شهرستان ادب: تازه‌ترین مطلب سایت شهرستان ادب اختصاص دارد به یادداشتی از خانم الهام فرجی که به بررسی وجه درمانی قصه و معرفی مصادیقی در این زمینه پرداخته است:
قصه، معجونی شفا بخش ازکلمات
دنیای قصه‌ها دنیایی پر از رمز و راز و شگفتی است. گاهی روایت واقعی از زندگی انسان‌هاست و گاه دربردارندۀ خیالات وآرزوهای دور ودرازی که تا مدت‌ها رویای رسیدن به آنها را در ذهن خود می‌پرورانیم.
این روایت‌ها چه در قالب قصه‌ها و از زبان افسانه‌ها و قهرمان‌ها، برای ما نقل شوند و چه در قالب داستان‌ها، همگی به دنبال یک هدف هستند و آن آشنایی ما با فرهنگ، آداب‌ورسوم و تجربیات زندگی دیگران است. اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که قصه‌ها می‌توانند کارکردهای دیگری جز سرگرمی داشته باشند؟
حتما بسیاری از شما قصه‌های هزار و یک شب را شنیده‌اید. یکی از جذاب‌ترین قصه‌ها که در آن شهرزادِ قصه‌گو در طی هزارشب هزار افسانه می‌بافد، پادشاه را با خود همراه می‌کند و در پایان خشم و نفرتی که در دل پادشاه وجود دارد را از بین می‌برد و به این ترتیب صلح و عشق را برای خود و سرزمینش به ارمغان می‌آورد. ممکن است درمان بیماری پادشاه را بخشی از پایان خوش داستان بدانیم، اما باور کنید کلمات واقعا می‌توانند تا این حد تاثیر گذار باشند و نباید قدرت آنها را دست کم بگیریم.
پژوهشگران معتقدند که از قصه‌ها می‌توان برای روان‌درمانی استفاده کرد. این روش به ویژه در مورد کودکان و نوجوانان کارکرد بیشتری دارد. بعضی از داستان‌ها مانند سفری هیجان انگیز هستند که از همان ابتدا مجذوب آن می‌شوید. دست در دست نویسنده در این سفر با او همراه می‌شوید، در مسیری که برا ی شما در نظر گرفته حرکت می‌کنید و به مقصد مورد نظر او می‌رسید. در انتها علاوه بر احساس لذت از این سفر و همراهی با نویسنده، تجربه‌های زیادی کسب کرده‌اید. همین ویژگی‌های داستان، ظرفیتی برای استفاده از آن در روان‌درمانی ایجاد کرده‌است.
کودکان و نوجوانان معمولا با قصه ها ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند. قصه باعث رشد قوۀ خیال آنها میشود. کشف و تحلیل رویدادها، شناخت محیط را برای آنها آسان می‌سازد و از همه مهمتر اینکه می‌توانند با شخصیت اصلی و قهرمان آن همانندسازی کنند. کودک یا نوجوان ممکن است با مشکلات روانشناختی مانند ترس و اضطراب، رفتارهای پرخاشگرانه، عزت نفس پایین به دلیل معلولیت‌های جسمی یا ذهنی و... درگیر باشد. حال فرض کنیدکه آموزش‌ها و توصیه‌های مستقیم ما تاثیرگذار نیست، دربرقراری ارتباط با آنها موفق نبوده‌ایم یا همواره با سرکشی و لجبازی و مقاومت آنها مواجه شده‌ایم. در چنین شرایطی است که قصه‌درمانی به کمک ما می‌آید و روان‌درمانگر به این ترتیب وارد عمل میشود:
-ابتدا مشکلی را که در کودک وجود دارد تشخیص می‌دهد و با محوریت آن مشکل، برای آن قصه‌سازی می‌کند.
- نوع بیان قصه باید به گونه‌ای باشد که احساسات کودک را درگیر کند. معمولا برای بیان مشکلات و تعریف مسئله، شخصیتی عروسکی یا خیالی استفاده میشود.
- از کودک درخواست میشود تا راه‌حلی برای مشکل پیش آمده ارائه بدهد.
-کودک برای مواجه با واقعیت آماده میشود.
