یادداشتی بر رمان «باغ خرمالو» نوشته هادی حکیمیان

شهرستان ادب: امروز «روز ملی ادبیات کودک و نوجوان» و درگذشت زند‌ه‌یاد استاد مهدی آذریزدی است. به همین مناسبت خانم فاطمه رضازاده در این مطلب، رمان نوجوانی خواندنی از یکی از همشهری‎های موفق مرحوم آذریزدی، یعنی هادی حکیمیان را برای دوست‌داران ادبیات و رمان معرفی کرده است:

«نوجوان برای یافتن هویت خود، باید با گذشته ارتباط برقرار کرده و آن را بشناسند. بخشی از این هویت­‌یابی که در ارتباط با هویت ملی او است از طریق شناخت تاریخ کشورش صورت می­‌گیرد. چیزی که امروزه در مدارس بعنوان درس تاریخ آموزش داده می­‌شود، حالتی خشک و بی­‌روح داشته و بسیاری از جوانب که در متن زندگی مردم روی داده در آن نادیده گرفته شده است. بسیاری از اطلاعات مندرج در این دروس به راحتی از ذهن نوجوان فرار نموده و جای آن را مطالب دیگری می­‌گیرد.

یکی از روش­‌هایی که می­‌تواند به نوجوان برای ارتباط با تاریخ کمک کند، خواندن رمان تاریخی است. «باغ خرمالو» اثر هادی حکیمیان، از تازه‌ترین کتاب‌های انتشارات شهرستان ادب و برگزیده نهمین دوره جایزه داستان انقلاب، رمانی است که نوجوانان را با فضای کشور در زمان جنگ جهانی دوم و فرار رضاشاه آشنا می­‌کند. این رمان با زبانی طنزگونه و روان و در خلال ماجراجویی­‌های قهرمانان داستان، مخاطب را با فقر فرهنگی، اقتصادی و ستم‌­هایی که شاهنشاهی به مردم روا داشته­ است آشنا می­‌کند. نکته مهم این است که اطلاعات تاریخی رمان باعث نشده چیزی از تلاش برای جذابیت، خواندنی‌بودن و زیبایی‌آفرینی نویسنده کم شود.

داستان با مسئله کشف حجاب آغاز می‌­شود. کشف حجاب یک تهاجم استعمارگرایانه به اسلام بود که توسط رضاخان صورت گرفت. این اقدام او که با مقاومت بسیاری از مذهبیون و علما مواجه شد تبعاتی چون ارعاب، تهدید و حبس مردم را در پی داشت. در این رمان رایج شدن کشیدن چادر زنان و أخاذی ددمنشانه از این طریق از مردم ساده روستایی به تصویر کشیده می­‌شود.

نویسنده با ترسیم فقر مردم یک روستا و تضاد طبقاتی که بین مردم شهری و روستایی وجود داشت، به خوبی توانسته است بی‌­تفاوتی رضاشاه را نسبت به مسائل اساسی مردم و مشغول بودن او به ظواهر را نشان دهد. علاوه بر این بی­‌تفاوتی، اخاذی­‌های متعددی که عوامل دولتی به طرق مختلف از مردم می­‌نمودند و دوری و بی­‌خبری شاه از طبقه محروم جامعه نیز در خلال داستان مطرح می­‌شود.

از نقاط قوت داستان شخصیت­‌پردازی آن است. شخصیت­‌های اصلی داستان دو پسر نوجوان هستند: یکی پرشور، سمج، اهل مخاطره و باهوش، دیگری محتاط­ ولی ماجراجو و کنجکاو. بازیگوشی­‌های این دو نوجوان، تلاش­‌ها و خلاقیت­‌هایی که برای احقاق حقوقشان می­‌کنند خواننده را به دنیای نوجوانی می­‌برد. شخصیت­‌های دیگر داستان نیز، همچون «ننه کردی» که پیرزنی بسیار زیرک، دلسوز و مهربان است به جذاب بودن داستان برای نوجوانان کمک کرده است. در انتها زمانی قهرمانان داستان برای اولین بار با رضاشاه روبرو می­‌شوند شخصیت شاه نیز به خوبی به تصویر کشیده می­‌شود.

بدبینی، بی­‌احترامی و فحاشی رضاشاه که در خلال داستان به آن پرداخته شده است، یکی از دلایلی است که باعث می‌­شود تنها پشتوانه حکومت او بیگانگان خصوصاً انگلیسی‌­ها باشد که در آخر نیز برای فرار و حفظ امنیتش متوسل به همان انگلیس می­‌شود.

این خوی رضاشاه ­تنها محدود به فضای سیاسی کشور نمی­‌ماند و به کل دستگاه حکومتی و حتی جامعه نیز سرایت می­‌کند. بی­‌پشتوانگی حکومت و پوشالی بودن قدرت زمانی بروز می­‌کند که نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم وارد پایتخت می­‌شوند و ارتشی که رضاشاه بسیار به آن امید بسته بود، بدون هیچ مقاومتی از هم می­‌پاشد. همانطور که در داستان به آن اشاره شده است، چوب این ناامنی را هم مردم و محرومین می­‌خوردند و سودش را انگلیسی­‌ها می­‌برند.

و در آخر؛ رمان «باغ خرمالو» تصویری است از زورگویی­‌ها و قدرت­‌طلبی شاه و اطرفیانش و سست بودن پایه­‌های حکومت پهلوی. نویسنده در عین نشان دادن مسائل دردناک تاریخ کشورمان توانسته است فضای طنز و جذابیت داستان را برای نوجوانان حفظ کند. این رمان می­‌تواند در نقش یک معلم تاریخ، بگونه­‌ای آن را آموزش دهد که نوجوان تاریخ را حس کند و از خواندن آن لذت ببرد.