ادای دین به دانشمند بزرگ اسلامی (پروندۀ نادر ابراهیمی)

«و گناه از همان‌جا آغاز می‌شود که ما موجودیّتی را مستقل از وجود حقّ بپذیریم...»

گاه سفر مردی به آرزوهای بی‌پایانش و شنا در رؤیای خاطرات گذشته‌اش آنقدر شیرین است که می‌تواند در همیشۀ تاریخ جاری بماند و هر کسی را مجذوب ملای جوانی چون محمد صدرا کند؛ مجذوب روحی سرکش و خستگی‌ناپذیر که آرامش را در دانستن جستجو می‌کند و با هیچ جرعه‌ای از دریای علم سیراب نمی‌شود و سوالاتش بانگ هل من مزید سر می‌دهد. زندگی این طلبۀ ماجراجو پر است از فراز و فرودهای تلخ و شیرین که شرح آن با قلم شیوای "نادر ابراهیمی"، یکی از بهترین و فخیم‌ترین آثار ادبی عصر ما را رقم زده است.

«مردی در تبعید ابدی» را نادر ابراهیمی در سال 1375 براساس زندگی‌نامۀ ملاصدرای شیرازی به رشتۀ تحریر درآورده است و با زبانی ادبی و هنرمندانه به اتفاقات گوناگونی که برای این دانشمند بزرگ دنیای اسلام رخ داده، پرداخته است. قصه از حرکت ملاصدرا به تبعیدگاهی که معلوم نیست در کجاست شروع می‌شود و پس از آن به خانۀ ابراهیم قوام شیرازی می‌رود و زندگی محمد صدرا را از کودکی روایت می‌کند. تعلیق داستان و حرکت مداوم آن بین دوران زندگی و مسیر رسیدن به تبعیدگاه، از ویژگی‌های منحصر به فرد کتاب است که نویسنده با هنرمندی تمام به آن می‌پردازد و به گونه‌ای که رشتۀ داستان از دست مخاطب خارج نشود، در شانزده فصل داستان به ترتیب یک فصل از راه می‌گوید و دو فصل از تاریخ زندگی صدرالمتأهلین.

هرچند زبان نوشتاری «مردی در تبعید ابدی»، ادبی است و بسیار به زبان شعر نزدیک و برای خواننده لذت‌بخش است اما نادر ابراهیمی هرگز به این لذت قانع نمی‌شود و از هر فرصتی استفاده می‌کند تا اندیشه‌ها و درس‌هایی از زندگی ملاصدرا را بیان کند و حتی از نکات تاریخی عصر صفویه نیز غافل نمی‌ماند. او از مناظره‌ها، گفتگوهای ملاصدرا با بزرگانی همچون شیخ بهایی، علامه میرداماد و علامه میرفندرسکی و یا حتی تاملات و فکرهای محمدصدرا کمال استفاده را می‌برد و در لابلای روایت داستان، سخنان و آموزه‌های ملا و دیگران را نقل به معنا می‌کند. برای مثال وقتی ملای جوان را به مسلخ مناظره با فقها و علما در محضر شاه عباس می‌کشانند، سوالاتی در باب حقیقت، وصول انسان به جایگاه حق، تقسیم برابر و تقسیم به نسبت و جایگاه عدل الهی مطرح می‌شود که نادر ابراهیمی پاسخ ملاصدرای هفده ساله به آن‌ها را به گونه‌ای که روند کلی کتاب علمی و نامتوازن نشود، برای خواننده شرح می‌دهد و به اطلاعات علمی او می‌افزاید.

بی‌گمان «مردی در تبعید ابدی» کتابی نیست که انسان به یک بار خواندن آن قانع شود و سرسری از آن بگذرد؛ بلکه این اثر فاخر را می‌توان یکی از ماناترین آثار منتشر شده در زمینۀ ادبیات داستانی تاریخی دانست و هیچگاه از خواندنش سیر نشد و همین یک اثر کافی است تا مرحوم نادر ابراهیمی را از بزرگترین نویسنده‌های عصر حاضر برشماریم. هر چند دیگر آثار ابراهیمی نیز همه درخشان‌اند و به این موضوع گواهی می‌دهند؛ روحش شاد!

انتشارات روزبهان در سال 1390 هفتمین چاپ «مردی در تبعید ابدی» را در 280 صفحه با قطع وزیری منتشر کرده است و برای خرید آن می‌بایست 7000 تومان هزینه کرد. از شیرین‌ترین سطرهای کتاب، عاشقانه‌هایی است که میان ملاصدرا و همسرش فاطمه رد و بدل می‌شود. در فصل نخست کتاب می‌خوانیم:

"ملا محمد لبخند زد.

-‌ همسر آگاه بر اصول و حکمت داشتن هم عذابی کم از آواره شدن در کویر نیست.

بانو لبخند زد. او شوخ‌ طبعی‌های ملای محبوبش را خوب می‌شناخت، همچنان که ذره ذرۀ خُلقیات او را، و باز یادش از آن مکالمۀ شیرین نخستین آمد:

-‌ سلام ملا!

-‌‌ سلام بانو!

ملا دمی، نگاهش به چهرۀ مهتابگون فاطمه افتاد: تبارک الله!

-  برادرم در محضر شما درس می‌خواند.

- کاش که همشیره‌ی برادرت در محضر بنده درس می‌خواند!‌

-  خجالت دارد ملا! بگذار باب آشنایی باز شود آنگاه شوخ طبعی کن!

- امروز که خریدار دارد باید فروخت. فردا دیگر کسی چه می‌داند که کالای شیرین‌زبانی‌ام مشتری دارد یا ندارد؟»