روان‌درمانگر، در جریان قصه به او کمک می‌کند تا دریافت بهتری از مشکلات خود داشته باشد، به شناخت واقعی از احساسات خود دست پیدا کند و با روشی مناسب با آنها رو برو شود. اما واقعیت آن است که امکان دسترسی به روان درمانگر برای همۀ ما وجود ندارد. در این شرایط کتابها به کمک ما می‌آیند. داستان‌های زیادی با هدف آموزش و تاثیرگذاری بر رفتار کودکان و نوجوانان نوشته شده اند و کار را برای ما آسان کرده‌اند. در این کتابها معمولا با چنین روندی روبه رو میشویم:
- شخصیت اول داستان دارای مشکل خاص روحی یا جسمی است و در شرایط غیر عادی به سر می‌برد.
- مخاطب با او در فضای ترس و اضطراب یا ناسازگاری با محیط و... همراه میشود، ناکامی‌و شکست را همراه با او تجربه می‌کند و مورد قضاوت و سرزنش قرار می‌گیرد. با دیدگاه‌های متفاوتی که سایر شخصیت‌ها در مورد شخصیت اول داستان دارند آشنا میشود.
- بعد از آماده شدن ذهن مخاطب به گونه‌ای غیر مستقیم راه حل‌هایی برای تغییر دریافت می‌کند و به اینصورت در انتهای داستان احساس بهتری نسبت به خود پیدا می‌کند.
در واقع قصه‌ها با ما گفتگو می‌کنند و به ما جرات تغییر می‌دهند. راه‌حل‌هایی شگفت انگیز و باورنکردنی برای حل مشکلات ارائه می‌دهند، راه حل‌هایی که کاملا عملی هستند و ممکن است هیچوقت به ذهن ما خطور نکنند.
معرفی چند کتاب با رویکرد قصه‌درمانی
کتاب‌های زیادی با رویکرد قصه‌درمانی نوشته شده و به زبان فارسی نیز ترجمه شده‌اند. به عنوان مثال می‌توان به کتاب «شگفتی» نوشته آر.جی.پالاسیو با ترجمۀ پروین علی‌پور اشاره کرد. این کتاب دربارۀ زندگی نوجوانی ده ساله به نام آگی است که به دلیل اختلال ژنتیکی چهره‌ای غیر معمول دارد. برخورد نامناسب اطرافیان و وحشت آنها از دیدن چهرۀ او، باعث شده است که تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران و حضور در اجتماع نداشته باشد. تصمیم والدین آگی برای ادامۀ تحصیل او در مدرسه، باعث تغییر جریان زندگی آگی میشود. نویسنده روند تلاش او برای سازگاری با محیط جدید، اثبات توانمندی‌ها، شجاعت روبرو شدن با مشکلات، تقویت اعتماد به نفس و همچنین نقش حمایتی والدین را به خوبی به تصویر کشیده است به همین دلیل مطالعۀ آن می‌تواند برای نوجوانانی که دچار معلولیت یا مشکلات مشابه او هستند وهمچنین والدین آنها مفید باشد. «شگفتی» در نشر افق به چاپ رسیده و از جمله کتابهایی است که «لاک پشت پرنده» به مناسبت همایش «ادبیات کودکان و دیگری» برای مخاطبان با ویژگی خاص، معرفی کرده است. این رمان برنده‌ی جایزۀ مارک تواین (2015)، برندۀ جایزۀ بوک بروز(2012)، برگزیدۀ کتاب سال ایران(1394)، برگزیدۀ شورای کتاب کودک و برندۀ نشان ماهی سیاه کوچولو در سال 1394 شده است.
