متوليان ادبيات دفاع مقدس به خودشان بيايند گفت و گو با جواد افهمي درباره رمان جديدش

جواد افهمی، مستندساز، رمان‌نویس و نويسنده رمان «سوران سرد»در گفت‌وگو با تهران امروز از كتاب جديدش كه رماني درباره انقلاب است صحبت كرده و همچنين انتقاداتي از وضعيت ادبيات انقلاب و دفاع مقدس مطرح كرده است.

اين روزها مشغول چه كاري هستيد؟

در حال نوشتن رماني هستم كه داستان آن برمي‌گردد به سال‌هاي قبل از انقلاب و سوژه آن سازمان مجاهدين خلق (منافقين) و اتفاقاتي است كه درون اين سازمان مي‌افتد و باعث حوادث بعدي در جريان انقلاب مي‌شود. اما اين رمان صرفا داستان روايت مي‌كند و از لحاظ تاريخي دقيق نيست با اين حال تاريخ را زير سوال نمي‌برد و تحريف نمي‌كند اما درون‌مايه اصلي آن روايت داستان است.

چطور شد كه به فكر نوشتن اين رمان افتاديد؟

من معتقدم اولويت اول در نوشتن رمان بايد جذابيت باشد، اگر نويسنده به دنبال نوشتن رماني جذاب باشد مي‌تواند در كارش موفق باشد. من رمان‌هاي زيادي در رابطه با ادبيات دفاع مقدس نوشتم كه يكي از آنها «سوران سرد» است اما من خودم را موظف نمي‌دانم كه تا آخر عمر درباره دفاع مقدس بنويسم، درست است كه دفاع مقدس دغدغه من است و من نويسنده‌اي هستم كه در اين فضا شناخته مي‌شوم اما سعي مي‌كنم به تمامي جوانب دقت و توجه داشته باشم. نكته ديگري كه من را وادار به نوشتن همچين اثري كرد تكراري بودن آثار در زمينه ادبيات انقلاب بود. موضوع انقلاب هميشه جذابيت‌هاي خودش را داشته اما به نظر من انقلاب فقط در راهپيمايي‌هاي مردم، ظلم ساواك، شكنجه و سركوب خلاصه نمي‌شود، موضوعاتي در مسير انقلاب اتفاق افتاده و مطرح بوده كه كمتر به آنها پرداخته شده است مثل اتفاقاتي كه در سال 1332 افتاد كه جذاب و گيرا هستند. من مي‌خواستم رماني بنويسم كه يك جوان وقتي آن را در دست مي‌گيرد به خاطر انقلابي بودنش آن را دور نيندازد.

آيا در اين زمينه تجربه داشتيد و فضاي انقلاب را لمس كرديد؟

من حس مي‌كنم نوشتن رمان انقلاب به لمس و تجربه چنداني نياز ندارد چون اگر بخواهيم اين موضوع را به عنوان يك قاعده فرض كنيم بسياري از نويسندگان قادر به نوشتن رمان در اين زمينه نيستند همچنين بسياري از آثار تا به امروز نوشته نمي‌شد. بسياري از نويسندگان توانستند بدون تجربه و لمس فضاها رمان‌هاي بكر و فوق‌العاده‌‌اي بنويسند. يك نكته را بايد هميشه به خاطر بسپاريم؛ در نوشتن يك رمان اگر بخواهيم به همه مستندات تاريخي وفادار باشيم اثري كه خلق مي‌شود از رمان فاصله دارد. به نظر من رمان يك دروغ بزرگ است ما بايد تاريخ را تا آنجا كه تحريف نشود در راستاي داستان‌مان تغيير دهيم.

شما گفتيد در نوشتن يك رمان به دنبال جذابيت آن براي مخاطب هستيد، اين توجه به مخاطب چقدر در آثار ديگر نويسندگان ديده مي‌شود؟

اولويت من براي نوشتن يك رمان مخاطب است. مخاطب حلقه مفقوده اين سال‌هاست و بي‌توجهي به آن يكي از دلايلي است كه باعث ركود در ادبيات دفاع مقدس و ادبيات انقلاب شده است.متاسفانه مسئولان مربوطه و دست‌اندركاران اين حوزه فقط به دنبال انتقال پيام هستند اما بهتر است بدانند ماهم به دنبال انتقال پيام هستيم اما با ساختار جذاب كه چارچوب آنها در تضاد نيست.اغلب نويسندگان اين حوزه هم متاسفانه به دلايل زيادي زير بار اين قوانين رفته‌اند و مخاطب را از ياد برده‌اند.

از ركود ادبيات انقلاب و دفاع مقدس صحبت كرديد، دليل اين ركود را چه مي‌دانيد؟

يكي از دلايلي كه باعث ركود ادبيات دفاع مقدس و انقلاب شده است نويسنده‌هايي هستند كه به واقع نويسنده نيستند. به طور مثال سازمان و نهادي براي انتقال مفهوم مورد علاقه خود به سراغ فردي مي‌رود كه عقايد و افكار و رفتارش با مواضع آن سازمان نزديك است در حالي كه فرد نويسنده نيست و از او مي‌خواهند كتابي با مضمون خاص بنويسد. همين موضوع باعث مي‌شود اثري خلق شود كه ارزش ادبي ندارد و صرفا اثري سفارشي است.

