مجید قیصری: «بزرگترین کشف گوگول انسان حاشیه‌ای بود»

شهرستان ادب: نخستین کارگاه تخصصی «سیر تحول داستان کوتاه جهان» در مؤسسۀ شهرستان ادب با تدریس مجید قیصری برگزار شد. در این نشست، داستان مشهور «شنل» اثر نیکلای گوگول، نویسندۀ برجستۀ روس اوکراینی‌تبار، زیر نظر این نویسندۀ ایرانی بررسی و تحلیل شد.

در ابتدای این جلسه، مجید قیصری با بازخوانی داستان شنل به نویسندۀ این اثر اشاره کرد و گفت: «بزرگ‌ترین کشف نیکلای گوگول «انسان حاشیه‌ای» است. تا قبل از او ادبیات اشرافی بود و انسان‌های معمولی دیده نمی‌شدند. داستان کوتاه با چنین نگرشی است که زاده می‌شود. بنابراین، نویسندۀ داستان کوتاه، نویسندۀ حاشیه‌ای است.»

او سپس با مروری بر تاریخ داستان کوتاه‌نویسی گفت: «پس از گوگول، نوبت به تورگنیف می‌رسد. او به سراغ کشاورزان می‌رود. به دنبال او، چخوف هم کارمندها را پیدا می‌کند.» به گفتۀ این نویسنده «ریتم کند یکی از ویژگی‌های این دوره از داستان‌نویسی است. در این دوران، داستان ساختنی نیست؛ بلکه همه‌چیز توضیح داده می‌شود. به تعبیر اوکانر، داستان درباره آدم‌های له‌شده است. در عصر طلایی داستان، داستان کوتاه برشی است از زندگی یک نفر؛ اما در زمان گوگول که هنوز با عصر قصه نزدیکی دارد، سرگذشت یک انسان را روایت می‌کند.»

این رمان‌نویس سپس به شرح ویژگی دیگر این دوران داستان‌نویسی پرداخت و اشاره کرد: «در داستان‌های عصر اول، ما چیزی به نام سپیدخوانی نداریم. اما در دوره‌های بعد، خواننده لازم است در فرایند خواندن داستان فعالانه شرکت کند و اگر مشارکت نداشته باشد، لذتی نخواهد برد. به همین دلیل است که برخی از داستان کوتاه لذت نمی‌برند. داستانی که به خواننده باج بدهد و چیزی را برای مخاطبش عرضه کند که او دوست می‌دارد، داستان زرد است. داستان خوب وقتی شکل می‌گیرد که خلاف خواست مخاطب چیزی را به او بدهی.»

قیصری همچنین درباره برخی ویژگی‌های داستان کوتاه و عدم اقبال خوانندگان ایرانی به این ژانر ادبی توضیح داد: «نکتۀ مهم این است که داستان کوتاه از دل قصه بیرون می‌آید. قصه به شدت متکی به تیپ است؛ یعنی شخصیت ندارد یا شخصیت‌ها ویژگی خاصی ندارند. خوانندۀ داستان کوتاه خواننده‌ای است که خلوت دارد و تنهاست. اگر هم می‌بینیم که در کشور ما داستان کوتاه چندان رشد نمی‌کند، علتش آن است که مردم ما زیاد اهل تنهایی نیستند. اگر کسی بخواهد داستان کوتاه کار کند، باید دست‌کم هزار داستان کوتاه خوانده باشد. امروزه بسیاری از علاقمندان ادبیات در کشور ما اهمیت این ژانر ادبی را متوجه نمی‌شوند.»

این نویسنده درباره مجموعه کتابی که در این کارگاه قرار است خوانده شود توضیح داد: «من این کتاب را کتاب مقدس داستان کوتاه می‌دانم. مؤلفان این اثر بسیار زحمت کشیده‌اند و آثار را بر اساس روندی تاریخی برگزیده‌اند. کسی که این مجموعه را می‌خواند، همین مسیر تاریخی را طی می‌کند و در نهایت به تصویری روشن از داستان کوتاه به عنوان یک ژانر دست می‌یابد. با این کتاب البته نمی‌توان داستان‌نویس شد؛ اما حداقل اگر داستان کوتاهی را به شما بدهند، از اهمیت آن آگاه می‌شوید.»

در ابتدای نشست، محمدقائم خانی به ارائۀ توضیحاتی پیرامون شرایط تاریخی اجتماعی شهر سن پطرزبورگ، که بستر وقوع داستان است، پرداخت و گفت: «پطر کبیر دیکتاتور بزرگی است که تصمیم می‌گیرد شهری بزرگ بنا کند. کلیسا نیز که با او ارتباط تنگاتنگی داشت به کمکش می‌آید. زمانی که بسیاری از کشورهای دنیا مدرن نشده‌اند، روسیه صاحب شهری مدرن می‌شود. این شهر درواقع شهری است شاه‌ساخته که فاقد نظم روسی است و از لندن در ساختش تقلید شده است. گوگول نخستین کسی است که نثر جدید را وارد داستان روسی می‌کند و نیز کلمات همه‌فهم را به کار می‌گیرد.»

همچنین یاسین حجازی، نویسنده، نیز دربارۀ داستان «شنل» گفت: «چرا این داستان اینقدر شاخص است؟ شاید ما با عناصر داستانی جدی داریم مواجه می‌شویم. این داستان به شنل می پردازد که شیئی جزئی است. داستان از زاویه دید خاصی بهره می‌جوید که به ما تاریخ رخ دادن داستان را نمی‌گوید. جامعۀ علیل روسیه احتیاج به شبحی دارد که سبیلو و قدبلند است.»

کارگاه تخصصی «سیر تحول داستان کوتاه جهان» از یک‌شنبه سیزدهم دی ماه در محل شهرستان ادب به نشانی سه راه طالقانی، روبروی سینما صحرا، شماره 168، طبقه چهارم آغاز شده است. مجید قیصری نویسنده و پژوهشگر ادبیات، در این دوره آموزشی برجسته‌ترین داستان‌های کوتاه دو قرن اخیر را بررسی و تحلیل خواهد کرد. این داستان‌ها از مجموعه داستان‌های کوتاه «یک درخت، یک صخره، یک ابر» (ترجمه حسن افشار، نشر مرکز) انتخاب شده‌اند. داستان کوتاه از جمله مهم‌ترین گونه‌های ادبی داستانی محسوب می‌شود که ریشه در دوران قصه‌گویی شفاهی دارد، و در سده نوزدهم میلادی با گسترش نشریات چاپی به شکوفایی رسید.

مدرس سلسله کلاس‎های این کارگاه، مجید قیصری، متولد 1345 تهران، داستان‌نویسی را از ابتدای دهۀ هفتاد با نگارش داستان كوتاه آغاز کرده است. «باغ تلو»، «شماس شامی»، «طناب‌کشی»، و «سه دختر گل فروش» از جمله آثار اوست که جوایز مهم ادبی ایران را برای او به ارمغان آورده‌اند. قیصری در بسیاری از جایزه‌ها و جشنواره‌های داخلی، داور نیز بوده است.

داستان‌نویسان جوان، دانشجویان و عموم علاقه‎مندان قصه‌نویسی و ادبیات برای شرکت در این کلاس‎ها می‎توانند با شماره تلفن 77517830 تماس بگیرند.