شهرستان ادب: اگر اسم جایزه‌های گوناگون ادبیات کودک و نوجوان را شنیده‌اید، اما درمورد آنها اطلاعات دقیقی ندارید، حتما این مطلب از پروندۀ ادبیات کودک و نوجوان سایت شهرستان ادب را بخوانید. سیده‌زهرا محمدی در این مطلب جایزه‌های مختلف را معرفی کرده است و کتاب‌هایی را که در آخرین دورۀ هرجایزه حائز رتبه شده‌اند را برشمرده است.
«جایزه‌ها به صدا در می‌آیند!»
یکی از دلایل انتخاب کتاب‌ها برای خواندن، اسم جایزه‌هاییست که پشت جلد آنها ردیف می‌شوند. هرچقدر تعداد این جایزه‌ها بیشتر باشد، وسوسه برای خریدنش نیز بیشتر است. برای هرکدام از ما حداقل یک بار اتفاق افتاده که به‌دلیل نقش‌بستن اسم جایزه‌ای روی جلد کتاب، آن را خریدیم؛ ولی بعد از خواندن آن، موضوع کتاب یا حتی قلم نویسنده چنگی به دلمان نزده است. دلیل این چنگی به دل نزدن هم کاملاً روشن و واضح است: اینکه داور محترم هر جشنواره و جایزه‌ای مثل هر انسان دیگری سلیقۀ ویژۀ خودش را دارد و ممکن است سلیقۀ ما با سلیقۀ داورانِ جان متفاوت باشد و هر چقدر هم برای جایزه‌ای متر و اندازه قرار داده باشند، باز هم سلیقۀ شخصی داور محترم در انتخاب‌شدن یا نشدن کتابی بی‌تأثیر نیست. اگر هم بخواهیم با شما مخاطب عزیز زیادی صادق باشیم و البته مطمئناً خودتان بهتر از ما هم می‌دانید که هرچقدر قدمت جایزه‌ای بیشتر باشد، احتمال تحریف آن جایزه بیشتر می‌شود. منظورمان از تحریف هم فاصله‌گرفتن از متر و اندازه‌ایست که در ابتدا برای انتخاب کتاب برتر در نظر گرفته شده است. این موضوع فقط در حوزۀ کتاب هم اتفاق نیفتاده؛ مثال ملموس‌تر برای این تحریف‌ها، دنیای هنر، به خصوص سینماست. راه دوری نرویم به‌نظرتان جشنوارۀ فجری که هر سال برگزار می‌شود، بدون سلیقه‌های شخصی برگزار می‌شود و حتی آیا بعد از این‌همه سال تحریفی در همان متر و اندازه‌های نوشته‌شده روی کاغذ برای انتخاب فیلمی صورت نگرفته؟
همۀ این‌ها را گفتیم که بدانید اینکه کتابی و فیلمی کلی جایزه را درو کرده باشد، دلیل بر عالی‌بودن و بدون نقص بودنش نیست و نظر نهایی را شمای مخاطب باید بدهید و از اثری لذت ببرید.
اما هدف این نوشته معرفی و بررسی جایزه‌های حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان و آشنایی شما با این جایزه‌هاست که در جای خود اهمیت دارد و کمک‌کننده است:
1. جایزۀ پروین اعتصامی
جایزۀ پروین از سال ۱۳۸۳ انتخاب‌های خود را آغاز کرد. این جایزه برای بزرگداشت شاعر عزیز، خانم پروین اعتصامی، و رشد و پیشرفت و خلاقیتِ نویسندگان و شاعران و پژوهشگران خانم است.
جایزۀ پروین اعتصامی به‌صورت دوسالانه برگزار می‌شود و در بخش‌های: شعر؛ ادبیات نمایشی؛ ادبیات داستانی؛ ادبیات کودکان و نوجوانان و پژوهش‌های ادبی برگزیده‌های خود را انتخاب می‌کند. سال ۱۳۹۷ هشتمین دورۀ جایزۀ پروین اعتصامی برگزار شد. در این دوره در بخش کتاب کودک و نوجوان اثری برگزیده نشد؛ اما کتاب‌های خداحافظی در خیابان پاییز به قلم مریم اسلامی از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و شاخ دماغی‌ها نوشتۀ سیده عذرا موسوی از انتشارات شهرستان ادب شایستۀ تقدیر شدند.