آيا شما با سفارشي نوشتن موافقيد؟

به نظر من سفارشي نوشتن در تمامي موارد بد و مذموم نيست، اگر سفارش از طرف نهاد دولتي و همراه با خرده‌فرمايشات و چارچوب تعريف شده و خاص نباشد بد نيست. به نظر من وزارت ارشاد خودش به تنهايي همه خط قرمزها را رعايت مي‌كند و بهتر است ناشران و نهادهاي دولتي دست نويسنده را در نوشتن يك رمان باز بگذارند. همين كاري كه مشغول به نوشتن آن هستم از طرف يك نهاد غيردولتي به من پيشنهاد شد و من با تحقيق درباره آن نهاد و بررسي همه جوانب به اين نتيجه رسيدم كه كار را قبول كنم چرا كه اين انتشارات به من اين آزادي را داد كه هرطور كه مي‌خواهم درباره آن موضوع بنويسم و به علاوه آن تمامي منابع مورد نظر را در اختيار من قرار دادند، من وقتي مي‌بينم آنها به من اعتماد دارند و اين آزادي و امكانات را به من مي‌دهند ترجيح مي‌دهم كار را قبول كنم.

پس شما معتقد هستيد كه به نوعي به ادبيات دفاع مقدس ظلم شده است؟

بله، بدون سوءنيت مي‌گويم به رمان دفاع مقدس ظلم شده است. نسل سوم انقلاب با ادبيات دفاع مقدس بيگانه است. دليل اين امر هم اين است كه داستان‌نويسان ما هنوز در حال و هواي نوشتن براي نسل اول انقلاب مانده‌اند و مخاطب خود را نمي‌شناسند. نويسندگان ما بايد بدانند كه نسل سوم و چهارم با نسل اول فرق دارد. بايد در اين زمينه آسيب‌شناسي شود و اين موضوع تنها وظيفه نويسندگان نيست و نهادهاي مربوطه هم بايد در اين زمينه تلاش كنند. البته بسياري از نهادهاي مربوطه به جاي رفع اين مشكل بيشتر به اين ركود دامن مي‌زنند. همان طور كه رهبر معظم انقلاب اشاره كردند فضاي كتابخواني در كشور بد است. بعضي از نهادها امروز در حال چاپ كيلويي كتاب هستند، آن هم كتاب‌هاي بد و بي‌كيفيت و حتي غيرمعتبر و دروغ، مثلا يكي از نهادها دست به چاپ كتابي از خاطرات يك شهيد زده و بعد از چاپ اين اثر، خانواده و همسر آن شهيد خاطرات را تكذيب كردند.

اين بزرگنمايي‌ها و دروغ‌ها درباره شهيدان باعث شده خوانندگان از ادبيات دفاع مقدس دور شوند. اين ركود در ادبيات دنيا ديده نمي‌شود اگر به ادبيات جهان دقت كنيم آثار بزرگي از نويسندگان مي‌بينيم كه بعد از چندسال همواره با استقبال مخاطبان روبه‌رو مي‌شود اما اين موضوع فقط محدود به ادبيات نمي‌شود، اين مشكل در سينما هم مطرح است.

اگر به سينماي‌هاليوود دقت كنيم مي‌بينيم فيلم‌هايي با محوريت جنگ ساخته‌اند كه بعد از چندسال همچنان جذاب است و مخاطب را جذب مي‌كند در حالي كه در كشور ما آثار سينمايي ماندگار در زمينه ادبيات دفاع مقدس بسيار كم است.

شما به عنوان نويسنده باتجربه در اين حوزه چه راهكاري براي رفع مشكلات ادبيات دفاع مقدس پيشنهاد مي‌كنيد؟

به نظر من تا وقتي كه انتشارات دولتي بدون در نظر گرفتن محتوا و كيفيت و بي‌توجه به تقاضاي مخاطبان بعضي از آثار را چندين بار تجديد چاپ مي‌كنند و تا زماني كه رانت‌هاي دولتي در زمينه نشر آثار وجود دارد ادبيات دفاع مقدس در همين ركود و وضعيت بد باقي مي‌ماند.

همچنين در حال حاضر هركسي ساز خودش را مي‌زند و هماهنگي ميان ارگان‌هاي مربوطه در زمينه كتاب وجود ندارد. من آرزو مي‌كنم متوليان امر به خودشان بيايند، باهم هماهنگ شوند و قدري دست نويسندگان را باز بگذارند، من به شخصه قيد رمان «سوران سرد» را زدم اما از مسئولان مي‌خواهم شرايطي فراهم كنند تا فضاي كتاب و ادبيات خوب شود. اگر موضوع محدوديت حل شود من مطمئنم بسياري از مشكلات ما در حوزه كتاب و ادبيات از بين مي‌رود.