بررسی آثار و شخصیت محمد قهرمان به بهانه انتشار «فرشته مهر»
19 مرداد 1396
11:29 |
1 نظر
|
امتیاز:
3.67 با 3 رای
شهرستان ادب به نقل از وطن امروز: استاد محمد قهرمان از جمله شعرا و پژوهشگران معاصر بود که خلاقیت شعری ایشان در قالب سبک هندی و نگاه معناگرای او در خطه خراسان، ایشان را از هر جهتی متمایز می‌کرد. «فرشته مهر» عنوان کتابی است که پس از 4 سال و به کوشش امیری‌اسفندقه در آن تصنیف‌های منتشرنشده استاد محمد قهرمان به رشته تحریر در آمده است.
به مناسبت انتشار «فرشته مهر» نگاهی خواهیم داشت به این کتاب و شخصیت استاد محمد قهرمان.
استادی که کتابدار کتابخانه بود
استاد محمد قهرمان در سال ۱۳۰۸ در روستایی نزدیک به تربت‌حیدریه دیده به جهان گشود. او در 5 سالگی مادرش و در 13 سالگی پدرش را از دست داد و پس از آن خواهر بزرگش سرپرستی او را به‌عهده گرفت. در سال پنجم دبیرستان در مشهد با زنده‌یاد مهدی اخوان ثالث هم‌کلاس شد و دوستی ایشان ادامه یافت. سال ششم ادبی را در دبیرستان البرز تهران به پایان رساند و سپس در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در رشته قضایی ادامه تحصیل داد، اما هرگز دنبال کار حقوقی نرفت و فقط به شعر پرداخت. وی از آذر ۱۳۴۰ به مدت ۲۷ سال تا بازنشستگی به‌عنوان کتابدار دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشغول به فعالیت بود. علاقه محمد قهرمان به سرودن شعر- غزل و بویژه سبک هندی- به اندازه‌ای بود که یکی از شعرای بنام غزل‌سرای هندی شد. او زبان بومی تربت حیدریه را به‌خوبی می‌دانست و بسیاری از اشعار وی که به زبان محلی سروده شده است، در ردیف اول شعر بومی قرار دارد. محمدرضا شفیعی کدکنی درباره بومی‌سرایی محمد قهرمان گفته است: «حتی ملک‌الشعرای بهار آن خصوصیت یک شاعر محلی را به‌صورت کامل، آنگونه که قهرمان دارد، ندارد». ایشان صاحب تألیفات ارزنده‌ای از جمله چند مجموعه شعر است. در کارنامه او همچنین تصحیح و چاپ چند دیوان از شاعران مختلف به‌چشم می‌خورد. «تصحیح دیوان صائب تبریزی»، «تصحیح دیوان صیدی تهرانی»، «تصحیح مجموعه آثار ابوطالب کلیم همدانی»، «صیادان معنی (برگزیده اشعار سخن‌سرایان سبک هندی)»، «به یاد عزیز گذشته (10 نامه از مهدی اخوان‌ثالث به محمد قهرمان)»، «حاصل عمر»، «تجلی امام علی در شعر طغرای مشهدی»، «فریادهای تربتی»، « دیوان اشعار»، «خدی خدای خدم»، «دم دربند عشق»، «روی جاده ابریشم شعر» و «به خط روشن عشق» از جمله آثار استاد محمد قهرمان است. استاد محمد قهرمان اردیبهشت سال 1392 دار فانی را وداع گفت.
غزل‌سرای موسیقیدان معاصر
کتاب «فرشته مهر» شامل 46 تصنیف و ترانه از استاد محمد قهرمان است که در 96 صفحه خواندنی شده است. این مجموعه نه‌تنها برای اهل شعر و ادب به مثابه گنجینه‌ای درخشان محسوب می‌شود، بلکه اثری درخور برای اهالی حوزه موسیقی است، زیرا این شاعر بزرگ نه‌تنها در عرصه شعر و ادب در سبک هندی، بلکه در موسیقی نیز چیره‌دست بوده است. جمعآوری و تدوین کتاب بر عهده امیری اسفندقه بوده است. او در باره این کتاب با اشاره به اینکه در ارائه تصنیف‌ها هیچ دخل و تصرفی نداشته است، گفت: ترانه‌ها و تصنیف‌های استاد قهرمان، همه و همه بی‌هیچ حذف و اضافه‌ای از روی نسخه دستنویس استاد بازنویسی شده است. وی همچنین درباره ارزش موسیقایی آثار استاد قهرمان، گفت: همه هم و غم استاد به مرام و مروت، اعتلای شعر و موسیقی پارسی بود تا آنجا که در این خانه کوچک (خانه معلم که به دعوت امیری‌اسفندقه حضور یافته بودند) آواز هم خواندند. امیری اسفندقه درباره چگونگی گردآوری و تدوین آثار استاد قهرمان که عمدتا ناشنیده هم بودند و همچنین کیفیت و ارزش شعری و موسیقایی این کتاب، گفت: من نخست خوشحالم با تمام دل که مجموعه تصانیف استاد محمد قهرمان به نام «فرشته مهر» چاپ شد. دیگر اینکه حنجره آوازه‌خوانان هنرمند عصر حاضر باید به این پرسش پاسخ دهند که این تصنیف‌ها چقدر خوشخوان است و چقدر در راستای آواز قرار دارد. خوشحالم که این مجموعه به عنوان نخستین مجموعه از یادداشت‌های استاد محمد قهرمان به همت شهرستان ادب از چاپ بیرون آمد. در این راستا هم باید