سوگ‌نامه‏ای برای گل سوری

هجدهمین سال‌یاد شهادت عبدالقهار عاصی با عنوان «سوگ‌نامه‏ای برای گل سوری» در تهران برگزار شد.

این برنامه، عصر پنج­شنبه 20 میزان (مهر) 1391، در تالار مهر حوزه هنری، با حضور هیئت مدیره خانه ادبیات افغانستان؛ علی داوودی، مدیر دفتر شعر حوزه هنری؛ علی‏محمد مؤدب، مدیر عامل مؤسسه فرهنگی ـ ادبی شهرستان ادب؛ مرتضی سرهنگی، مدير دفتر ادبيات و هنر مقاومت حوزه هنري؛ مصطفی محدثی خراسانی، فرهنگیان و دانشجویان افغانستانی و جمعی از شاعران ایرانی و افغانستانی برگزار شد.

محمدصادق دهقان: ادبیات و موسیقی، ملت را ما در دوران جنگ، زنده نگاه داشت

محمدصادق دهقان، مدیر روابط عمومی خانه ادبیات افغانستان، اولین سخنرانی بود که با اشاره  به جشنواره ادبی قند پارسی که ویژه شاعران و ادیبان جوان افغانستان است، درباره سنت تجلیل از پیش­گامان ادبیات افغانستان در این جشنواره گفت:  «فلسفه کار خانه ادبیات این است که برخلاف نظر عوام، شاعر و نویسنده خوب را شاعر و نویسنده مرده نمی­پنداریم. به نظر ما، قدردانی از کارگزاران فرهنگی نیز در زمانی که می‏زییند، شایسته آنهاست».

صادق دهقان گفت: «خانه ادبیات افغانستان از سال 87 به این سو، جریان نقد ادبی را برای ادبیات افغانستان به صورت منسجم در ایران و افغانستان سامان­دهی کرد و نهادینه شدن این جنبش ادبی را به صورت فراگیر دنبال کرد. امروز از افتخارات این خانه است که در خود افغانستان توانسته اهالی ادبیات را بدون حب و بغض گرد هم بیاورد و  همگی در کنار هم به نقد و بررسی یک اثر بپردازند».

مدیر روابط عمومی خانه ادبیات افغانستان گفت: «امروز ما برای هجدهمین سال­یاد شهید قهار عاصی گرد هم آمدیم و باید پرسید: جایگاه ادبی، علمی و فرهنگی قهار در ادبیات ما چیست؟ این پرسشی فلسفی و علمی است که شاعران در زمانه عسرت به چه کار می‏آیند که فیلسوفان قبلی آن را مطرح کردند و هنوز هم باقی است. اگر چه هر که به فراخور توان علمی خود به آن پاسخ گفته اند، اما ما در نیم سده اخیر در زمانه عسرت زیستیم و هرگز زمانه عشرت را ندیدیم که تفاوت های آن را بیان کنیم. ادبیات ما بیشتر، بعد از دهه 60 پی‌ریزی شد. چه در داخل افغانستان و چه در خارج به ویژه در ایران به عنوان ادبیات مقاوت یا مهاجرت مطرح شد. اینک آن نهال کوچک در حال شکوفایی است و تبدیل به درخت تنومندی شده است. دراین سال ها هرچند افغانستان، کشوری بدون تصویر معرفی شد، اما دو عنصر فرهنگی ادبیات و موسیقی سبب شد جامعه ما از فراموشی نجات پیدا کند».

دهقان در ادامه سخنانش افزود: «در دوران جنگ با شوروی و جنگ نکبت‌بار داخلی و حتی در دروان حاکمیت سیاه طالبان، داد رسیدو ملت ما را زنده نگاه داشت. کسانی مثل قهار، رندانه فعالیت کردند و با ارتباط با همسنگران فرهنگی خود در بیرون از کشور دست به حرکت جمعی فرهنگی زدند.جایگاه شاعرانی مثل عاصی این جا مشخص می شود و وجود او پاسخی به این سؤال بنیادین است که شاعران در زمانه عسرت به چه کار می آیند؟»

به باور دهقان، «عاصی چه در داخل و چه در خارج از کشور بعد از مهاجرت ناگزیری که به ایران داشت و بعد از این که  با اندوه بیشتر به کشور بازگشت و جام شهادت را نوشید، فعالیت های اثرگذاری در بین فرهنگیان داشت. مراسم امروز خود گواه این مسئله است.  عاصی ، فرصت ساز بود، نه فرصت سوز و حتی  در مدت کوتاه  و در غربت اقامتی خود، کارهای بزرگی انجام داد و اثر بسزایی نیز بر افزایش پیوندهای فرهنگی میان اهالی ادب و فرهنگ دو کشور داشت. وی کوشید بخشی از واقعیت ها را بیان کند».

