شهرستان ادب: در تازه‌ترین مطلب تخصصی پرونده ادبیات کودک و نوجوان و به مناسبت روز ملی ادبیات کودک و نوجوان به سراغ تعدادی از نویسندگان، شاعران و مترجمان حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان رفته‌ایم و از آن‌ها خواسته‌ایم پنج کتاب برتر تألیفی کودک و نوجوان را که بعد از انقلاب منتشر شده‌اند معرفی کنند و در مورد دلیل انتخابشان برایمان بگویند.
در این نظرسنجی نویسندگان، شاعران، مترجمانی چون فرهاد حسن‌زاده، مریم اسلامی، داوود امیریان، ریحانه جعفری، کیوان عبیدی آشتیانی، اکبر صحرایی، حسین تولایی، لاله جعفری، مریم زندی، لعیا شیرازی، سوسن طاقدیس، فاطمه فروتن، حامد محقق، سیده‌عذرا موسوی، انسیه سادات موسویان و معصومه یزدانی شرکت کرده‌اند.
تعداد خالقان اثری که با آن‌ها صحبت کردیم بیشتر بود اما بسیاری از این هنرمندان به دلایل متفاوت نتوانستند کتاب‌هایی معرفی کنند.
با احترام به همۀ نویسندگان، شاعران و مترجمان حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان، انتخاب این کتاب‌ها دلیل بر برتری فقط همین فهرست نیست و درواقع پاسخ‌دهنده‌ها می‌بایست از میان تعداد بالای کتابهای خوبی که می‌شناخته‌اند، فقط پنج‌تا را انتخاب می‌کردند.
در ادامه، کتاب‌هایی را که معرفی شده‌اند به ترتیب الفبایی اسامی نویسندگان، شاعران و مترجمان پیشنهاددهنده می‌خوانیم.
مریم اسلامی
«آب و تاب»، مجموعه‌شعر کودک، اثر سعیده موسوی‌زاده
دلیل انتخاب این کتاب نگاه‌های تازه و کشف‌های جدید آن است.
«قد سر سوزن»، مجموعه‌شعر کودک، اثر ناصر کشاورز
به دلیل نگاه بدیع به پدیده‌های اطراف و زبان روان و یک‌دست.
«یه آبنبات گنده»، مجموعه‌شعر خردسال، اثر طیبه شامانی
به دلیل طنزی که در موضوعات شعرهایش نهفته است.
«من بدو پنگوئن بدو»، مجموعه‌شعر کودک، اثر مریم هاشم‌پور
به دلیل زبان روان، انتخاب وزن و ریتم مناسب و کشف‌های بدیع.
«خداحافظی در خیابان پاییز»، مجموعه‌شعر نوجوان، اثر مریم اسلامی
این کتاب همۀ موارد بالا را دارد!!! الکی گفتم همۀ موارد! چون شعرهایش را خودم سروده‌ام (می‌خندد). وقتی برای فهرست لاک‌پشت‌پرنده انتخاب شده بود این توضیح را برایش نوشته بودند: به دلیل نگاه نو به پدیده‌های اطراف و کشف‌های شاعرانه.
داوود امیریان
«قصه‌های مجید» اثر هوشنگ مرادی کرمانی
این کتاب که یک مجموعه‌داستان به‌هم‌پیوسته است، به خاطر طنز و شیوایی و سادگی قلم توانست در دل مخاطب جا باز کند و به یکی از کتابهای تأثیرگذار بعد از انقلاب تبدیل شود. البته در این تأثیرگذاری نمی‌شود نقش کیومرث پوراحمد را با سریال قصه‌های مجید در نظر نگرفت که باعث بیشتر شناخته‌شدن مرادی کرمانی و کتابهای ایشان شد و اقبال بزرگی برای ایشان بود.
«قصۀ ما مثل شد» و «حکایت‌های کمال» و «بازنویسی افسانه‌ها» اثر محمد میرکیانی
محمد میرکیانی جایگاه ویژه‌ای در ادبیات کودک و نوجوان بعد از انقلاب دارد. البته او افسانه‌ها و خاطرات کودکی و نوجوانی خود را بازنویسی کرده، اما توانسته مخاطب خود را پیدا کند و فروش بسیار بالایی داشته باشد.
مجموعۀ «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» اثر مهدی آذریزدی
این کتاب یک اتفاق ویژه در ادبیات کودک و نوجوان بعد از انقلاب بود که باعث شد بازنویسی افسانه‌ها خیلی رونق بگیرد. جالب این‌جاست که نویسندۀ این مجموعه، که توانست ادبیات کهن ما را به کودکان و نوجوانان معرفی کند، پشتوانۀ آکادمیک در ادبیات نداشت و جای تقدیر دارد که پیرمردی که کارگر چاپ‌خانه بود و در تنگ‌دستی زندگی کرد و از دنیا رفت این کتابهای خواندنی را بدون توقع هیچ تقدیر و توجهی نوشت.