عرض کنم که این تصنیف‌ها توسط خود استاد به من که در آن زمان در خانه شعر و ترانه معلم بودم، تقدیم شد و استاد فرمودند که ریش و قیچی دست خودت و هر کاری که می‌خواهی راجع به این مجموعه انجام دهی، انجام بده. بقیه یادداشت‌ها نیز به همت خانواده استاد بویژه توسط همسر بزرگوار و فرهیخته او، سرکار خانم فرشته قهرمان، در نهایت دقت جمعآوری و به این مخلص سپرده شده است که توسط انتشارات پرنیان خیال زیر نظر شاعر و پژوهشگر ارجمند دکتر شیخ‌الاسلامی در نوبت چاپ قرار دارد. در سال 1370 عباس فرامرز، استاد سنتور خراسان، نواری از نواخته‌های‌شان را به استاد می‌دهد که بداهه‌نوازی در شوشتری بود. استاد آهنگ را می‌شنوند و یک شب ناگهان متوجه می‌شوند که روی برخی از قسمت‌های سر راست آن می‌توان کلام گذاشت، به همین جهت برای اخوان و امید روی آن کلام می‌گذارند. این ترانه بعدها بر سر مزار اخوان هم اجرا شد. چندی بعد استاد فرامرز مشهدی چند آهنگ دیگر هم به استاد می‌دهد که استاد بر روی آنها شعر بگذارد. بعد از 8-7 ماه کار را استاد با علاقه پیگیری می‌کنند و چند ترانه و آهنگ‌هایی را که اشعار نداشتند، بازسازی می‌کنند. بالاخره کار از اینجا شروع می‌شود. بعدها نیز استاد قهرمان برای چند تک‌نوازی از جلیل شهناز، استاد لطفی و مرحوم خالقی شعر می‌سازند. در این مدت، طبق گفته خودشان، دقت داشتند که کلمات عیناً منطبق بر نغمات باشد. یعنی از پیش‌درآمدها و رِنگ‌های استادان جاودان‌یاد درویش‌خان و علی‌اکبرخان شهنازی غافل نبودند. شوق ترانه‌سازی اینقدر روح استاد قهرمان را تسخیر می‌کند که تقریباً در همان ایام روزی 3 ترانه می‌سرودند و حتی به سراغ رِنگ‌های دلگشا و تک‌ضربی از ضربی‌های شور هم رفته‌اند. یعنی استاد در این مجموعه نگاه عمیقی به شعر و موسیقی در حوزه ترانه و تصنیف با نگاهی به آثار جهانی موسیقی ایران داشت. من امیدوارم که این مجموعه اول به دست هنرمندان عرصه موسیقی و آواز برسد. سرانجام نقد این آثار با هنرمندان عرصه آواز و موسیقی است، استاد آنچه را که باید انجام می‌دادند، انجام داده‌اند در آینه کلمات و نغمات ترانه و تصنیف پارسی تا کدامین دل بیدار آنها را دریابد. همچنین سیدصدرالدین قوام‌شهیدی، پژوهشگر ادبیات که او نیز با استاد قهرمان الفتی داشته است، در آغاز «فرشته مهر»، توضیحاتی در باب این تصنیف‌ها به دست داده و از جمله نوشته است: «این ترانه‌ها همه قصه عشقند که از هر زبان که می‌شنوم نامکرر است. ترانه‌های بلند این عاشق عارف، معانی عرفانی را مواج ساخته است.» او همچنین آرزو کرده است که موسیقیدانان و آهنگسازان، از این آثار برای ساخت قطعات موسیقی استفاده کنند: موسیقیدانان و موسیقی‌شناسان بهتر و بیشتر از دیگران قدر این بوستان سراسر عشق را می‌دانند و می‌فهمند. امیدوارم آنان، این ترانه‌ها را از غربت خارج کنند و بیرون آورند و گوش تمام فارسی‌زبانان را از آن بنوشانند تا عالمی مترنم شوند.
چشمه فیاض شعر فاخر
همچنین رهبر معظم انقلاب در پی درگذشت استاد قهرمان، پیامی را صادر و از ایشان به عنوان «چشمه فیاض شعر فاخر و غزل پرنکته و آراسته» یاد کردند. رهبر انقلاب در پی درگذشت استاد قهرمان نوشتند: با دریغ و افسوس، خبر درگذشت شاعر بزرگ خراسان آقای محمد قهرمان را دریافت کردم. خاموش‌شدن این چشمه فیاض شعر فاخر و غزل پرنکته و آراسته، هر آشنای شعر و ادب معاصر را دچار تأسف و اندوه می‌سازد و آشنایان شعر ممتاز او و خود آن شخصیت متین و باوفا و آن ذهن مواج و ژرف‌بین و مضمون‌یاب را بسی بیشتر. قهرمان بی‌شک یکی از چهره‌های ماندگار و برجسته شعر و ادب فارسی، و غزل او یادآور شاعران بزرگ سبک هندی است. اینجانب درگذشت این دوست دیرین و باصفا را به جامعه ادبی کشور و به ادیبان و شاعران خراسانی و بویژه به همسر گرامی و فرزندان ایشان تسلیت می‌گویم و آمرزش الهی را برای وی مسألت می‌کنم.
در یکی از تصنیف‌های «فرشته مهر» می‌خوانیم:
جدا از تو سحر ندارد شب من
ز روشنی خبر ندارد شب من
کشد مرا غم جدایی
چرا شبی ز در نیایی
جهان به دیده‌ام سیه شد
که رفته‌ای چو روشنایی
ز سر پریده بی‌تو خوابم چه کنم
ز دوری تو در عذابم چه کنم...
