اين فضل تقدم يکي از ويژگي‎‎هاي برجسته سياه چمن است. پيش از پرداختن به اين اثر ارزشمند و ماندگار، اشاره‎اي گذرا به چند نکته اساسي درباره داستان انقلاب خالي از لطف نيست. 

 در طول سه دهه‎اي که از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران مي‎گذرد، در کنار همه مسايل فرهنگي و ادبي، نويسندگان نيز تجارب متعددي را پشت سر گذاشته‎اند که با بررسي آثار نوشته شده در اين مدت، مي‎توان فراز و فرود‎‎هايي در اين عرصه شاهد بود؛ به‎ويژه در حوزه ادبيات داستاني انقلاب که مي‎توان گفت همزمان با پيروزي انقلاب اسلامي در ايران متولد شد و در طول سال‎‎هاي پس از آن با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف، به هويت مشخص دست يافت. در اين ميان آثاري که در سال‎‎هاي اوليه شکل‎گيري اين ادبيات خلق شده‎اند؛ از جايگاهي ويژه برخوردارند. يکي از اين آثار، رمان«سياه چمن» نوشته امير حسين فردي، داستان‎نويس معاصر است که با توجه به غلبه محتواي آن بر ساختاري که رمان از آن برخوردار است، مي‎توان ادعا کرد که فردي آن را در بيشتر از سر تعهدي که به آرمان‎‎هاي انقلاب اسلامي داشته، نوشته است. از مهارت‎‎هاي نويسندگي امير حسين فردي که در آثار بعدي او مانند «آشيانه در مه»، «کوچک جنگلي» و سرانجام کار شاخص او در اين سال‎ها؛ «اسماعيل» تجلي يافته، در رمان سياه چمن نشاني‎‎هاي چنداني ديده نمي‎شود. طرح کلي داستان سياه چمن، يکي از سوژه‎‎هاي آشناي سال‎‎هاي اوليه پس از پيروزي انقلاب اسلامي در خصوص زندگي روستاييان است که در آثار داستاني و توليدات سينمايي و تلويزيوني نيز ديده شده است و آن چيزي نيست جز بيان ظلم ستم ارباب‎ها و خان‎ها بر مردم فقير روستا‎ها و برچيده شدن اين بساط با پيروزي انقلاب اسلامي و تسلط روستاييان بر امور زندگي خود. زمان وقوع حوادث داستان حدود بهار سال 1358 است؛ زماني که انقلاب اسلامي به پيروزي رسيده و کم کم دوران ثبات خود را پشت سر مي‎گذارد؛ اين در حالي است که در موقعيت مکاني وقوع حوادث داستان سياه چمن (مناطق روستايي اطراف شهرستان کهنوج در جنوب شرق کشور) هنوز نشانه‎‎هايي از بازماندگان ارباب‎ها و خان‎ها و ظلم و ستم آن‎ها به مردم فقير روستايي ديده مي‎شود. داستان از آن‎جا آغاز مي‎شود که در صبحي بهاري خيرمحمد (پيرمرد روستايي)، امان‎داد (فرزندش) را با گوسفند‎ها به سياه‎چمن روانه مي‎کند. ميردادخان پيغام مي‎آورد که به دستور سيف‎الله خان، از فردا گله به سياه‎چمن نبرد. فرداي آن روز ميردادخان، امان‎داد را در سياه‎چمن شلاق مي‎زند. شب، يارمحمد، برادر بزرگ‎تر متوجه اين موضوع مي‎شود و به فکر مي‎رود و به ياد تظاهراتي مي‎افتد که در شهر يزد ديده بود، و شنيده بود که براي مبارزه با شاه و خان‎ها است. از روز بعد، خان، سياه‎چمن خيرمحمد را براي گله خودش قرق مي‎کند و خيرمحمد به ناچار يارمحمد را با گوسفند‎ها به کوهستان مي‎فرستد، اما در طول راه، بيشتر گوسفندان گله تلف مي‎شوند. از همين رو يارمحمد به دشت بازمي‎گردد و ميرداد را موقع آبياري سياه‎چمن، تا حد مرگ کتک مي‎زند. سيف‎الله خان، به تلافي، شبانه به کپر خيرمحمد حمله مي‎کند. يارمحمد پا به فرار مي‎گذارد. خيرمحمد کشته، و کپرش به آتش کشيده مي‎شود. يارمحمد بعد از خاکسپاري جنازه پدر، همراه عزيز، پسرعمو و نامزد خواهرش، به کپر‎هاي سيف‎الله خان نزديک مي‎شود. عزيز کشته مي‎شود و يارمحمد پايش آسيب مي‎بيند، و چند روز بعد، همراه قادر براي مداوا به کهنوج مي‎رود. شب، در قهوه‎خانه، از زبان جمعه، شاگرد قهوه‎چي، متوجه مي‎شود که در کشور، حکومت اسلامي برپا شده است. بر حسب اتفاق، ميردادخان و هليل که با قهوه‎چي آشنا هستند، براي استراحت به همان مکان مي‎آيند. در جرياني که پيش مي‎آيد، ميردادخان با تير يارمحمد کشته مي‎شود. روزي که پاسدار‎ها به راهنمايي يارمحمد براي دستگيري سيف‎الله خان مي‎روند، در نتيجه تيراندازي، يارمحمد مجروح مي‎شود و سيف‎الله خان هم به قتل مي‎رسد.