«هستی» اثر فرهاد حسن‌زاده
نویسنده در این کتاب، که به نظر من بهترین کار او و کتاب درخشانی است، توانسته فضایی را شکل دهد که دختری در موقعیت جنگ قرار بگیرد.
«دروازۀ مردگان» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی
به نظر من یکی از بهترین کتابهای نوجوان پس از انقلاب است. این کتاب فارغ از اینکه در ژانر جذاب وحشت نوشته شده است، پس‌زمینه‌ای تاریخی دارد. این نشانۀ عمق کتاب است که فقط با این نیت نوشته نشده که مخاطبش را دچار هیجان و ترس کند.
«قصه‌های سبلان» اثر محمدرضا بایرامی
این کتاب در عرصۀ جهانی هم درخشیده است و به زبان‌های دیگر ترجمه شده. بایرامی که بچۀ روستا است و در شهر بزرگ شده به‌خوبی توانسته از آن دغدغه‌ها بگوید. او در این کتاب نگاه ملی و حتی فرا‌ملی داشته. به نظر من این یک کتاب عالی و خواندنی است.
«شب و سایه‌های بلند» اثر داوود غفارزادگان
به خاطر زبان بسیار خوب و استفادۀ درست از عناصر داستانی. نویسندۀ این کتاب که استاد داستان‌نویسی‌است، هیچ‌وقت برای اثر نوجوان کم‌فروشی نکرده است و اتفاقاً نوجوان‌‌ها هم ارتباط خوبی با این کتاب برقرار کرده‌اند.
«لالایی برای دختر مرده» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی
شاه‌آبادی در این کتاب با مخاطب خود به عنوان نوجوانی که نسبت به مسائل اطرافش حساس است، برخورد کرده است. کتاب‌هایی شبیه به این، مفهوم عمیقی دارند و سعی نمی‌کنند ساده و کودکانه داستانی سطحی بگویند. این کتاب که به ماجرای فروش دختران قوچانی پرداخته، دغدغه‌مندی نوجوانان را هم در نظر گرفته است؛ همانطور که همۀ ما در سنین کودکی و نوجوانی با چالش‌های بسیاری در مقابل خانواده و مدرسه روبه‌رو بودیم. اگرچه هنوز هم بسیاری از دغدغه‌های نوجوانان در کتاب‌ها نیست و جای خالی کتاب‌هایی با موضوع عشق و بلوغ احساس می‌شود.
حسین تولایی
«دل تو برد شرط را» اثر فاطمه سالاروند
این کتاب را به دلیل رویکرد عاشقانه در این مجموعه‌شعر و خیال‌انگیزی‌ها و کشف‌های شاعرانۀ بسیاری که دارد توصیه می‌کنم. این یکی از بهترین کتابهای شعر نوجوان با موضوع «عشق» است. این موضوعی است که کمتر در شعر نوجوان کار شده است. اما این کتاب توانسته با زبان قوی خود تصویر درست و تازه‌ای از احساسات نوجوان ارائه دهد.
«کاش حرفی بزنی» اثر مصطفی رحماندوست
این کتاب یک نمونۀ عالی دیگر از اشاره به موضوع عشق در حوزۀ ادبیات نوجوان است. البته از کتاب قبلی قدیمی‌تر است، اما با شعرهایی که پرداخت بسیار خوبی دارند توانسته به کتاب عالی تبدیل شود.
«جزیره‌ای در اتاق من» اثر مهدی مردانی
همانطور که از اسم کتاب پیداست، راجع به نوجوانی است که در خانه و در میان اعضای خانواده احساس تنهایی می‌کند. این کتاب نمونۀ خوبی در مورد احساسات نوجوان در رابطه‌‌اش با اطرافیان است.
«نامی برای اره‌ماهی» اثر مهدی مرادی
این کتاب را به خاطر کشف‌های خوب شاعرانه، تصویر خوب و روشن، و اندیشۀ بکری که در خود دارد، انتخاب می‌کنم. کتاب خیلی خوبی است.
«بوق سگ» اثر بیوک ملکی
در این کتاب بیوک ملکی به موضوعاتی که شاعری به سراغش نرفته، می‌پردازد. مثل برخورد نوجوان با مسائل اجتماعی، سیاسی، و تجربه‌های تازه‌اش... .
ریحانه جعفری
معیار من برای انتخاب این کتاب‌ها، نگاه متفاوت نویسنده به دنیای داستان بود. من داستان‌هایی را که نویسندگان در آن‌ها نگاه نویی را به نمایش می‌گذارند، دوست دارم. یکی از این نویسنده‌ها، جمشید خانیان است. کتابی که از او معرفی می‌کنم «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» است که به مسألۀ جنگ جور دیگری نگاه کرده.
