وقتی از امثال آهنگران حرفی نیست، شجریان صدای دهه ۶۰ می‌شود

به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری فارس، بعد از ظهر شنبه در چهارمین جشنواره مردمی عمار کارگاهی با عنوان سوژه‌های سینمایی در تاریخ هنر انقلاب با سخنرانی «محسن صفایی‌فرد» مسئول واحد موسیقی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در سالن شماره 2سینما فلسطین برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این سخنرانی را در این جا مرور می‌کنیم:

وی در ابتدای سخنان خود گفت: بنده در این جا به نمایندگی از تیم تحقیقاتی وسیعی با موضوع تاریخ شفاهی جبهه فرهنگ انقلاب اسلامی در دهه 60 در خدمت شما هستم و بازگو کردن حدود 7هزار صفحه تحقیقات پژوهشی از هنرمندان شهرهای مختلف کشور دهانی به پهنای فلک می‌خواهد.

این کارشناس ادامه داد: یکی از هنرهای بعد انقلاب اسلامی که حرف‌‌ها و حدیث‌های زیادی داشت موسیقی بود و به همین دلیل او بحث را با این سؤال شروع کرد که نخستین آلبوم موسیقی بعد از انقلاب چه بوده است؟ یا مثلاً بپرسیم که چرا همینطور که می‌گوییم معماری صفویه می‌توان حکومت انقلاب اسلامی را هم مانند یک دوره تاریخی روی آثار بگذاریم؟ نگارگر هنر انقلاب این سؤال‌ها را از خودش می‌پرسد. یا خیلی‌ نمادهای مهم کشور مثل پرچم ایران یا آرم جهاد سازندگی سپاه پاسداران و غیره توسط چه کسانی ساخته شده است و چرا هیچ فیم مستندی درباره‌شان نساخته‌ایم؟ این فقر تاریخ‌نگاری هنر انقلاب است. «علی دلدوزی» از فعالان و مبارزان انقلاب آرم سپاه و جهاد را طراحی کرده و آرم حزب‌الله لبنان را طراحی کرده است. او سوژه ساواک بود دستیگر می‌شده و زندگی پر مخاطره‌ای داشته اما ما بارها این نمادها را دیدیم و طراح آن را نمی‌شناختیم و هیچ تحلیلی روی این آثار نداریم.

وی افزود:‌ بحث دیگر حوزه تئاتر است که نسبت به سینما و تلویزیون هنری خاصی پسندتر است. دهه60 در تصرف تئاتر است و فعالیتش اصلاً با سینما قابل قیاس نیست و هنرهای دیگر در ذیل موسیقی و سینما قرار می‌گیرند هم مدارس و مساجد در آن زمان گروه سرود و تئاتر گذاشتند اما سینما نداشتند. یک شاخصه مهم تئاتر در این زمان بحث تئاتر در اسارت و بازداشتگاه‌های دفاع مقدس است. سوژه طنز و تئاترهای طنز به قول مرتضی سرهنگی قوی‌ترین وجه تئاتر اسارتگاهی است. از دیگر هنرهای اسارتگاهی هنر محروم صنایع دستی است.

صفایی‌فرد ادامه داد: همچنین مسجد در آن زمان یکی از رسانه‌های موثر و فراگیر و فعال هنری بوده است. در بین بچه‌های تئاتری مسجد میانچال کاشان از بس فعالیت‌های تئاتری زیاد بوده بچه‌ها امام جماعت را راضی می‌کنند که در مسجد «سن» طراحی کنند و اینجاست که شما می‌بینید چقدر فضای مذهبی آن روزها پیش‌رو و آوانگارد شده بوده که ما به این حد رسیدیم.

این کارشناس هنر انقلاب گفت: همچنین دیگر رسانه‌های فعال هنری که انتقال پیام انقلاب انجام می‌داد «دیوار» بود. دیوار یک رسانه عمومی بود. شعار نویسی روی دیوار هنر واقعاً مهمی است که باید به عنوان یک رشته هنری تحلیل و نشانه‌شناسی شود. علی موسوی گرمارودی در مراسم بزرگداشتش گفت یکی از مشهورترین شعارهای انقلاب اسلامی که هم از آن خاطره داریم  روح منی خمینی، بت شکنی خمینی» است که ناگهانی و فی البداهه روی دیوار لانه جاسوسی نوشتم.

وی گفت: رسانه بعدی «نوار» است، یکی از تحلیل‌های میشل فوکو درباره انقلاب می‌گوید: ‌انقلاب ایران، انقلاب نوارکاستی است. چقدر سوژه خوبی است؟ از کجا می‌آمده؟ چه طور پخش می‌شده؟ در آثار این دوره عمار «سرود سرو» مصاحبه با حمید بهزادی و«‌شور شعور» مصاحبه با حمید شاهنگیان خالق سرود «خمینی ای امام »به دبیرخانه رسیده است و همین آثار و رسانه‌های مردمی نشان می‌دهد که انقلاب مردمی بوده و حکومتی و صرفاً سیاسی نبوده است. و یکی دیگر از هنرهای مردم‌ساز حجله های کنار مسجد است.

