یادداشت /«حق‌السکوت» یکی از بهترین کتاب‌های سال گذشته در حوزه شعر معاصر بود

برگزیده شدن محمد مهدی سیار شاعر جوان کشورمان در جایزه کتاب سال این اتفاق واکنش‌های متفاوتی را میان شاعران و صاحب‌نظران کشورمان داشته است و به همین مناسبت محمدحسین نعمتی از شاعران کشورمان یادداشتی نوشته و در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است.

جایزه کتاب سال با اینکه مهمترین جایزه ادبی کشور محسوب می‌شود ولی با این حال جایگاه خودش را میان شاعران پیدا نکرده است و این به خاطر سختگیری‌های داوران در این حوزه و نوع نگاهی است که به شعر به عنوان هنر اول ایرانیان وجود دارد و باعث شده شاعران از این جایزه استقبال کمتری کنند و اگر مقایسه‌ای بین جایزه شعر فجر یا سایر جایزه‌های ادبی با این جایزه انجام شود می‌بینید که حضور شاعران در جایزه کتاب سال کمرنگ بوده است و حتی در بعضی از دوره‌ها به طور کلی از انتخاب کتاب شعر امتناع کرده‌اند.

سؤال اینجاست که آیا در آن سال کتاب درخور اهمیتی در حوزه شعر چاپ نشده یا اینکه سختگیری‌های سیاست‌گذاران جایزه باعث دیده نشدن این کتاب‌ها شده است؟ نکته دیگر اینکه آیا این سختگیری‌ها در همه حوزه‌ها وجود دارد یا فقط درباره شعر چنین چیزی اتفاق می‌افتد. با مروری که بر برندگان بقیه بخش‌ها داشتم دیدم که اگر نظر دوستان بر این است که حتما اتفاق شگفتی آن سال در آن حوزه افتاده باشد آیا واقعا کتاب‌های برگزیده حوزه‌های دیگر پدیده‌ای بوده‌اند؟ جواب من منفی است.

کتاب‌های بزرگان شعر انقلاب که در زمان خودشان چاپ شده بودند نتوانستند برنده این جایزه شوند و انتقاد وارد، این است که چرا در زمان حیات بزرگانی مثل سید حسن حسینی و قیصر امین‌پور این کتاب‌ها دیده نشدند، مثلا کتاب‌های «آئینه‌های ناگهان» و «گلها، همه آفتابگردانند» در زمان خودشان پدیده و الگویی ادبی بوده‌اند اما دیده نشده‌اند. اگر برگزارکنندگان این جایزه بخواهند با حضور فعال شاعران روبرو شوند باید معیارهای جایزه تبیین شود. از طرف دیگر سهم شعر انقلاب در این جایزه بسیار کمرنگ بوده و با وجود اینکه در سه دهه اخیر شاعران انقلاب نقش مؤثری در ادبیات معاصر چه در حوزه مفاهیم و چه در حوزه فرم داشته‌‌اند می‌شد با دقت بیشتری به این پدیده نگاه کرد و کتاب‌هایی شایسته بودند و دیده نشده‌اند.

برگزیده شدن محمد مهدی سیار در جایزه امسال همه نکته قابل توجه این است که شعر سیار علیرغم جوانی بسیار مترقی است. وقتی به اشعار او توجه می‌کنیم علیرغم سهل و روان بودن انتخاب واژه‌ها بسیار دقیق است و پیوستگی بسیار عمیق و دقیقی بین واژه‌ها دیده می‌شود و این ویژگی شعر سیار هم در میان هم‌نسل‌هایش و هم در شعر معاصر شاخص است. توجه او در گزینش واژه‌ها انسان را به یاد نمونه‌های متعالی شعر قیصر امین‌پور می‌اندازد.

اولین باری که یک شعر نیمایی از سیار خواندم قبل از اینکه به اسم شاعر برسم تصورم این بود که یکی از کارهای خوب قیصر را می‌خوانم.