«ماهی بالای درخت» نمونه‌ای دیگر ازکتابهایی است که برا نوجوانان با مشکلات خاص نوشته شدهاست. داستان در مورد اَلِی نوجوان گوشه گیر و منزوی است که از ابتدا در مدرسه درخواندن و نوشتن مشکل داشته اما همیشه این مسئله را از دیگران پنهان کرده‌است. دیگران او را به عنوان دختری بی‌استعداد و تنبل می‌شناسند ولی با ورود معلم جدید به مدرسه روال داستان تغییرمی‌کند. او با پی بردن به مشکل اَلِی که «خوانش پریشی» است به او کمک می کند که با دریافت آموزشهای صحیح مشکل خود را برطرف کند. این کتاب را لیندا مالالی هانت نوشته و پرناز نیری ترجمه کرده و نشر افق منتشر نموده است. «ماهی بالای درخت» جز پرفروش‌ترین رمان نوجوانان نیویورک تایمز، بهترین کتاب سال آمازون و برندۀ جایزۀ اشنایدر فمیلی در سال 2016شده است.«ته کلاس،ردیف آخر،صندلی آخر»نوشتۀ لوییس سکر با ترجمۀ پروین علی‌پور، ماجرای برادلی شاگرد کلاس پنجمی است که از بقیه همکلاسی‌هایش بزرگتر است و به قلدری و دروغگویی معروف است. ورود مشاور جدید، آقای کارلا و همچنین دوستی با همکلاسی جدیدش و اتفاقاتی که در این میان می افتد با عث اصلاح رفتار و بهبود وضعیت تحصیلی او میشود.این کتاب را نشر افق چاپ کرده و برندۀ 19 جایزۀ ادبی در آمریکا شده است.
علاوه بر این‌ها کتابهایی به زبان فارسی در این زمینه تالیف شده‌اند، از جمله این آثار، «سه سوت جادویی»نوشتۀ احمد اکبرپور از رمان‌های ویژۀ نوجوانان نشر افق است. در این داستان به ماجرای زندگی دختر نوجوانی به نام مینا پرداخته شده است که فرزند طلاق است و با مادربزرگش زندگی می‌کند. پدر و مادر او قصد دارند تا دوباره ازدواج کنند. موضوع اصلی داستان کشمکش‌های ذهنی مینا برای سازگاری با شرایط جدید و ازدواج مجدد پدر و مادرش است که نویسنده با خلق موجود خیالی به نام«تاتا» و ارتباط مینا با او در صدد رفع آن است. با قرار گرفتن مینا در موقعیت‌هایی که همۀ آنها به نوعی با ازدواج سرو کار دارند و همچنین ازدواج «تاتا»، مینا در نهایت با این مسئله کنار می‌آید. مهدی رجبی نیز در کتاب «کنسرو غول» به بیان مشکلات پسر نوجوانی پرداخته است که در کودکی پدر خود را از دست داده و توجه چندانی از طرف مادرش دریافت نمی‌کند. توکا شخصیتی ترسو، خجالتی، بدون اعتماد به نفس است که در مدرسه با مشکلات مختلفی روبروست. او به واسطۀپیرزنی مرموز، به دفترچه خاطرات یک جنایتکار دست پیدا می‌کند و با کشف شباهت‌های بین او و خودش، تصمیم می‌گیرد که مثل او شجاع و نترس شود. همچنین ورود موجود خیالی به نام «غول کنسروی»به زندگی‌اش باعث کشف استعداد عجیب او در ریاضی میشود و همین مسئله باعث محبوبیت او در مدرسه و رفع مشکلات او می‌گردد. « کنسروغول» را نشر افق منتشر کرده‌است. این کتاب برنده‌ی نشان نقره‌ای لاک‌پشت پرنده (۱۳۹۴)، برگزیده‌ی جشنواره‌ی کتاب‌های برتر (۱۳۹۴) و رمان شایسته‌ی تقدیر شورای کتاب کودک (۱۳۹۴) شدهاست. همچنین در سال ۲۰۱۵ در فهرست کتاب‌های خواندنی کتابخانه‌ی مونیخ (کلاغ سفید) قرار گرفته است. کتاب« فقط بابا می تواند مرا از خواب بیدار کند» نوشتۀ مژگان بابامرندی که از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شدهاست، با موضوع ورود عضو جدید به خانواده، کنار آمدن با مشکلات جسمانی او و در نهایت پذیرش او نوشته شدهاست. ابراهیم حسن‌بیگی درکتاب«صوفی و چراغ جادو» که در انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده، زندگی نوجوانی را به تصویر می کشد که با امید و باور توانمندی‌هایش، برای موفقیت و دستیابی به اهداف خود تلاش می کند.