دهقان در پایان سخنان خود گفت: «بیاید با پیروی از عاصی به بیان واقعیت ها بپردازیم. همه ما باید بی‌وطنی را یاد بگیریم. وطن ما که وطن نشده است، دیار مهاجرت هم که وطن نمی‌شود، پس باید به بی‌وطنی و جهان‌وطنی خو کنیم و به هم نوع خوب  بدون حب و بغض فکر کنیم».

ضیا قاسمی: عاصی با دیدن ناگواری­های جنگ داخلی، از شاعر جنگ مقدس به شاعر ضد جنگ بدل شد

سیدضیاء قاسمی، شاعر و پژوهشگر افغانستانی، دومین سخنران این همایش بود. وی با بیان این که  رگه بسیار درخشانی از حماسه و تغزل در کارهای عاصی می بینیم، تاکید کرد: «عاصی اگر در جامعه ی غیر از جامعه ما بود، شاعری بود عاشقانه سرا؛ چون شخصیت بسیار حساس و روحیه بسیار لطیفی داشت و به ارتباط با مخاطب بسیار اهمیت می‏داد.این مسایل در مصاحبه ها و شعرهای عاصی کاملا مشهود است. عاصی این گونه نبود که بگوید چون من شاعر هستم و وظیفه دیگری دارم، از مردم دوری کند و فاصله بگیرد».

قاسمی، شعر حماسی عاصی را در سه بخش قابل اعتنا و مشاهده دانست و درباره این بخش­ها گفت: «اول، شعرهای دوران استقامت عاصی است که در دوره حاکمیت کمونیستها در کابل سروده است. در این دوران، شعر عاصی، بهترین نمونه شعر استقامت است. اگرچه نمی توان از کنار استاد واصف باختری به راحتی گذشت، اما جلوه‌های بارز استقامت در برابر بیداد، نمودار شعرهای قهار است.

عاصی در آن دوران، یک مبارزه پنهان و هدفمند و کنایی و استعاری در برابر شرایط موجود دارد. ما در آثار عاصی، شاعری را می بینیم که سر سازش با رژیم را ندارد؛ رژیمی که بسیاری از شاعران راحت با او کنار آمده و مبلغ آرمان های آن رژیم هستند».

نخستین مدیر خانه ادبیات در ادامه بخش­بندی دوره­های شعری عاصی افزود: «عاصی در نوع دوم شعر حماسی او که بر می گردد به سالهای آخر حکومت نجیب الله و تا پیروزی مجاهدین، در یک مدت کوتاهی، حماسه را بسیار آشکار و شعاری بیان می کند. شاخص ترین غزل قهار از آن دوره، غزلی است با مطلع «شکفته در جگر سنگ­ها، لوای مجاهد»؛  چون در آن دوره به یک باره فضا برای عاصی باز می شود و از روی ناگزیری در بعضی از شعرهایش دچار شتاب زدگی می گردد».

قاسمی از بخش سوم چنین یاد کرد: «عاصی در بخش سوم حماسه سرایی هایش، بر می گردد به شاعری که شعر ضد جنگ می سراید. شاعر جنگ مقدس تبدیل می شود به شاعر ضد جنگ که دیگر آن جنگ برایش مقدس نیست. در این دوره، شعر عاصی حتی نسبت به دوره اول، طعم تلخی دارد».  قاسمی در پایان سخنان خود از خاطرات حضور قهار عاصی در حوزه هنری و صمیمیت و بی تکلفی این شاعر حماسه و غزل نیز یاد کرد.

بعد از شعر خوانی شاعران جوان افغانستان؛ محمد جعفری، محمود تاجیک و طاهره حسینی؛ مصطفی محدثی خراسانی، شاعر نام آشنای ایران از پایه‌ریزی‌های اولیه  شعر مهاجرت افغانستان در دهه شصت در مشهد به وسیله شاعران افغانستانی و ایرانی سخن گفت و تاکید کرد: «ما باهم شعر را شروع کردیم و باهم و از هم آموختیم و بعدها این دوستان شاعر مهاجر افغانستان بودند که توانستند منشأ اثرگذاری قابل توجهی در شعر کشور خود و ایران باشند که نمونه‌ بارز آن، محمدکاظم کاظمی است که بسیاری از شاعران خراسان، وامدار اویند».

محدثی خراسانی با اشاره به حضور عاصی در مشهد گفت: «شهید عاصی را تنها یک بار و در حوزه هنری مشهد دیدم. خاطره ماندگاری از آن  دیدار برای من مانده است، شور و شعفی که داشت و تحرک عجیبی که در وی دیده می‌شد. حضور شهید عاصی در ایران تحرک عجیبی را در میان  شاعران جوان افغانستان ایجاد کرد، هرچند این حضور به دلیل مشکلاتی بسیار کوتاه بود».

