یادداشت دکتر محمدرضا روزبه درباره کتابهای PDF

شهرستان ادب: تبدیل کتب و مجلات به نسخه pdf و رهاسازی آنها در اقیانوس بی انتهای شبکه های اجتماعی، از نوظهورترین پدیده های جهان مجازی و عصر الکترونیک است. مدتی در چندین کانال عرضه کننده ی اینگونه محصولات فرهنگی بودم. مدیران و گردانندگان این کانال ها به راحتی آب خوردن، در چند ثانیه نسخه ی pdf  هر کتابی را که بخواهی به اشتراک می گذارند، از شیر مرغ تا جان آدمیزاد!،  فقط کافی است که لب تر کنی! 
هزاران هزار کتاب و مجله و مقاله، حاصل ماهها و سالها رنج و شکنج فکری و اندیشگیِ نویسندگان، محققان، شاعران و مترجمان، به رایگان با فشار انگشتی در اختیار همگان قرار می گیرد، بی مزد و منت. 
اوایل به این پدیده ی نوظهور، دیدی مثبت داشتم و بر آن بودم که چنانچه چرخه ی این عرضه و تقاضا محدود به حیطه ی کتب نایاب و نسخ قدیمی بماند، مایه ی سهولت کار اهالی فکر و فرهنگ خواهد شد و پژوهشگران و دانشجویان را از سیر و سفرهای وقت گیر ، و رجوع به کتابخانه های مرجع ( ملی، مجلس، مرکز اسناد، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و...) و انبوه مشکل و مشقت آن خواهد رهانید و نیز مانع اتلاف وقت آنان در مراجعه به مراکز فروش کتب عتیقه و نایاب در حوالی میدان انقلاب و جاهای دیگر خواهد بود و همچنین مانع تحمیل هزینه های گزاف خرید اینگونه آثار به اهالی کتاب،  و نیز تدریجا موجب تخته شدن دکان سودا و سودجویی دلالان بی فرهنگِ عرصه ی فکر و فرهنگ خواهد شد. 
اما پدیده ی کتاب pdf _ این مار خوش خط و خال _ رفته رفته به اَبَر اژدهایی سیری ناپذیر مبدل شد که اکنون به بلعیدن تمامی میراث مکتوب بشر، از قدیم تا جدید،  دهان گشوده است. و چه نامی می توان بر کار و کردار این اژدهای جهان مجازی نهاد جز تصرف عُدوانی اما موجّهِ اموالِ اهالی فکر و فرهنگ، چه ملی و چه فرا ملی؟ 
کافیست که مقاله ای نوشته باشید یا حتی چند صفحه ای را به عبث سیاه کرده باشید تا دریابید که یک شاعر یا نویسنده یا یک محقق یا مترجم، در خلق یک کتاب _ خصوصاً اگر اثری فاخر باشد_ چه مایه روح و توان و جان و جوانی خود را نثار کرده است برای اعتلاي دانش و بینش من و تو. حال آیا چنین کسی نبايد از اندک مزایای مادی حاصل از آفرینش سترگ معنوی خود ( حق التالیف کتابش) بهره‌مند شود؟  اکنون که به یُمن ظهور و گسترش کانال های کتاب، هیچکس احاطه و اختیاری بر فکرمایه ی خود را هم ندارد، دیگر دست و دل کدام اهل قلمی به نوشتن می رود؟ در آینده نزدیک، کدام ناشری، ریسک سرمایه گذاری برای چاپ و نشر کتاب را به جان می پذیرد؟  بسیار کسان از اهالی قلم را سراغ داریم که به دلیل محرومیت و ممنوعیت از مشاغل دولتی و حتی غیر دولتی، منبع معیشتی جز حق التالیف آثارشان ندارند و از محل و مدخل همین" آب باریکه" گذران عمر می کنند. حال این قلمْ مردانِ بخت برگشته باید قبای ژنده خود را به کجای این شب تیره بیاویزند؟ شبهه ای پیش نیاید!  من خود در این میان، ناقه و جَمَلی ندارم. کتب پژوهشی و درسنامه های دانشگاهی بنده، به لطف و محبت استادان و همکاران فرهیخته، در دهها واحد دانشگاهی تدریس می شوند و به چاپ های متعدد رسيده‌اند. تا به حال هم ندیده یا نشنیده ام که نسخه pdf آنها در جایی دست به دست شده باشد. اگر هم هست و شده، به حالم تاثیری ندارد. چون تا به حال، از مزایای مادی آثارم منتفع نبوده ام که دغدغه ی بعد از اينم باشد. این را گفتم تا بدانيد که " گر دردسری می دهمت، از سرِ دردی ست " و دردم این است که چشم انداز آینده کتاب و قلم را روشن و رویان نمی بینم و برآنم که در فرداهای نه چندان دور، بساط فرهنگ مان از آثار تازه ی فاخر و فرهمند خالی خواهد بود. 
چو پرده دار، به شمشیر می زند همه را 
کسی مقیم حریم حرم نخواهد ماند 
مصیبت بدتر اینکه: فرایند تبادل کتب مجازی غالباً آثار وزین و ثمین را که ارزش تحقیقی دارند، در بر می گیرد و در این میان، کتب بی اصل و نسب، چه شعر و چه داستان  و...) که مثل ریگ بیابان، فت و فراوان همه جا وول می خورند و تکثیر می شوند، از این بلیه و کیفر مقدر تاریخی در امان اند! 
البته خود واقفم که پدیده کتب و نشریات مجازی، فوایدی نیز در بر دارد از جمله: دسترسی آسان و ارزان ( بلکه رایگان)  به کتاب، خصوصاً برای قشر آسیب پذیر و دانشجو،  که در احیا و گسترش فرهنگِ رو به زوالِ کتابخوانی موثر است و نیز در صرفه جویی در اتلاف کاغذ،  و مآلٱ جلوگیری از نابودی جهانی جنگل ها،  و محیط زیست. اما این پرسش هم برجاست که وقتی با محروم کردن صاحبان قلم از حقوق مسلم شان، اراده و انگیزه ی نوشتن و خلاقیت را از آنها و نسل های بعدی شان بگیریم، آیا سالیانی بعد، بر پهنه ی این دشت، سواری یا غباری حتی بجا خواهد ماند؟
ديگر در انتظار کدامین رسالتی؟ 
وقتی عصای معجزه ها مار می شود


"محمّدرضا روزبه" تيرماه ۹۵