شعر بیدل با وجود پیچیدگی سرشار از عاطفه است

شهرستان ادب: اولین کلاس آموزشی سومین اردوی بانوان آفتابگردان دورۀ ششم، تحت عنوان «تجربۀ یک شاعر» برگزار شد. این برنامه، که اخیرا از سوی موسسه شهرستان ادب اجرا می‌شود، در جریان گفتگویی به معرفی شاعران برجسته و آشنایی شاعران جوان با شاعران پیشکسوت می‌پردازند. در این جلسه میلاد عرفان­پور با «محمدکاظم کاظمی» به گفتگو پرداخت، تا شاعران حاضر با جنبه‌های مختلف زندگی و تجربیات این شاعر و ناقد پیشکسوت انقلاب آشنا شوند.

اولین سوال مطرح شده از جانب میلاد عرفان­پور در رابطه با آغاز دوران شاعری و ورود او به عرصۀ شعر بود که کاظمی چنین پاسخ داد: «علاقۀ من به شعر و شاعری از 15 سالگی آغاز شد و البته این تمایل به شاعری متاثر از مسایل فطری بود، هر چند که عوامل محیطی نیز در بروز آن بی‌تاثیر نبوده است، پرورش استعداد نیاز به موقعیت و شرایط مساعدی دارد که این شرایط برای من وجود داشت. زیرا خانواده­ای اهل ادبیات داشتم و یکی از تفریحات خانوادۀ ما مشاعره و بازی با صنایع ادبی بود. به طور کلی، رفت و آمدها در محیط فرهنگی و پیوند با اهل فرهنگ نیز از مواردی است که نباید از آن غفلت کرد زیرا در پیشرفت روند شاعری تاثیرگذار است.» وی در رابطه با دلیل مهاجرت خانواده­اش از افغانستان به ایران و میزان آشنایی­اش با فضای ادبی ایران گفت: «عمده­ترین انگیزۀ افغانستانی­ها از مهاجرت به کشورهای مختلف فضای ملتهب و بستۀ حاکم در آن زمان بود که به علت روی کار آمدن کمونیست‌ها، به وجود آمد. افزایش آزارها و شکنجه­ها علیه مردم و خشونتی که از سوی حکومت بر مردم روا می­شد شرایط را بسیار سخت کرده بود و منجر به مهاجرت بسیاری از مردم افغانستان شد. در این میان کشور ایران به دلیل ارتباط نزدیک و پیوندهای فرهنگی، مقصد بسیاری از مهاجران، از جمله خانوادۀ من قرار گرفت. این مسئله در مورد پسران حساسیت بیشتری داشت زیرا بعد از رسیدن به سن سربازی مجبور به گذراندن این دوران، در خدمت حکومت کمونیست و در واقع مقابله علیه مردم کشورشان بودند. من نیز بعد از گذراندن دورۀ دبیرستان مجبور به انتخاب بودم که مهاجرت را انتخاب کردم.» او همچنین در مورد میزان پذیرش فرهنگ ایران در کشور افغانستان، افزود: «ادبیات، فرهنگ و سینمای ایران برای افغانستانی­ها کاملا شناخته شده است و حدود 70 درصد کتاب‌های ایران در آن‌جا به فروش می­رسد و حتی کتاب‌های درسی نیز استفاده می­شود.»

او در پاسخ به سوال عرفان­پور در مورد اولین تجربه‌های حضور خود در محافل ادبی مشهد و آشنایی با شاعران ایرانی گفت: «زمانی که شعرم قابل ارائه شد در محافل ادبی مشهد حضور داشتم، شعرهایی که در دوران نوجوانی می­سرودم بیشتر حال و هوای اجتماعی و سیاسی داشتند، و به دلیل اختناق حاکم بر آن زمان و مجازات­های سختی که برای مخالفان در نظر می­گرفتند این اشعار قابل انتشار نبودند. در ایران فضای متفاوتی را تجربه کردم و از این نظر محدودیتی نداشتم. همچنین در ایران امکانات بیشتری وجود داشت و به کتاب‌های بسیاری دسترسی داشتم. از جمله افرادی که با مطالعۀ آثارش رشد چشمگیری در شعرم ایجاد شد و فضای شعرم را به فضای شعر امروز نزدیک کرد اقبال لاهوری بود.» او افزود: «از افرادی که به‌نوعی در پیشرفت شعری­ام تاثیر داشتند سید عبدالله حسینی، ساعد باقری و شهید احمد زارعی بودند.»

 او در ادامه دربارۀ اشعار علی معلم‌دامغانی و نحوۀ تاثیرپذیری از او در اشعارش و روی آوردن به غزل-مثنوی گفت: «برخی از شاعران مانند خاقانی کسانی هستند که دیگران از آن­ها الگوبرداری کرده­اند. شاعرانی چون حافظ، بیدل دهلوی و جامی از شاعرانی هستند که به‌نوعی تحت تاثیر خاقانی بوده­اند. در اصطلاح برخی از شاعران، شاعران مردم هستند و برخی دیگر شاعر شاعران. این به دلیل غنای فراوان اشعار و پختگی آن­هاست. علی معلم از جمله شاعران معاصری است که شعر هایش این ویژگی را دارند وشاعران دیگر می­توانند در عین حفظ تشخص زبان شعری خودشان، از آن بهره ببرند.»

او اظهار کرد: «غزل-مثنوی در واقع شعری در قالب مثنوی است که در بخشی از آن وارد قالب غزل می­شویم و دوباره به مثنوی بازمی­گردیم. علت علاقه­مندی ­ام به غزل مثنوی نمونه‌های موفق این قالب شعری در اشعار علی معلم و احمد عزیزی بود که با الگوگیری از آن­ها اشعاری در این قالب سرودم. سرودن اشعار روایی، از مزیت­های این قالب شعری است، که من از این ظرفیت استفاده کرده­ام.» کاظمی ادامه داد: «از دیگر شاعرانی که به مطالعۀ اشعار آن‌ها علاقه‌مند بودم بیدل دهلوی است. اما در ایران مردم آشنایی چندانی با او نداشتند همین مسئله باعث شد که در من انگیزه­ای برای معرفی او به مردم ایران به وجود بیاید و به همین علت گزیده­ای از غزلیات او را گردآوری کردم، و به شرح ابیات دشوار و اصطلاحات آن پرداختم. از جمله خصوصیات شعر بیدل که می­توان به آن اشاره کرد جمع شدن چند ویژگی متضاد در آن است. هر چند شعر او دارای پیچیدگی­هایی است اما سرشار از عاطفه است. و من سعی کرده‌ام که به بیان علت این پیچیدگی­ها بپردازم.»

وی در پایان گفت: «این روزها شعر جوانان دارای امکانات خوبی برای مجهز شدن به تکنیک‌های شعر امروزی است. آنچه کاستی شعر است مطالعات غیر شعری است. بسیاری از آن‌ها چگونه گفتن را می­دانند اما چه گفتن را نمی­دانند. و این به دلیل آن است که ما از مطالعۀ زندگی غافلیم و در جلسات شعر خلاصه می­شویم. و همین مسئله باعث فقر محتوای شعر شده است.»

اردوی آخر دختران دورۀ ششم آفتابگردان‌ها، تا 18 اسفند ادامه دارد.