داستان دربارۀ دختری به نام ساراست که عاشق پیانو است و پیانویی به نام کوکو دارد. او در خرمشهر زندگی می‌کند و به علت جنگ، همراه خانواده‌اش، مجبور به نقل مکان می‌شود. سارا که نمی‌تواند پیانویش را رها کند، همراه خانواده‌اش کوکو را داخل وانت می‌گذارند و شهر را ترک می‌کنند. در میانۀ راه، آن‌ها با یونس و بی‌بی مواجه می‌شوند و برای نجات آن‌ها مجبور می‌شوند پیانو را رها کنند. یونس شخصیت کلیدی داستان است که نسبت به اتفاقات پیرامونش نگاه نویی دارد. کتاب عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی، کتابی است که آن را بارها خوانده‌ام و هربار که آن را می‌خوانم برایم تازگی دارد.
کتاب دیگری که آن را دوست دارم، «وقتی مژی گم شد» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی است. در این کتاب شاه‌آبادی جور دیگری به روایت نگاه کرده است. داستان از زبان چند راوی پیش می‌رود و زمانی نویسنده دست به این سبک از روایت زد که هنوز در ادبیات کودک و نوجوان ایران رایج نبود. در این کتاب مژی گم می‌شود و در هر فصل یکی از افراد خانوادۀ مژی، داستان را از نگاه خودش تعریف می‌کند. نویسنده به‌خوبی با روان‌شناسی شخصیت‌ها، از زاویه‌های متفاوت به داستان می‌نگرد.
کار دیگر کتاب «ناروال نهنگ تک شاخ» اثر لاله جعفری است. در این کتاب نویسنده جور دیگری به جهان خلق داستان نگاه کرده است. درواقع داستانی را خلق کرده که تماماً زاییدۀ تخیل اوست، از قبیل فضاسازی و شخصیت‌پردازی. داستان زیر دریا اتفاق می‌افتد و نویسنده به‌خوبی توانسته جهان زیبا و جدیدی خلق کند. نثر کتاب نیز با موضوع داستان و انتخاب نام شخصیت‌ها هماهنگی دارد و می‌توان گفت نگاه نویسنده به نثر هم نگاهی جدید است.
کتاب دیگر «گفتوگوی جادوگر بزرگ با ملکۀ جزیره‌ي رنگ‌ها» اثر جمشید خانیان است. نویسنده در این کتاب مهارت دیالوگ‌نویسی خود را به‌زیبایی نشان داده و نگاه تازه‌ای به گفت‌و‌گو داشته است. اتفاقات کتاب نیز همه به‌گونۀ متفاوتی رخ می‌دهند. داستان از این قرار است که پسر کوچکی، در مقابل خانم نقاشی نشسته تا چهرۀ او را بِکِشد. هر کدام از آن‌ها داستان خود را دارند. خانم نقاش پسرش را از دست داده. در حین کشیدن، بین او و پسر، گفت‌وگو‌هایی رخ می‌دهد و همین گفت‌وگوها هستند که داستان را شکل می‌دهند.
کتاب دیگر، «ادسون آرانتس دوناتیسمو و خرگوش هیمالیایی‌اش» نام دارد که آن را هم جمشید خانیان نوشته است. نویسنده در این کتاب به معماری داستان طور دیگری نگریسته. او یک منحنی مارپیچ روی کاغذ می‌کشد و از دل این منحنی‌ها شخصیت‌هایی خلق می‌کند که داستان از گفتوگوی بین آن‌ها شکل می‌گیرد. نویسنده در دل داستان به موضوعات گوناگونی چون آتش‌سوزی سینما رکس آبادان نیز اشاره کرده است. داستان این کتاب، مارپیچ‌گونه ادامه پیدا می‌کند و طوری پیش می‌رود که گویا از معماری خاصی پیروی می‌کند.
لاله جعفری
کتاب اول رمان نوجوانی به نام «من و عجیب و غریب» است که فروزنده خداجو آن را نوشته و من از خواندش لذت زیادی بردم.
مجموعۀ دو جلدی «داستان‌های خل و چل» اثر نوید سیدعلیاکبر از انتشارات هوپا کار کودکی است که لحن طنز آن خواندن کتاب را لذت‌بخش می‌کند.
یکی از مجموعه‌هایی که خودم نوشته‌ام، مجموعه‌ای چهار جلدی به نام «قصه‌های کوچک» است که هر کتاب، شامل پنج داستان کوتاه برای گروه سنی خردسال است.
