تصویر و شعر برای مبارزه با کشیدن تریاک در دوره مشروطه

تریاک از همان روزگاران قدیم در منطقه ما برای کارهای طبی و کارهای دیگر به کار می‎رفت که این مسأله در تعدادی از آثار کهن و اسلامی ذکر شده است. خشخاش «از اواخر قرن یازده یا دوازده میلادی » در ایران کشت می‎شد ولی تا اواسط قرن نوزدهم میلادی، دوره حکومت ناصر الدین شاه قاجار، تولید و مصرف آن گسترده نبود.

 با تجارتی شدن کشاورزی در نیمه قرن نوزدهم میلادی در ایران و بنا به دلایل مختلف، کشت خشخاش و تولید و تجارت تریاک بسیار سریع رشد کرده و ایالت های بسیاری از ایران را در برگرفت. تجارت تریاک در این دوره رونق بسیارخوبی گرفت به طوری که  محصول ایران تا دورترین  نقاط شرق و غرب صادر گردید. به طور طبیعی چنین مساله ای تاثیرات مستقیم و غیر مستقیمی بر روی زندگی مردم در دوره ناصری داشته است. پدیده اعتیاد به خوردن تریاک  که از دوره صفویه به بعد رایج شده بود در این دوره با بحث دیگری همراه گردید و آن «کشیدن تریاک» است. برخی آغاز و رواج گسترده این پدیده را از زمان ناصرالدین شاه می‎دانند اما با قاطعیت نمی توان چنین نظری داد. به نظر می‎رسد که کشیدن تریاک در ایران تا دوره مظفر الدین شاه رونق چندانی نداشته و پدیده ای فراگیر نبوده است اما در سال ۱۳۱۴ق، سال دوم سلطنت مظفرالدین شاه، اعتیاد قشون کشور به اندازه‎ای گسترش یافته بود که میرزا سلیم ادیب الحکماء، معاون اداره صحیه نظام، قشون ایران را تریاکی می‎خواند و همین امر را علت اصلی کوتاهی ایران در مقابل روس‎ها بیان می‎دارد.

از گزارش‎ها چنین بر‎می‎آید که کشیدن تریاک توسط چینی‎ها در اواخر قرن ۱۷م ابداع گردیده است.  اهالی چین معتقدند؛ کشیدن تریاک به وسیله هلندی‎ها که آن را به عنوان دارو علیه مالاریا به کار می‎برده‎اند، در اواخر سلطنت خاندان مینگ (۱۳۶۸-۱۶۴۴م) از راه جزیره فرمز به داخل چین راه یافته است و از آنجا به سواحل شرقی هند و چین بخصوص ویتنام و تایوان و دیگر بخش های آسیا رفته است.

رواج گسترده اعتیاد به تریاک در دوره مظفری و مشروطه باعث شد تا عده ای در صدد مبارزه با این پدیده شوم بر آیند از آن میان فردی روحانی به نام لسان الواعظین سید احمد فخر الواعظین کاشانی برای مبارزه با تریاک کشی کتابی را با زبان شعر و همراه با تصاویر جالب تالیف کرده است. وی این کتاب را به نام فرزندش “محمود” نامگذاری کرده است. نامبرده در این کتاب به” نصیحت و اندرز ابنای وطن ” پرداخته و آنها را از افتادن به دام تریاک نهی کرده است. جالب آن که مولف در قسمتی از کتاب به ” بیان تحریم کشیدن تریاک بدلایل محکمه عقلیه و استنباط از آیه مبارکه قرآنیه ” پرداخته است. این کتاب در سال ۱۳۲۹ ق/ ۱۲۸۹ ش توسط وزارت معارف با چاپ سنگی منتشر شده است.این کتاب با توضیحات و اضافاتی دیگر توسط یکی از پژوهشگران تاریخ در حال آماده سازی برای چاپ مجدد است.