محمد رمضانی فرخانی، دیگر شاعر ایرانی با یادآوری خاطره‌ای از دیدارش با شهید عاصی در مشهد گفت: «آن زمان من در مشهد در روزنامه ای کار مکردم که او را ملاقات کردم و شعر «خداحافظ گل سوری» را برای ما خواند.  عاصی شاعری بود که کامل شده بود و ذاتا شاعر بود». به باور رمضانی فرخانی، «عاصی، کسی بود که تجربه شعر پس از نیما را  به خوبی درک کرده بود. من در زندگی‌ام نزدیک به پنجاه شاعری را دیده‏ام  که باعث آزرده خاطری من شده‏اند، اما شاعری مثل عاصی از شمار چند شاعری است که دیدارشان، آبروی  شاعری من است».

علی‌محمد مؤدب، مدیرعامل موسسه فرهنگی شهرستان ادب نیز آخرین سخنران این مراسم بود.مؤدب با بیان این که در زمان اقامت کوتاه­مدت عاصی در ایران، با وجود تلاش افرادی چون محمد حسین جعفریان برای فراهم آوردن زمینه اقامت بیشتر قهار، وی نتوانست در ایران بماند، خطاب به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران پیشنهاد داد: «وزارت محترم فرهنگ و ارشاد با مشاوره از مراکز فعال فرهنگی در حوزه ایران و افغانستان، نشانی را به نام شهید قهار عاصی فراهم آورده و به برجستگان هنر و ادبیات افغانستان اهدا نماید تا دارندگان این نشان به عنوان شهروند افتخاری جمهوری اسلامی ایران در رفت و آمد باشند یا اگر خواسته باشند، مدت بیشتری بمانند».

مؤدب در این زمینه افزود: «نتیجه چنین عملکردی قطعا در ادبیات دو کشور تاثیر خواهد داشت؛ چون افغانستان، کشوری است با ریشه های اصیل زبان فارسی. اما امروز می بینیم که فرهیختگان این کشور در حال دور شدن از کشورشان هستند و بیشتر هم به سوی جامعه غرب و اروپا می‏روند. این اتفاق، صدمه ای است برای زبان فارسی و برای فرهنگ اسلامی؛ چون آنها از فرآیند خلق آثار ادبی دور می شوند».

مدیر عامل شهرستان ادب در پایان سخنانش گفت: «در همین روزها، کتاب غزل مقاومت افغانستان را که دیدم، متوجه شدم خیلی از شاعران مطرح افغانستان که روزگاری در ایران بودند، به کشورهایی اروپایی رفته و از زبان فارسی فاصله گرفته اند، اما هنوز هم هستند برجستگان فرهنگی که تعامل با آنها می تواند بر بازده فرهنگ و ادبیات دو کشور بیفزاید».

محمدسرور رجایی، مدیر خانه ادبیات افغانستان نیز با استقبال از پیشنهاد علی‏محمد مؤدب، در سخنانی گفت: «پیشنهاد آقای مؤدب، پیشنهاد خوبی است؛ چون زبان فارسی قابلیت زیادی برای جهانی شدن دارد. اگر چه در این سالها بسیار شنیده و شاهد بوده ‏ایم که فعالیت فرهنگی مورد توجه و حمایت دوستان ما قرار داشته است که جای تقدیر دارد. اما از فرهنگیان تا کنون حمایتی نشده است».

مدیر خانه ادبیات افغانستان خطاب به مسئولان فرهنگی و مراکز فرهنگی ایران گفت: «در راستای هم­دلی و هم­زبانی بیشتر به سفرهای فرهنگی و هنری جمعی به شهرهای هرات، مزار شریف و بامیان فکر کنند. مطمئنا سفر به هرات، ارزان تر از بسیاری سفرهاست. این اتفاق، آشنایی تاریخی و فرهنگی ما را دو برابر خواهد ساخت».

گفتنی است در این مراسم، شاعرانی همچون محمد جعفری، محمود تاجیک، طاهره حسینی، جعفر واعظی، مریم احمدی و زهرا زاهدی از افغانستان و شاعران هم­زبان ایرانی از جمله مجید باریکانی، محمدحسین نعمتی، علی داوودی، مصطفی محدثی خراسانی و محمدرضا وحیدزاده شعرخواندند.

پایان­بخش این مراسم یادبود، اجرای موسیقی عارف جعفری و پخش نماآهنگ شعرخوانی قهار عاصی در ویرانه­های کابل در زمان جنگ­های خانمان­سوز داخلی در دهه 1370 بود. یادآوری می­شود خانه ادبیات افغانستان، این برنامه را با همکاری مرکز آفرینش­های ادبی حوزه هنری و موسسه فرهنگی ـ ادبی شهرستان ادب برگزار کرد.