فرهاد حسن‌زاده
«آن سوی صنوبرها» اثر فریدون عموزاده خلیلی
«لالایی برای دختر مرده» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی
«کوه مرا صدا می‌زند» اثر محمدرضا بایرامی
«سنگ‌اندازان غار کبود» اثر داوود غفارزادگان
«عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» اثر جمشید خانیان
همه به دلیل احترام به فهم مخاطب نوجوان، ساختار محکم و استوار، برخورداری از ویژگی‌های زیبایی‌شناسانۀ ادبی و هنر، توجه به دغدغۀ مخاطبان و برخورداری از زبان مناسب.
مریم زندی
«مثل چشمه، مثل رود» و «به قول پرستو» اثر قیصر امین‌پور
از اولین مجموعه‌شعرهای نوجوان چاپ شده است. با چاپ این کتاب‌ها شعر نوجوان به‌صورت‌جدی به جامعۀ ادبی معرفی شد.
«بیا بگیر سیب را» اثر بیوک ملکی
استفاده از قالب‌های گوناگون برای گروه سنی نوجوان، بیان صمیمی و سوژه‌های بدیع و متنوع با زاویه‌دیدی متفاوت. می‌توان گفت این کتاب‌ها ظرفیت‌های دیگری از شعر نوجوان را برای مخاطب به نمایش گذاشت.
«کلاس بهار» اثر محمدحسن حسینی
این کتاب با زبانی روان و دلنشین و تصاویری خیال‌انگیز، سوژه‌های کمتر پرداخته شده در حوزۀ شعر کودک را به نمایش گذاشته است و از موضوعات سطحی فراتر رفته و جهان‌بینی جدیدی را برای کودک رقم می‌زند.
«هیچ هیچ هیچانه» اثر گروهی از شاعران
این کتاب تلاشی است برای توجه مجدد به ادبیات عامیانه و مردمی، تولد دوبارۀ اشعاری که در روزگار مدرن رو به فراموشی گذاشته است. تخیل، کلمات آهنگین، ریتم شاد، بازی با کلمات و قافیه‌سازی به نوعی رستاخیز و شروعی دوباره و مناسب برای گروه سنی خردسال است.
«یک قوری پر از قور» اثر مریم هاشم‌پور
شاعر با نگاهی خلاق و با زبان طنز، سوژه‌های بکر و بدیع را در قالب شعر کودک به تصویر کشیده، به گونه‌ای که مورد استقبال کودکان، مربیان و منتقدان قرار گرفته است.
لعیا شیرازی
«قد سر سوزن» و «مرا یک دایناسور درسته قورت داده» اثر ناصر کشاورز
این نظر شخصی من است که سطح کارهای ناصر کشاورز از نظر زبانی، تکنیک، مفهوم و چند لایه بودن شعرها، بسیار بالا است. ظاهراً شعر برای مخاطب کودک است، اما می‌تواند با بزرگسال هم ارتباط خوبی برقرار کند. مربیان کانون هم که در صفحۀ من پیام می‌گذارند، می‌گویند بچه‌ها چه‌قدر این کتاب‌ها را دوست دارند.
«میو میو تشکر» اثر مریم هاشم‌پور
زبان سالم، سوژه‌های ملموس و استفادۀ درست از عناصر طبیعت مثل میوه‌ها و درخت دلیل انتخاب من برای این کتاب است. در روزگاری که همۀ ما درگیر تکنولوژی هستیم، خوب است که کمی ارجاع به محیط‌زیست داشته باشیم.
«آقای تابستان» اثر منیره هاشمی
به دلیل تنوع سوژه‌های انتخاب شده این کتاب را پیشنهاد می‌دهم. این روزها خیلی از دوستان ما درگیر تکرار شده‌اند، اما در این کار خبری از تکرار نیست و اشاره‌های خوبی هم به مسائل خانوادگی دارد.
«دل تو برد شرط را» اثر فاطمه سالاروند
زبان سالم و تخیل قوی و عاطفۀ دل‌انگیز نقاط قوت این کتاب است که در زمینۀ عشق سروده شده است.
«روزهای بادبادک» اثر بیوک ملکی
این کتاب مجموعه‌ای از گزیده آثار بیوک ملکی، شاعر بسیار خوب نوجوانان، است. شعرهایی از دهۀ هفتاد تا شعرهای تازه‌تر از ایشان در این کتاب وجود دارد.