شعر اینچنین شروع می‌شد:

پس ناگهان پریدم

با بال نیمه باز

از خواب نیمه کاره پرواز

این ابتدای یک نیمایی بلند از آقای سیار بود و بسیار تحت تأثیر قرار گرفتم. در بین جوانترها کمتر کسی است که شعرش آمیخته توامان اندیشه و سرشار از  ظرافت‌های زبانی باشد متأسفانه ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که وقتی شاعران به سوی معنا و فضاهای عرفانی و فلسفی می‌روند شعرشان با پیچیدگی همراه می‌شود اما سیار توانسته این دو را با هم جمع کند. از طرفی سؤال‌های عمیقی فلسفی را در شعرش مطرح می‌کند ولی با زبان بسیار ساده نمی‌خواهد خودنمایی کند و اندیشه‌اش با مخاطب همراه می‌شود و سؤال او می‌تواند سؤال مشترک بین مخاطب و شاعر باشد و مخاطب را به تأمل وادارد و این ویژگی شعر خوب است و علیرغم اینکه سیار در سنی قرار دارد که باید ویژگی عاطفه در آن پررنگ باشد، شعرش خیلی شسته و رفته است و اندیشه شاعر در آن تجلی دارد و این ضمن برخورداری از روانی در زبان ولحن است که به ارتباط مناسب مخاطب با شعر می انجامد.

همچنین معتقدم جایزه دادن به جوان‌ها هیچ منافاتی با شأن جایزه ندارد. کتاب «حق‌السکوت» در سال گذشته یکی از بهترین کتاب‌ها و شاخص‌ترین کتاب‌ها در حوزه شعر معاصر بوده که در مدت کوتاهی به چاپ سوم رسیده است. اگر بحث مادی جایزه را کنار بگذاریم این جایزه به جوان‌ها مجالی برای تثبیت جایگاه شعری شاعران جوان است. پیشکسوتان جایگاه خود را پیدا کرده‌اند ضمن اینکه اکثر پیشکسوتان مجموعه‌ای جدید چاپ نمی‌کنند و این جوانترها هستند که هر یکی دو سال شعری را منتشر می‌کنند و به نظرم باید به جوانترها بیشتر پرداخته شود و از سوی دیگر همینکه شعر در جایزه کتاب سال یک نماینده داشته اتفاق بسیار مبارکی است و حتی ما به جریان خاصی تأکید نداریم همینکه شعر بین کتاب‌های جایزه سال نماینده داشته باشد بسیار مهم است و سیار این سد را شکست و امیدوارم در سالهای آینده این روند ادامه پیدا کند.

نکته دیگر در مورد شعر ایشان تعادل و توازن بی نظیر آثار ایشان است و این ویژگی سبب شده است تا شعر سیار قابل توصیه برای جوانترها باشد یعنی از طرفی در حوزه مضمون و محتوا شعر متعالی است و در حوزه زبان نیز دارای زبانی سالم و مترقی است.

نکته دیگر درباره توجه رسانه‌ها به جایزه کتاب سال است. وقتی یک بازی فوتبال برگزار می‌شود چند برنامه زنده آن را پخش می‌کنند یا بحثی مثل جشنواره فیلم فجر در یکی دوره 10 روزه همه نگاه‌ها را به سمت خود معطوف کرد و برنامه‌های زنده‌ای هر شب از تلویزیون درباره آن پخش می‌شد، البته جشنواره فیلم فجر بخشی از فرهنگ ما و در جای خودش قابل تأمل است اما وقتی که درباره جایزه کتاب سال از خواندن اسامی کامل برگزیده‌ها حتی در بخش خبری علمی فرهنگی هم صرف نظر می‌شود باید قدر بیشتری تأمل کرد.

فردی که در بخش‌های علمی یا ادبی و هنری سالها تلاش کرده و حاصل تلاش چندین ساله عمرش خلاصه شده در یک کتاب و چیزی به فرهنگ مکتوب کشور اضافه کرده چرا مراسم مستقیم پخش نمی‌شود و یا حتی خلاصه‌ای از آن مراسم از رسانه ملی پخش نمی‌شود. همین پخش مراسم و اسم بردن از برگزیدگان به نوعی الگوسازی برای جوانان است. وقتی ورزشکاران و هنرمندان این گونه در تلویزیون معرفی می‌شوند چرا شاعران و نویسندگان جایگاه خاصی ندارند. اگر برگزیدگان جایزه کتاب سال به برنامه‌های زنده دعوت شوند الگوسازی خوبی برای نسل جوان است و برکاتش را در سالهای آینده خواهیم دید.