2. جایزۀ شورای کتاب کودک
شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۱ با تلاش‌های خانم توران میرهادی فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین از سال ۱۳۴۸ این شورا بهترین کتاب سال را با کمک کارگروه‌های خود انتخاب می‌کنند. هرساله اعضای شورای کتاب کودک، به بررسی کتاب‌های انتشاریافته می‌پردازند و درنهایت سه جایزه به برگزیده‌ها داده می‌شود:
· پلاک برنز شورا که به یک اثر یا مجموعه آثار ماندگار نویسنده، مترجم، شاعر، تصویرگر یا ناشر تعلق می‌گیرد.
· لوح شورا که به آثار برجسته و با ارزش ادبی در حوزۀ داستانِ تألیف و ترجمه، شعر، غیرداستان و تصویر، همچنین به ناشرانی که سهمی ارزشمند در ارتقاء ادبیات کودک دارند، اعطا می‌شود. تا قبل از سال ۱۳۹۲ آثار برجسته ادبی با عنوان «آثار ویژه» نامیده می‌شد. اما از سال ۱۳۹۲ آثار برجسته ادبی «آثار برگزیده» نامیده می‌شود و لوحی با نشان ماهی سیاه کوچولو دریافت می‌کنند.
· همچنین از آثاری که ارزش ادبی بالایی دارند، اما بنا به دلایلی نتوانسته‌اند امتیاز لازم را به دست بیاورند تقدیر می‌شود.
کتاب سایۀ هیولا نوشتۀ عباس جهانگیریان از انتشارات کانون پرورش فکری در سال ۱۳۹۶ برگزیدۀ کتاب شورا در بخش داستان تألیفی است.
3. جشنوارۀ کتاب برتر کودک و نوجوان
این جشنواره از سال ۱۳۸۴ به‌صورت دوسالانه از طرف انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان برگزار می‌شود. این جایزه در چهار بخش كلی كتاب‌های داستان، غیرداستان، شعر و مباحث نظری (علمی - آموزشی – ادبی) برگزار می شود. هدف این جشنواره نگاهی متمرکز به ناشر و نقش مدیریت نشر در فرآیند تولید کتاب و برقراری ارتباط بهتر با ناشران و تشویق آنها به ارتقا کیفی کتاب است. دی‌ماه سال ۱۳۹۶ نهمین دورۀ این جشنواره برگزار شد.
برگزیده‌های نهمین دوره به شرح زیر است:
کتاب برگزیدۀ شعر خردسال:مجموعۀ ۱۰ جلدی «کی بود؟ کی بود» از افسانه شعبان نژاد ( نشر لوپه تو(؛
کتاب برتر شعر خردسال:«اسمش چیه؟» ( ۵۲ شعر از شش شاعر) در نشر افق؛
کتاب برگزیدۀ شعر نوجوان:«چهارشنبه‌ها بستنی» از انسیه موسویان (نشر کانون) و «بوق سگ» از بیوک ملکی (نشر پیدایش)؛
کتاب برتر شعر نوجوان:«با فرفره‌ها به شادی باد بگرد» از بابک نیک طلب (نشر کانون)؛
کتاب برگزیدۀ داستان خردسال :«ماموت پیر و خرس کوچولو» نوشته محمدرضا یوسفی (نشر علمی فرهنگی)؛
کتاب برتر داستان خردسال :«ده پرنده زرد و سبز و آبی» نوشته سوسن طاقدیس (نشر کانون)؛
کتاب برگزیدۀ داستان کودک :«سیب کچل» از محمدرضا شمس (نشر پیدایش)؛
کتاب برتر داستان کودک :«چه کسی آقای صورتی را می‌شناسد؟» از مژگان کلهر (نشر افق)؛
کتاب‌های برگزیدۀ داستان نوجوان :«بازجویی خانواده قلندری» از مصطفی خرامان (نشرافق) ، «شاهزاده خانومی در مترو» نوشتۀ محدثه گودرزنیا (نشر کانون)، «شب بخیر ترنا» از جمال الدین اکرمی (نشر کانون) و «وقتی گنجشگکی جیک جیک یاد می‌گیرد» نوشتۀ محمدرضا یوسفی (نشر کانون)؛
کتاب برتر داستان نوجوان :«زیبا صدایم کن» از فرهاد حسن زاده (نشر کانون)؛
کتاب برگزیدۀ علمی آموزشی خردسال: «با عددها دوست می‌شوی؟» نوشتۀ لاله جعفری (نشر کانون)؛
کتاب برتر علمی آموزشی خردسال :«آ مثل آهو و ف مثل فیل» از علی خدایی (نشر کانون)؛
کتاب برتر علمی آموزشی کودک :مجموعۀ ۶ جلدی «دانستنی‌های جانوران ایران و جهان» نوشتۀ محمدکرام الدینی (نشر طلایی)؛
کتاب برتر علمی آموزشی نوجوان :«سه، دو، یک … پرتاب» نوشته سیروس برزو (نشر طلایی).