اکبر صحرایی
«رُنج» اثر محمد محمودی نورآبادی
این کتاب که با موضوع دفاع مقدس نوشته شده، داستان نوجوانی را روایت می‌کند که برای انتقام از قاتل پدرش به جبهه‌های جنگ می‌رسد. قاتل برای فرار و شخصیت اصلی داستان برای انتقام. سپس نوجوان درگیر شرایط و تحولاتی می‌شود و قاتل را می‌بخشد و با این کار بزرگ، یعنی بخشیدن، توفیق شهادت پیدا می‌کند. زبان داستان روان و زیبا و با لحن نوجوانانه است و به مسائل فرهنگی چادرنشین‌ها و آشنایی با سنت «خون‌بست» و به تأثیر دفاع مقدس روی این دو شخصیت پرداخته است. این کتاب که دو جایزۀ مهم را هم دریافت کرده از کتابهای خوب دفاع مقدس است.
«من نوکر بابا نیستم» اثر احمد اکبرپور
این رمان خوب که حجم کمی دارد به حس کودکان و مقاومت آن‌ها در برابر شرایط آزاردهنده می‌پردازد. داستان کتاب در یکی از روستاهای جنوب فارس اتفاق می‌افتد و فضای بومی دارد. کتاب خوبی که زبان روان، متن چندلایه، سفید‌خوانی و تکنیک‌های خوب داستان‌نویسی در آن دیده می‌شود. این کتاب چندین‌بار تجدید چاپ شده است و ما را به خواندن آثار دیگر دوست خوبمان احمد اکبرپور ترغیب می‌کند.
«گردان قاطرچی‌ها» اثر داوود امیریان
این داستان به موضوع جنگ در کوهستان‌های غرب می‌پردازد. در داستان گردانی متشکل از 20 نوجوان باید از هفتاد قاطر نگهداری و آن‌ها را تربیت کنند تا بتوانند در حمل و نقل‌های کوهستان از این قاطرها استفاده کنند. درگیری نوجوانان با این قاطرها در برف و سرمای کوهستان‌های غرب، از طرفی فضای طنزی را شکل داده است و از طرفی دیگر نوجوان امروز را با سختی‌هایی نوجوانان در گذشته تجربه می‌کردند، آشنا می‌کند. همچنین به نوجوان امروز می‌آموزد که چطور در سختی‌ها مقاومت کند و این تجربه را در بستر یک داستان لذت‌بخش، پرتعلیق و پرکشش عرضه می‌کند.
«شکارچی پرندگان» اثر حمید اکبرپور
راوی این کتاب نوجوانی در سال‌های جنگ است که پرنده‌ها را بسیار آزار می‌دهد. او تحت‌تأثیر شهادت یکی از دوستانش به جبهه می‌رود و زمانی که خودش را در فضای جنگ تصفیه می‌کند و با پرنده‌ها مهربان می‌شود، توفیق شهادت پیدا می‌کند و پرنده‌ها بر مزار او می‌نشیند. کتاب قشنگ و تأثیرگذاری است که اتفاقاً جایزۀ سال دفاع مقدس را برده است.
وقتی نوجوان در موقعیت ایثار قرار می‌گیرد و منیّت خود را کنار می‌گذارد، مشکلات اخلاقی‌اش هم حل می‌شود و با گذر از عقده‌های درونی و رسیدن به مهربانی و از خودگذشتگی به انسان کامل نزدیک می‌شود.
«سی مرد و سیمرغ» اثر اکبر صحرایی
این کتاب را خودم نوشته‌ام و برای کامل‌شدن پازل پنج‌تایی شما به آن اشاره می‌کنم. در این کتاب که اشاره‌های ملی و اعتقادی و دفاع مقدس در هم تنیده شده، داستان نوجوانی روایت می‌شود که داستان‌های شاهنامه را از پدر نقالش بسیار شنیده و با متون ملی آشنایی دارد. زمانی که به جبهه می‌رود و در جریان فتح خرمشهر قرار می‌گیرد، مانند هفت‌خوان رستم، در هفت فصل، در مواجهه با درونیاتش قرار می‌گیرد و با طی کردن آن‌ها به تکامل می‌رسد. همانطور که نوجوانی دورۀ گذر به بزرگسالی و کامل شدن است، خوان هفتم که تمام می‌شود خرمشهر فتح می‌شود. در این‌جا مخاطب با روایتی رئال از آزادسازی خرمشهر و نوجوانی که با ترس‌هایش مواجه می‌گردد و به قول خودش مرد می‌شود روبه‌رو می‌شود.
سوسن طاقدیس
بهترین کتابی که به ذهنم می‌رسد که کتاب خودم است (می‌خندد) و در کتابهای درسی هم معرفی شده. اما در کل خیلی اشراف ندارم، ولی اسم چند کتاب خوبی را که خوانده‌ام می‌گویم:
«هستی» و «زیبا صدایم کن» اثر فرهاد حسن‌زاده
«از دوازده انگشت نکبتی‌اش» اثر اعظم مهدوی
«هنگام لاکپشت‌ها» و «روز نهنگ» اثر عباس عبدی
«پریانه‌های لیاسندماریس» اثر طاهره ایبد
«دروازۀ مردگان» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی
تمام این کارها ماجرای جذابی دارد، خسته‌کننده نیست و آدم دوست دارد آن‌ها را تا آخر بخواند. تازگی حمیدرضا شاه‌آبادی هم این دو جلدکتاب را که قرار است سه‌گانه بشود، در ژانر وحشت نوشته است که داستان جذابی داشت و متأسفانه یا خوش‌بختانه بچه‌ها قصه‌های ترسناک را خیلی دوست دارند.
