شهرستان ادب: پروندۀ امام خمینی (ره) و ادبیات را با یادداشتی از پژمان سرلک به‌روز می‌کنیم. سرلک در این یادداشت نگاه شاعران و نویسندگان غیرایرانی به شخصیت امام خمینی (ره) را بررسی کرده است. با هم این یادداشت را می‌خوانیم:
در تاریخ نمی‌توان اندیشمندی را یافت که در طول حیاتش در میان ملتی دیگر، همۀ ملل را به‌سوی خود بکشاند و از یافته‌های خود به آن‌ها بچشاند. امامخمینی (ره) در هیچ مکتبی به‌تنهایی جانمی‌گیرد. کمتر رهبر سیاسی در جهان وجود دارد که با آن‌همه خطرها و تهدیدهای رسیده از شرق و غرب، لطافت روح خود را حفظ کرده و بتواند هم‌زمان هم ادیب باشد، هم رهبر سیاسی، هم پیشوای دینی، هم همسر و هم پدری کامل و... .
آن‌زمان، ملت ما گرفتار مبارزه با شاه بود و به آن‌وجه از گفته و رفتار او عنایت داشت که هیمه‌ای در کورۀ مبارزه می‌افکند، اما ملت‌های دیگر که فارغ‌البال‌تر بودند، وجوه دیگر پیامش را نیز می‌شنیدند. آن‌ها را با یافته‌های پیشین خود قیاس می‌کردند، نکته‌های تازه می‌یافتند، الهام می‌گرفتند و دریچه‌های تازه به‌سوی جهانی دیگر در افق دیدشان پدیدار می‌شد.
تاکنون ده‌هاهزار اندیشمند در سراسر جهان از این مرد خدا که بین زمین و آسمان، دنیا و آخرت، اخلاق و سیاست، پیوند دوباره زد و در عصر تغییر و جابه‌جایی ارزش‌های اصیل و انسانی، احیاگر ارزش‌های فطری بشری شد، سخن گفته‌اند و هرکدام نمایندۀ قشری از اقشار جامعۀ خویش‌اند. سخنان نخبگان خارجی و دیدگاه ایشان نسبت به امامخمینی (ره) تاکنون به‌صورت چندین‌جلد کتاب قابل اعتنا تدوین و انتشار یافته که در هرکدام می‌توان نام‌هایی را دید که برای ملت خویش پیر و مرادند، درحالی‌که خود مرید پیر جماران هستند.
هنگامی‌که سخن محبوب آشنای خود را از زبان اندیشمندی در سوی دیگر جهان می‌شنوی، ناخودآگاه به وجد می‌آیی و اگر در شناخت او که یک‌عمر در فاصله‌ای نزدیک از تو بوده کوتاهی کرده باشی، ندامت سر تا پایت را می‌پوشاند و احساس گناه می‌کنی. بی‌تردید تمام افراد یک‌نسل که زیستن با او را تجربه کرده‌اند، توانایی ابراز و وصف درونیات قلبی خود نسبت به او را ندارند، اما در میان هر ملت اندیشمندانی هستند که می‌توانند زبان مردم خویش باشند.