این کارشناس با بیان اینکه ما می‌توانیم در مطالعه تاریخ هنر انقلاب برای سینما سراغ سه دسته آثار برویم، افزود: ابتدا، نمادها و آرم‌هایی که می‌تواند سوژه مستند باشد یا تئاترهای اسارت یا ... که خود هنر سوژه باشد. دوم خود هنرمندان انقلاب که قابلیت ساخت پرتره دارند. اسفندیار قره‌داغی خواننده «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» بی‌نهایت قابلیت مستندسازی دارد، زیرا او نواده ستارخان است و این روحیه مقاومت و تربیت خانوادگی او قره‌داغی را به این نقطه می‌رساند که «آمریکا امریکا» را بخواند و این اثر با ورژن‌های افغانی و تاجیکی و... هم خوانده شود.

وی افزود: سوم، مراکز و جریان هنری مثلا اینکه اولین رئیس مرکز موسیقی صدا و سیما چه کسانی بوده است؟ یا چرا حمید شاهنگیان هر اثری پیش امام می برد امام آن را مصداق غنا می داند و بعد از استعفای او مجید حدادعادل رئیس شد و توانست راه موسیقی را در فضای آن روزهای انقلاب بازکند.

صفایی‌فرد ادامه داد: محمد گلریز، احمد علی راغب، حمید سبزواری، مجید حداد و فریدون شهبازیان نخستین کسانی هستند که نزد امام می‌روند و موسیقی شهید مطهر را می‌برند و امام استقبال بسیاری کرده و از این سرود خیلی خوشش می‌آید. و همین موسیقی که از طرف متدین‌ها تحریم بوده و هنوز هم گاهی حرام تلقی می‌شود، چه اتفاقی می افتد که در آن دوره در محراب مسجد پخش می شود؟ سرود این کارکرد را پیدا کرد و مثل قرائت قرآن تبدیل به کار فرهنگی شد که همه مساجد باید می‌داشتند.

کارن همایونفر و اندیشه فولادوند اثر جدیدی بر پایه نواهای صادق آهنگران با عبارت «ترجیع حاج صادق» دارند که شعرخوانی شده و کار جالبی از آب در آمده و به ستاره بودن آهنگران در آن دوره اشاره دارد. به طوری شایعه شهادت او از رادیو بغداد به عنوان ابزاری برای تضعیف روحیه رزمنده‌گان استفاده می‌شد اما دریغ که ما فیلم مستندی از او نداریم و امثال شجریان مدعی شده‌اند که صدای مردم در دهه 60هستند.

وی تاکید کرد: مهم تر از همه اینکه هنر انقلاب تخیل موهوم نیست. در ساخت اثر هنری قطعاً خیال نقش دارد و هنراز خروجی خیال رد می‌کند. اما این خطرناک است پشتوانه خیال وهم باشد نه عقل زیرا وهم کاذب است و عقل صادق. آیت‌الله جوادی آملی در دیدار با تیم شهید آوینی گفته‌اند که هنر انقلاب هنر مطابقت با واقعیت است. بررسی این آثار هم همین را نشان می‌دهد. راجع به هنر انقلاب باید بگویم «هنر-واقعیت» چه کسی جز هنرمندان می‌تواند تحول هنری انقلاب را تبدیل به فیلم کند و روند تبدیل ستاره‌های جامعه از فریدون فرخزاد به حاج صادق آهنگران را فیلم بسازد.

این کارشناس افزود: BBC مستندی سال 88 ساخته با عنوان هنر انقلاب که نشان می‌دهد این هنر متعلق به طبقه متوسط اداری بوده و نظریه امام خمینی رو که گفت هنر انقلاب متعلق به پابرهنه‌ها  و مردم عامی است را رد کردند. سال بعد BBC مستندی ساخت با موضوع معماری حرم امام خمینی(ره) که سوژه نابی است که از فرط روشنایی در چشم ما تاریک مانده است. یک شبکه خارجی دیگر مستندی درباره سه دهه استفاده جمهوری اسلامی از سرود ساخته و این فاجعه است که آنها از سوژه‌های ناب انقلاب غفلت نمی‌کنند و با نظریه‌پردازی آنها را مصادره به مطلوب می کنند.

صفایی‌فرد در پایان گفت: خبر خوب این روزها برگزاری جشنواره عماره است نه چون زیر سقفش هستیم زیرا آمار نویدبخشی به ما ارائه می‌دهد. در این دوره یازده اثر با موضوع موسیقی انقلاب ساخته شده و نشان می‌دهد جریانی شکل گرفته و اتفاق خوبی در پیش است.