کیوان عبیدی آشتیانی
کتاب‌هایی که من انتخاب کرده‌ام به ترتیب تاریخ است و اولویتی نسبت به هم ندارند:
«قصه‌های من و مامان» اثر ویولت رازق‌پناه
این کتاب سرگرم‌کننده است و طنز دلنشینی دارد. همراه با تصاویر و داستان‌های کوتاه‌کوتاه جالب.
«لالایی برای دختر مرده» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی
نوع روایت این داستان خاص است و نگاه به یک واقعۀ تاریخی دارد و البته بسیار زیبا نوشته شده است.
«عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» اثر جمشید خانیان
این کتاب در دیالوگ‌نویسی زیبا است و با اینکه یکی از مضمون‌های آن جنگ است، اما لطیف است. در این کتاب خبری از خشونت جنگ نیست.
«کنسرو غول» اثر مهدی رجبی
این داستان در میان داستان‌های تألیف، گونۀ فانتزی و جدیدی بود و من مشابه آن را ندیده بودم. برای همین خواندنش برایم لذت‌بخش بود.
«زیبا صدایم کن» اثر فرهاد حسن‌زاده
داستان پیرامون روابط بین دختر و پدر می‌گردد. نگاه به این رابطه، نگاهی جدید و زیبا بود.
فاطمه فروتن
«دیوانه و چاه» اثر محمدرضا شمس
نویسنده در استفاده از افسانه‌ها و قصه‌ها در فضای داستان مدرن استاد است. دیوانه و چاه برگرفته از ضرب‌المثلی با همین عنوان است؛ دیوانه‌ای سنگی در چاه می‌اندازد که صد عاقل هم نمی‌توانند آن را بیرون بیاورند. نویسنده این ضرب‌المثل را دستمایۀ داستان کرده. به نظرم کمتر نویسنده‌ای توانسته مثل شمس به شیوه‌ای جدید، که فقط مختص ایشان است، از افسانه‌ها و قصه‌ها بهره ببرد و به فضایی جدید در داستان‌هایش دست پیدا کند.
«من نوکر بابا نیستم» اثر احمد اکبرپور
نویسنده توانسته با روایتی ساده و شیرین از زبان قهرمان داستان، که نوجوانی روستایی است، داستان را پیش ببرد. قهرمان قصد دارد در برابر ظلم تحمیلی اطرافیان بایستد و استقلال خودش را حفظ کند.
نشان دادن فضای بومیِ کمتر دیده‌شده و استفاده از طنز برای بیان مشکلات شخصیت داستان از دیگر ویژگی‌های خوب داستان است.
این رمان را چندبار خواندم و لذت بردم.
«بچه‌های خاک» اثر محمدرضا یوسفی
این رمان زمانی روانۀ بازار شد که هنوز تب انسان‌دوستی و توجه به بچه‌های کار فراگیر نشده بود. روایتی خوش‌خوان، تصاویر زندۀ داستانی و حس قوی، این کتاب را برایم جذاب و خواندنی کرد.
«لالایی برای دختر مرده» اثر حمیدرضا شاه‌آبادی
نویسنده در تنیدن تاریخ به تار و پود داستان استاد است. در رمان لالایی برای دختر مرده نویسنده ماجرای فروش دختران قوچانی را در ازای مالیات به ترکمن‌ها به مشکلات جامعه امروزی بافته است.
استفاده از چند راوی برای روایت و پیشبرد داستان از جذابیت‌های دیگر این رمان است. اگرچه این رمان در ژانر وحشت نوشته نشده، اما با دیدن دختر مرده‌ای با موهای خاکستری حس ترسی به سراغ آدم می‌آید. همین می‌تواند خواندن این کتاب را برای مخاطبانی که طرفدار رمان‌های ژانر وحشت هستند، لذت‌بخش کند.
«آدامس چهارشنبه‌های خوشبختی» اثر نوید سیدعلیاکبر
این داستان با همۀ کارهای این نویسندۀ فانتزی‌نویس طناز و خلاق فرق دارد. در این کتاب نویسنده به دور از کلیشه‌های جنسیتی، زندگی دختر زباله‌جمع‌کنی را به تصویر می‌کشد که از فرصتی که برای برآورده‌شدن آرزویش به او داده می‌شود، برای برآورده‌کردن آرزوی دیگران استفاده می‌کند.