در میان حجم عظیم ابراز ارادت‌ها و ستایش‌ها و خواستن‌های گاه تکان‌دهنده، تنها به بخشی از آن‌ها که توسط نویسندگان نام‌آشنا و اهالی قلم از سراسر دنیا بیان شده‌اند، خواهیم پرداخت. البته این‌مجال لاغر، گنجایش همۀ آن‌ها را ندارد. برای همین برخی را حواله می‌دهیم به فرصتی دیگر و باقیمانده را به‌طورخلاصه ذکر می‌کنیم:
ـ حقانی، ارشاد احمد. نویسنده. پاکستان:
....«امامخمینی» رهبری بود که نظام استبدادی را درهم‌شکست و حکومت شاهنشاهی 2500ساله را برانداخت. پیش از آن‌که شاه، آن جشن را بگیرد وی را از کشور راند. درحالی‌که ابرقدرت‌ترین کشور جهان پشتیبانِ شاه بود و شاید امروز هم در تلاش برای روی کار آوردن دلخواه خود باشد. ملت ایران از رهبری امامخمینی و صداقت و خلوص ایشان خرسند و مطمئن بودند و به عظمت او اعتقاد کامل داشتند. (فصل‌نامۀ حضور، شمارۀ36)
ـ ختک، پریشان. نویسنده. پاکستان:
....امامخمینی به‌واسطۀ این‌انقلاب در سراسر دنیای اسلام، یک‌روح جدید از بیداری را پدید آورد و به مسلمانان جهان آموخت که چگونه درمقابل قدرت‌های استعماری جهان، بدون هیچ‌گونه ترس و واهمه‌ای ایستادگی کنند. (امامخمینی و بازسازی تفکر اسلامی، ص197)
ـ سلطان‌زاده، ماهر خوجه. نویسنده. تاجیکستان:
... با کمال افتخار می‌توان گفت که امامخمینی (ره) در زمرۀ اَبَرمردان، مقام بالایی را سزاوار است. بدون شک دامنۀ فعالیت پرثمرِ ایشان بسیار گسترده است. (مجموعۀ مقالات کنگرۀ بین‌المللی امامخمینی و احیای تفکر دینی، ج2، ص453)
ـ مهر‌النساء. شاعر و ادیب. تاجیکستان:
....زنان بسیاری تحت‌تأثیر تحولات اخیر، به بازنگری مسئلۀ حجاب پرداخته‌اند و حجاب را همچون ارزش گمشده‌ای که دوباره شناخته شود، باز‌یافته‌اند. آن‌ها با افکار امام آشنا شده‌اند و در تربیت محیط و فرزندان خود نیز این‌تغییرات را ایجاد می‌کنند. (امامخمینی (ره) و جهان معاصر)
ـ نجات، دارا. شاعر. تاجیکستان:
....که می‌جوید
صخرۀ عظیم مرقدت را
در محشرِ تراکم امواج بشر
و طوفان پنجه‌های برگ حسرت
به کاسۀ غنچه‌های سر. (مقالات کنگرۀ نقش امامخمینی در احیای معنویت)
ـ اورزال، حشمت. شاعر. ترکیه:
اصلاً از اعتقادهای جدیدم (اسلام) پشیمان نیستم؛ زیرا در زندان این‌فرصت را داشتم که مروری بر اعتقاداتم انجام دهم و ارزش‌های آن را دریابم. قداستِ معنوی امامخمینی و تصویری که ایشان از اسلام در اذهان مردم جهان رسم کرده‌اند، در اعتقاداتِ اسلامی من بی‌تأثیر نبوده است... . (عصر امامخمینی (ره)، ص62)
ـ گرگر، حالوک. نویسنده. ترکیه:
....انقلاب اسلامی ایران به رهبری امامخمینی با آسیب‌رساندن به بنیادهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی غرب توانست ابهت سلطۀ جهانی فرهنگیِ امپریالیسم غرب را که پایمال‌کنندۀ ارزش‌های مستضعفان بود درهم بشکند. (شخصیت امام از دیدگاه رسانه‌ها و متفکران جهان، ص32)
ـ ابراهیم، محمد. نویسنده. سریلانکا:
امامخمینی بود که آزادی اندیشۀ مسلمانان را در جهان معاصر موجب گردید و مفهوم غربی دین را از بین برد و مسلمانان را به اسلام حقیقی که از دین و سیاست، زندگی اجتماعی، اقتصادی و... تشکیل می‌شد برگرداند و دینی را که روش کامل زندگی را نشان دهد، معرفی نمود... . (مجموعه‌مقالات کنگرۀ بین‌المللی امامخمینی (ره)، ج2، ص427)
ـ شرورو، استاد فضل، نویسنده، سوریه:
... بی‌تردید چنین شخصیتی که توانست در تبعید، انقلاب مردمی را رهبری کرده و باوجود برتری نیروهای رژیم شاه و قدرت‌های طاغوتی به پیروزی برسد، درس بزرگی به جهان داد و با بهره‌گیری از روش مبارزه، اندیشه و ثبات‌قدم، نمونه و الگویی ارائه داد که همگان باید از آن درس گرفته و آن را راهنما و سرمشق خود قرار دهند. (رویارویی با تهدیدات معاصر در اندیشۀ امامخمینی (ره)، ص255)
ـ کتانی، سلیمان. شاعرِ مسیحیِ عرب‌زبان. سوریه:
او مردی علی‌وار است. زندگیش، کلامش، بیانش، همه و همه‌چیزش چون مولایش علی است. روزها اعلامیه‌های آتشین می‌دهد و سازش‌ناپذیر و تسلیم‌ناشدنی است و شب‌ها با خدای خویش رازونیاز می‌کند و آن‌چنان اشک می‌ریزد که باورش مشکل است... . (آرشیو مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امامخمینی)
ـ الاءسدی، فرات. شاعر. عراق:
.... به‌راستی تو مرده‌ای؟
چگونه پایان گرفت
عمری که سختی سال‌ها در آن دویده است
تمام قلب‌های گریان، فدای تو باد
و تمام سینه‌های گرفته فدای تو... . (مجلۀ قرار، چاپ1379، ص8)
تا به این‌جا تنها سخنان بخشی از ادیبان و اندیشمندان اهل قلم، از کشورهای مسلمان را ذکر کردیم که ممکن است باعث سوء‌تفاهم شود که البته بیراه هم نیست. احتمالاً عده‌ای خواهند گفت، مسلمانی در این‌سوی جهان، کمرِ غرب را خرد کرده و مسلمانی در کمی آن‌سوتر احساس غرور می‌کند. هر‌چند بسیاری از این‌ادیبان خود مسلمان نیستند، اینان آزاد اندیشان و به‌راستی اهل قلم‌اند که حقیقت را به زبان می‌آورند نه دیکته های‌دیگران را.
اکنون به گفته‌های اهالی قلم و نویسندگان سایر کشورها در قاره‌های دیگر نیز خواهیم پرداخت که خود نشان‌دهندۀ وسعت این‌انقلاب و عمق تأثیر یک مرجع تقلید مبارز است:
ـ بزی، عماد. نویسنده، استرالیا:
عظیم‌ترین و موفق‌ترین احیاگر مسلمان دورۀ معاصر، بی‌شک امامخمینی است که با اعلان دوره‌ای جدید، مسیر تاریخ را تغییر داد و با فرستادن نیروهای جدید به میدان انقلاب، تغییرهای عمیقی پدید آورد که عمق آن‌ها را نسل‌های آینده بهتر درک خواهند کرد. (مجموعه‌مقالات کنگرۀ بین‌المللی امامخمینی و احیای تفکر دینی، ج 2، ص439)
ـ مستاکیس، جرج. استاد دانشگاه، مترجم و نویسنده. یونان:
....آموزش‌های اجتماعی امامخمینی (ره) و پیامی که ایشان برای آزادی مستضعفین در سراسر جهان بدون توجه به نژاد و مذهب آورده بودند، برای من بسیار جذاب بود. به‌عنوان مثال این‌پیام برای مردم نیکاراگوئه که اکثراً مسیحی هستند کمک زیادی کرد. (فصل‌نامۀ حضور، ش37، ص322)
ـ میچاکیس، نویسنده و استاد دانشکدۀ ادبیات دانشگاه آتن. یونان:
... امامخمینی (ره) مرد بزرگی بود و کارهای بسیاری عظیمی انجام داد که تاریخ، این شخصیت بزرگ را از هم‌اکنون مثبت ارزیابی نموده و در آینده نیز به عمق وجود و تفکر این‌اندیشمند بزرگ پی خواهند برد. (همان، ش32،ص226)
ـ سداستاد، داک. نویسنده. نروژ:
... امامخمینی با شرافت و صداقت حرف می‌زند و برای اخلاق و شرافت انسانی به‌پاخاسته و به‌همین‌جهت من برای او احترام قائلم و نه برای روزنامه‌نگاران نروژی که سعی می‌کنند با تصویر غلطی از ایران، او را بی‌اعتبار نمایند. (امامخمینی در حدیث دیگران، ص122)
ـ کپل، ژیل. نویسنده. فرانسه:
... امامخمینی(ره) اندیشمندی مذهبی است که به دگرگون‌سازی ساختار مذهبی اهتمام ورزیده است.
