شهرستان ادب: کتاب«ده شاعر انقلاب»شامل نگاه نقادانه محمد کاظم کاظمی، شاعر و منتقد ادبی معاصر به آثار ده شاعر برجسته در حوزه شعر انقلاب اسلامی ایران است که در آن، آثار شاعران توانمند معاصر؛ قیصر امین‌پور، مهرداد اوستا، سیدحسن حسینی، حمید سبزواری، طاهره صفارزاده، احمد عزیزی، نصرالله مردانی، علی معلم، علی موسوی گرمارودی و سلمان هراتی نقد و بررسی شده است.
محمد کاظم کاظمی به عنوان یک شاعر و محقق افغانستانی مقیم ایران در ابتدای کتاب درباره هدف نگاشتن کتاب نوشته است، «کتاب حاضر با هدف ترسیم سیمایی از شعر انقلاب اسلامی ایران و بدایع صوری و معنوی آن، در پرتو نقد آثار چند تن از شاعران عصر انقلاب فراهم آمده است. با این نقدها در پی آن بوده‌ام که ضمن ارزیابی آثار این شاعران، گزارشی هم از روند تکوین و بالندگی این جریان فراهم کنم. کانون توجه در این نقدها، جریان شعر انقلاب دهه‌های پنجاه و شصت و شاعران سرشناس آن بوده است. البته کوشیده‌ام که سیر کار هر شاعر را تا سال های اخیر و یا واپسین سال‌های حیات او پی گیرم.»
او در این کتاب تحقیقی سعی کرده شعر انقلاب را مورد نقد و ارزیابی قرار دهد که تمرکز بیشتر بر دهه 60 و 70 است و شاعرانی انتخاب شده اند که در دهه های ابتدایی انقلاب ظهور و بروز داشته اند و در حال حاضر سبک شعری آنها به ثبات رسیده است. در این نقدها سعی شده است به ویژگی‌ها و مشخصات متمایز شاعری هر کدام از این شاعران اشاره شود و از سویی نیز کارنامه شاعری هر کدام از این شاعران انقلاب اسلامی به تفکیک، مورد بررسی قرار گیرد.
در روش کار کاظمی، از ارائه نمونه آثار شاعران پرهیز شده که به نظر می رسد برای پرهیز از حجیم شدن کتاب، وی چنین عمل کرده است. البته این روش ارائه نمونه شعر و اصطلاحا نقد آن به رفتاری کشکولی در تألیف کتاب تبدیل شده است، چون در تألیف برخی از این آثار از هیچ روش شناسی استفاده نمی‌شود. در کتاب ده شاعر انقلاب، سروده‌ها‌ی شاعران به ضرورت بازخوانی انتقادی آنها ارائه شده‌اند و از رهگذر این روش، مخاطب همچنین می‌تواند با نمونه شعر جمعی از شاعران انقلاب اسلامی آشنا شود.
در یک نگاه کلی به کتاب ده شاعر انقلاب و از منظر محمد کاظم کاظمی، در شعرحمید سبزواری که پیشکسوت شعر انقلاب است، تعهد محتوایی نسبت به جریان انقلاب وجود دارد. در اشعار استاد اوستا نمودار تسلط بسیار بر قالب ها و اسلوب های کهن است.
همچنین در آثار طاهره صفارزاده، پیشگامی ایشان در شعرنو انقلاب و حتی قبل از انقلاب مشهود است. در کارهای موسوی گرمارودی، پیشگامی در نوعی از شعر نو آیینی بیشتر نمود دارد. مثل شعر«خط خون» درباره شعر، استاد علی معلم نکته ای که از همه برجسته تر است، احیای قالب مثنوی با ایجاد تلفیقی از نوگرایی و باستان گرایی در قالب مثنوی است. یعنی از جهت زبانی، شعر او بازگشت به زبان قدیم دارد اما از لحاظ حس و مضامین مباحث امروزین را در خود جای داده است.
اما در اشعارش قیصر امین پور تعادل و جامعیت دیده می شود. در کارهای نصرالله مردانی، پیشگامی در نوگرایی قالب کلاسیک شعر انقلاب، در شعر مرحوم سیدحسن حسینی تحول در شعر نو آیینی مثل شعرهای کتاب «گنجشک و جبرئیل». در شعر احمد عزیزی هم خلاقیت بسیار. همچنین در آثار سلمان هراتی آنچه بسیار برجسته نمود دارد انقلابی بودن تمام عیار است.
به بیان دیگر، کاظمی در کتاب خود، حمید سبزواری را از وارثان سنت قصیده سرایی قدیم و در نقطه مقابل شاعری تصویرپرداز چون نصرالله مردانی می داند و شعر مهرداد اوستا را نه برای عموم بلکه برای ادبا می داند، ادبایی که فخامت و جزالت قصیده را خوش می دارند؛ وجه امتیاز شعر طاهره صفارزاده را اشارات و تلمیحات قرآنی؛ موسوی گرمارودی را شاعری جامع الاطراف، نوگرا و کهن سرا. همچنین نصرالله مردانی را آشکارا شاعر تخیل؛ علی معلم دامغانی را از معماران فکری شعر انقلاب، سیدحسن حسینی را شاعری خلاق و نکته یاب با توانایی ویژه در یافتن ارتباط های کشف نشده میان اشیاء و پدیده های پیرامون می داند. و قیصر را در بی سبکی معرفی می کند و احمد عزیزی را «آتشفشان خلاقیت»؛ که گاه خاکستر و گاه سنگ های کشف نشده از دل شعر بیرون می دهد. سلمان هراتی را شاعری نوپرداز که قالب های کهن را به تفنن می آزماید.
کاظمی در این کتاب تنها به نقد شاعران اکتفا نکرده است و در کنار آن با یادآوری بعضی نکات دیدگاه‌های خودش را در مورد گونه‌های مختلف شعر بیان کرده است، وی درباره شعر آئینی بر این باور است که شاعران آئینی نباید به تجلیل‌های دینی ناکارآمد روی بیاورند و تصویری دست نیافتنی از ممدوح برای مخاطب ترسیم کنند که مخاطب خودش را فرسنگ‌ها دور از ممدوح بداند، بلکه باید اصل کار را در شعر آئینی به انتقال سیره امامان و تشویق برای عمل به این سیره بنا کنند. این مسئله را بارها در کتاب یادآوری می‌کند که نشان از اهمیت این موضوع در نگاه مؤلف است. در حقیقت این مساله به نوعی از نقاط ضعف جشنواره‌های موضوعی و شعر آئینی امروز هم محسوب می‌شود.
در مجموع، نقدهای محمد کاظم کاظمی در کتاب ده شاعر انقلاب، نوشته های بی طرفانه است و او مسائل و چیزهایی که خارج از حوزه شعر است را دخالت نداده است. به طور مثال شخصیت شاعر، مقام و موقعیت اجتماعی و احساسات عاطفی او به یک شاعر چون علی معلم و قیصر، نسبت به شاعر دیگر تاثیر نگذاشته است. اما این نکته را هم باید در نظر داشت که وی چون در شعر به شاعری چون علی معلم گرایش دارد و این در نقد او هم به نوعی تاثیرگذار بوده است، به طوری که شاید نقد آثار علی معلم را مفصل تر و با جدیت بیشتری نوشته است. در مواردی هم که انس بیشتری به شعر یکی از شاعران داشته تمرکز بیشتری بر شعرش کرده است.
سازمان تبلیغات اسلامی