حس شاعرانه و نگاه انسانی نویسنده در این اثر قابل تأمل است.
حامد محقق
«دوقدم دورتر از مادر» اثر مصطفی رحماندوست
شاید دلیل انتخابش کاملاً شخصی باشد. این کتاب از اولین کتاب‌هایی است که خودم خواندم. تصویرگری عالی مرحوم ژانت میخائیلی این کتاب را برایم خاطره‌انگیز کرده است.
«بی‌بال پریدن» اثر قیصر امین‌پور
این کتاب مجموعه یادداشت‌های امین‌پور برای نوجوان است و نقش مهمی در به رسمیت شناختن ادبیات نوجوان دارد. قیصر با تیزبینی و شناختی که از این دورۀ سنی داشت، یادداشت‌هایی را برای شناخت بیشتر نوجوان از پیرامونش در نشریۀ سروش نوجوان می‌نوشت. ویژگی بارز این یادداشت‌ها نثر فوق‌العاده و مثال‌های بدیع آن است. این یادداشت‌ها تبدیل حال و هوا و دغدغه‌های نوجوانانه به زبانی ادبی بود.
«به قول پرستو» اثر قیصر امین‌پور
امین‌پور در این کتاب هم شعرهایی را که برای نوجوانان سروه بود، جمع کرد. برخی از این شعرها در حافظۀ جمعی نوجوانان آن روزها ماندگار شده و نوجوانان امروز هم، اگر خوانندۀ شعرهای این مجموعه باشند، حتماً چند شعر در ذهنشان به یادگار می‌ماند.
نگاه لطیف قیصر همراه با اندیشۀ جاری در شعرها این کتاب را کتابی خوب برای نسل‌های مختلف کرده است. البته از نقش نیمایی‌های قیصر، که در این کتاب آمده است، در تثبیت قالب نیمایی برای شعر نوجوان هم نمی‌توان غافل شد.
«یک سبد بوی بهار» اثر افشین اعلاء
این کتاب از کتابهای مهم و جریان‌ساز ادبیات نوجوان است. افشین اعلاء که در آن زمان حدود 20 سال داشت نگاه‌های جدیدی را ارئه داد.
«من آدم آهنی شدم» اثر کبری بابایی
بابایی شاعری بود که به خاطر ارتباط مستمرش با مخاطب، دغدغه‌ها و سلیقۀ مخاطب را خوب می‌شناخت. شعرهای این کتاب حاصل ذوق سرشار به اضافۀ مخاطب‌شناسی خوب است.
«ساعت بدون تیک‌تاک» اثر مهدی مرادی
این مجموعه‌شعر نوجوان در سال 90 به چاپ رسید و در آن سال‌ها اتفاق محسوب می‌شد. چند سالی می‌شد که مجموعه‌شعر نوجوانی با نگاهی نو و تازه منتشر نشده بود.
«بیا چند شاخه حرف بزنیم» اثر حسین تولایی
اصرار تولایی برای سرودن شعر سپید برای نوجوانان، او را شاعری توانمند در این زمینه کرده است. البته که این قالب در حال تجربه شدن است، ولی شاید بتوان تولایی را اولین شاعری دانست که شعرهای خوبی در قالب سپید برای نوجوانان سروده است. این کتاب اولین تجربۀ شاعر در سرودن شعر سپید نوجوان است که البته مورد اقبال نوجوانان و منتقدین واقع شد. تولایی در دیگر کتاب‌هایش هم همین راه را پی گرفته و شعرهایش پخته‌تر شده است.
«دم گربه‌ها را بِکِش» اثر طیبه شامانی
بیشتر شهرت این کتاب به خاطر نامش است و سر و صدایی که حامیان حیوانات (بدون خواندن و اطلاع از شعر) بر سر آن ایجاد کردند. شاعر در شعری که نام کتاب از آن گرفته شده، می‌گوید که شیطان بوده که می‌گفته دم گربه را بکش و نوک اردک را ببند و مورچه را بکش و مردم را مسخره کن. درواقع این شعر شعری آموزشی و تربیتی است. از این بگذریم، این مجموعه شامل شعرهایی تربیتی است که برای گروه سنی «ب» سروده شده است.
«گنجشک پر، جوراب پر» اثر مریم هاشم‌پور
راستش برایم سخت است که نام یک کتاب از کتابهای مریم هاشم‌پور را ببرم. همۀ کارهای هاشم‌پور به‌شدت خوب است. نگاه طنزآلود با زبان ساده و روان، شعرهایی کم‌نظیر را ساخته است.
گنجشک پر، جوراب پر شامل شعرهایی است که اولین جایزۀ شعر فجر را برای هاشم‌پور به ارمغان آورد.