4. جایزۀ قلم زرین
این جایزه نیز مشترک بین ادبیات بزرگسال و ادبیات کودک و نوجوان است. هرساله داوران این جایزه در ابتدای تابستان به بررسی آثار منتشرشده در سال قبل می‌پردازند و در روز قلم برگزیده‌های خود را معرفی می‌کنند. کتاب‌های باغ خرمالو نوشتۀ هادی حکیمیان و روایت ساده از ماجرای پیچیده نوشتۀ ابراهیم حسن بیگی کتاب‌های شایستۀ تقدیر در سال ۱۳۹۶ شدند.
5. جشنوارۀ دوسالانۀ کتاب کودک و نوجوان
از سال ۱۳۶۸ کانون پرورش فکری به‌صورت دوسالانه دست به انتخاب بهترین‌های ادبیات کودک و نوجوان می‌زند. این انتخاب‌ها در هفت رشته است: شعر، داستان تألیف، داستان ترجمه، تصویرگری، دین، آموزش و یک بخش ویژه که هر سال اختصاص به موضوعی خاص دارد.
کتاب‌های برگزیدۀ سال ۱۳۹۶ در دو رشتۀ داستان کودک و داستان نوجوان به شرح زیر است:
کتاب‌های تقدیری داستان خردسال:
· «احمدآقا» نوشتۀ مهدی حجوانی از نشر افق؛
· مجموعۀ 10 جلدی «قصه های گوگولی» نوشتۀ لاله جعفری از نشر قدیان؛
· «سه قلب» نوشتۀ بهاره نیکخواه آزاد از نشر علمی فرهنگی؛
· «گرگ گنده و خپله ماهی» نوشتۀ طاهره ایبد از نشر علمی فرهنگی؛
· «کی می تواند مرا بخنداند؟ نوشتۀ شکوه قاسم نیا از نشر پیدایش.
کتاب‌های برگزیده داستان خردسال:
· «ماموت پیر و خرس کوچولو» نوشتۀ محمدرضا یوسفی از نشر علمی فرهنگی.
کتاب برتر داستان خردسال:
· «ده پرنده ی زرد و سبز و آبی» نوشتۀ سوسن طاقدیس از نشر کانون.
داستان کودک
کتاب‌های تقدیری داستان کودک:
· مجموعه 12 جلدی «30 روز با پیامبر» نوشتۀ حسن فتاحی از نشر قدیانی؛
· «مور موری و موش موشی» نوشتۀ محمدرضا یوسفی از نشر علمی فرهنگی؛
· «از این طرف نگاه کن» نوشتۀ علی خدایی از نشر کانون؛
· «لینالونا» نوشتۀ کلر ژوبرت از نشر دفتر نشر و فرهنگ اسلامی؛
· «ساندویچ ساز مو دم اسبی باف» نوشتۀ مهدی رجبی از نشر افق؛
· «جوجه تیغی‌های پسرعمو» نوشتۀ مجید راستی از نشر افق؛
کتاب‌های برگزیده داستان کودک:
· «سیب کچل» نوشتۀ محمدرضا شمس از نشر پیدایش.
کتاب‌های برتر داستان کودک:
· «چه کسی آقای صورتی را می‌شناسد؟» نوشتۀ مژگان کلهر از نشر افق.
داستان نوجوان
کتاب برتر داستان نوجوان:
· «زیبا صدایم کن» نوشتۀ فرهاد حسن‌زاده از نشر کانون.
6. جایزۀ لاک‌پشت پرنده
در سال ۱۳۹۰ فصلنامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادبیات کودک و نوجوان با همکاری مؤسسۀ شهر کتاب هر فصل اقدام به تهیه و معرفی فهرستی از بهترین کتاب‌های ادبیات کودک و نوجوانان کردند. این فهرست دارای نشان‌های شش لاک‌پشت (کتاب‌های خیلی عالی)، پنج لاک‌پشت (کتاب‌های عالی)، چهار لاک‌پشت (کتاب‌های خیلی خوب) و سه لاک‌پشت (کتاب‌های خوب) است.
7. جایزۀ گوزن زرد
گوزن زرد، جایزۀ مستقل و غیردولتی است که برای اولین بار خانواده‌های کودکان در انتخاب بهترین‌های کتاب نیز مشارکت دارند.