(عصر امامخمینی، ص67)
ـ فدرونکو، ن،د. نویسنده و مترجم. روسیه:
... او معلم انسانیت بود. او معلم والایی بود که تصویری جدید از اعتمادبه‌نفس، خودباوری، خودکفایی مسلمین و قدرت اسلام را در انقلاب اسلامی و جنگ هشت‌ساله به‌رخ جهانیان کشید. (آرشیو مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امامخمینی)
ـ ژیگا اینا، ا، ای. نویسنده. روسیه:
... امامخمینی(ره) مخالف برتری غرب بر فرهنگ ایرانیان بود؛ چون‌که وی ایدۀ وابستگی و استقلال کشور را با غرب‌زدگی که به‌طورمنفی بر رفاه و رونق کشور تأثیر داشت، مربوط می‌ساخت. (همان)
ـ مالت، ویکتور. نویسنده. انگلیس:
حضور جمعیت بی‌شمار در مراسم تشییع امامخمینی (ره)، ابرقدرت‌های جهان را دچار نگرانی کرده است و این‌حضور و اندوه نشان داد که آیت‌الله تا چه‌اندازه محبوبیت داشته است. نفوذ امامخمینی در دل‌های تودۀ مردم، حقیقتی است که دوست و دشمن به آن اذعان دارند... . (همان)
ـ ارلا، مریم. نویسنده. اتریش:
... امام به‌عنوانِ یک رهبر حقیقی به مؤمنان اعتمادبه‌نفس داد و مردم، به‌خصوص جوانان را به ازخودگذشتگی و فداکاری در جنگ تحمیلی عراق و ایران تشویق کرد. امامخمینی معلم نسل جوان بود. کرامت خدا همراه او بود. (شخصیت امام از دیدگاه رسانه‌ها و متفکرانِ جهان، ص38)
ـ خوزه آنتونیو بلانکو. نویسنده. مکزیک:
امام کسی بود که بر تمام انسان‌های دنیا از جمله مردم مکزیک، تأثیر عمیقی گذاشته و آن‌ها را امیدوار به داشتن زندگی بهتر نموده است. مسلمانان مکزیک همواره خود را مدیون ایران و امام می‌دانند؛ چون معتقدند که ایران، اسلام را به آنان هدیه کرده است.
... رفتار ایشان در زندگی مشترک با همسرشان حیرت‌آور بوده است. او حتی یک‌بار نیز از همسر خود یک‌لیوان آب تقاضا نکرده است. (فصل‌نامۀ حضور، ش50، ص13)
ـ شون لاتور، پیتر. نویسنده. آلمان:
... امامخمینی یک‌تندرو نبود، بلکه همان‌طورکه در جریان طولانی گروگان‌گیری آمریکایی‌ها نشان داد، یک‌استاد تاکتیک بود و رفتار بسیار حساب‌شدۀ او در کنترل و جهت‌دهی مسلمانان مانند موضع مربوط به «سلمان رشدی» دیگر در آینده وجود نخواهد داشت و کمبود آن احساس خواهد شد. (آرشیو)
ـ ویلیام، لوتی. نویسنده آمریکا:
با وقوع انقلاب اسلامی ایران، آمریکا نظارت مستقیم خود را از طریق ایران در منطقۀ خلیج‌فارس از دست داد. با شروع جنگ خلیج‌فارس، آمریکاییان امیدوار بودند تا بتوانند در گیرودار این بحران، روابط مسالمت‌آمیز برقرار کنند و موضعِ پیشین خود را به‌دست آورند، اما سیاست‌های معقول اتخاذشده از سوی امامخمینی(ره) آن‌ها را ناامید کرد و خصلت سازش‌ناپذیری امامخمینی باعث عدم موفقیت آمریکا شد. (چکیدۀ پایان‌نامۀ دکتری و کارشناسی‌ارشد دانشگاه‌های جهان در مورد امامخمینی، ص83)
ـ هانتر، شیرین. نویسنده. آمریکا:
خمینی، تجسم‌گر و بیان‌کنندۀ همۀ خشم و اندوه قلبی و الهام‌دهندۀ مشترک نه‌تنها بسیاری از ایرانیان و مسلمانان، بلکه همچنین بسیاری از افراد دیگر در جهان نواستعماری بود. (آرشیو مؤسسه)
ـ یتبو، استیون، اویو. نویسنده. آمریکا:
شخصیت عظیم و قاطعیت این‌رهبر بزرگ نه‌تنها استقلال و آزادی را در کشور ایران برقرار ساخت، بلکه در کشورهای همسایۀ ایران و منطقۀ خلیج‌فارس تأثیرات شگرفی بر جای نهاد. اگرچه دولت‌های منطقه، نظر مثبتی بر انقلاب ایران ندارند و بعضاً با آمریکا دارای منافع مشترک هستند، اما ملت‌های کشورهای هم‌جوار تحت‌تأثیرِ پیام‌های قاطع امام برانگیخته شده‌اند. (مقالات دکتری و کارشناسی‌ارشد دانشگاه‌های جهان، ص73)
ـ کریستین ماری، میلر. نویسنده. آمریکا:
حضرت امامخمینی برای زن، ارزش والایی قائل بوده و قطعاً برای اعلام این که با تبعیض نژادی مخالف هستند، اقدام به آزادی سیاهان داشته است. امامخمینی پیام دیگری به انقلابیون داده است مبنی بر حفظ شئونات گروگان‌ها و حتی برگزاری مراسم مذهبی آنان و دعوت یک‌کشیشی به محل، برای برگزاری مراسم مذهبی آنان. (همان)
ـ ماری آن، براکت. نویسنده. آمریکا:
شناخت فلسفۀ امامت و شهادت در مذهب شیعه و قیام علیه ظلم و استبداد جهانی از استراتژی‌های امامخمینی بود. (همان)
ـ بنی سیری، آسیه. نویسنده. اوگاندا:
بی‌شک بنیان‌گذار و زمینه‌ساز انقلاب ایران امامخمینی بود، اما دور از حقیقت است که او را مردی ناآرام و خشونت‌طلب بدانیم؛ زیرا او یک‌فقیه فرهیخته و یک‌مرد الهی بود که تقیدش به اسلام از هرعمل ضدانسانی به‌دورش می‌داشت. (رسانه‌های ناآزاد غربی بعد از انقلاب اسلامی بسیار سعی کردند که چهره‌ای متقاوت و افراطی از امام در اذهان مردم جهان رسم کنند، اما فقط در ذهن کسانی این‌نقش رسم گردید که قدرت تفکر و اندیشه از آن‌ها توسط همان رسانه‌ها سلب شده بود). (فصل‌نامۀ حضور، ش39، ص309)
هر چقدر کاغذ کِش بیاید و پهن شود، نام‌های بزرگ و قلم های غول‌آسا نیز سر بر می‌آورند و با صدای رسا از امامخمینی(ره) سخن می‌گویند و خود را در چشم بیننده، روشن می‌کنند. آن‌قدر نام در این بین هست که تنها با چشم دیدن‌شان را تا مدت‌ها زمان خواهد برد.
بااین‌حال در میان این‌سیل عظیم ارادت و عشق، سنگ‌ریزه‌هایی هم هستند که مثل همیشه، ساز مخالف می‌زنند که البته در این آب روان، گم و شسته خواهند شد. خلوص و شرافت و صداقت هرگز جای خود را به مزدوری و دروغ و شیطان‌پرستی نخواهد داد. تمام شخصیت‌های بزرگ تاریخ همان‌طور که اراتمندانی دارند، دشمنانی نیز دارند که معمولاً بیرون‌شدگان از سفرۀ مظلومانی چون این ملت‌اند.
نمی‌توان حقیقت دشمنانگی عده‌ای در داخل و بیرون از مرزها را با امام و این‌مردم نادیده گرفت، اما یک‌کار می‌توان کرد و آن تفکر است؛ به‌کار بستن عقل و شعور انسانی، هنگامی‌که پای انسانیت، عدالت و وطن پرستی در میان است.
به‌راستی گاهی چگونه می‌شود که همه‌چیز را با چیزهای دیگر مخلوط می‌کنیم و معجون درهم را، پای کسی ثبت کنیم که وظیفه‌اش را به انجام رسانده و بار را به‌دوش ما نهاده است.
آیا ما کار را جدی گرفته‌ایم؟