«مرا یک دایناسور درسته قورت داده» اثر ناصر کشاورز
کشاورز، شاعر نام‌آشنا و مورد علاقۀ کودکان است. شعرهای کشاورز با لایه‌ای از طنز و فانتزی همراه است. شاید بتوان گفت کشاورز با این کتاب به صورت جدی فانتزی را وارد شعر کودک کرد.
سیده‌عذرا موسوی
اطلاق عنوان «برتر» برای تنها پنج کتاب، آن هم در یک بازۀ زمانی چهل ساله (از پس از انقلاب تا کنون)، بی‌گمان کاری سخت و سنگین است و نیاز به اشرافی جامع بر همۀ آثار منتشر شده در این بازه دارد. بنابراین چند اثر بسیار خوب در حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان را که از خواندن آن‌ها لذت برده‌ام و گاهی در خلوت خود افسوس خورده‌ام که چرا من نویسندۀ آن‌ها نبوده‌ام، با دوستان خود به اشتراک می‌گذارم:
«هستی» اثر فرهاد حسن‌زاده
رمان هستی، داستان دختری دوازده ساله و اهل آبادان است که با همۀ دخترهای دوروبرش فرق دارد و همین فرق گاهی توجه دیگران را به خود جلب می‌کند و گاهی باعث دردسر هستی می‌شود. هرچند نویسنده قصد داشته دختری استثنایی را به نمایش بگذارد، ولی شاید این شهامت را به مخاطب نوجوان بدهد که آن چیزی باشد که هست، نه لزوماً آن چیزی که دیگران از او توقع دارند. ماجراهای این کتاب ممکن است هیجان مخاطب و آدرنالین خون او را بالا ببرند (می‌خندد).
«کنسرو غول» اثر مهدی رجبی
تجربۀ خواندن این کتاب برای اولین‌بار، تجربۀ هیجان‌انگیز و دل‌پذیری بود؛ شاید اولین داستان فانتزی وطنی جذابی بود که تحسینم را برانگیخت. هرچند «توکا»، در آغاز، ناامید‌کننده وارد داستان شد ولی شیرینی بعد داستان، حسرت آن ورود مأیوس‌کننده را کم کرد. در آن زمان شاید هیچ‌چیز مثل بیرون‌آمدن یک غول از قوطی کنسرو نمی‌توانست برایم جذاب و خارق‌العاده باشد.
«عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» اثر جمشید خانیان
راوي داستان، «سارا»، ماجراهاي اتفاق افتاده براي خود و اعضاي خانواده‌اش در زمان آغاز جنگ تحميلي و روزهاي پس از آن، و نخستین روبه‌رویی‌اش با «یونس» را، 3285 روز (9 سال) بعد، روايت مي‌كند. یونس با آن معماهای عجیب و غریبش، مرموزترین آدم این کتاب است. اینکه چه شد یونس سر راه خانوادۀ سارا که در حال ترک شهر بودند، قرار گرفت، داستان جالبی است که خواندن دارد و چه کسی است که بتواند از درک تجربۀ زندگی در یک «آشیانه» بگذرد؟
«پریانه‌های لیاسندماریس» اثر طاهره ایبد
تنها یک نویسندۀ چیره‌دست و همه‌چیزتمام می‌تواند مجموعه‌ای از افسانه‌های کهن یک اقلیم را در بستر داستانی پرکشش در هم بتند و مخاطب را با خود به دنیای اسرارآمیز دریا و ساحل جنوب ایران ببرد. داستان سفر پرماجرا و غریبی که تا انتها مخاطب را رها نمی‌کند.
«خانوادۀ آقای چرخشی»، مجموعه‌داستان پیوسته، اثر طاهره ایبد
یک پدر مخترع با اختراعات عجیب و غریب. باید این کتاب را خواند!
«سگی که قارقار می‌کرد»، مجموعه‌داستان کودک، اثر فریبا کلهر
سگی که قارقار می‌کرد، زیباترین و دل‌پذیرترین داستان این مجموعه برایم بود. آن را بارها و بارها خواندم و از خواندنش لذت بردم.
انسیه‌سادات موسویان
تعداد کتابهای خوب چهل سال بعد از انقلاب بسیار است و ای‌کاش این محدودیت تعداد در پیشنهاد کتاب‌ها نبود. من خیلی دوست دارم کتابهای بیشتری معرفی کنم. اما دو کتاب را جداگانه از محمود کیانوش معرفی می‌کنم که در کنار هیچ کتاب دیگری قرار نمی‌گیرند و به عنوان کتابی از پیشکسوت این عرصه بسیار بالاترند. «باغ ستاره‌ها» و «بچه‌های جهان» از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان.
ولی کتاب‌هایی که من خواندنشان را توصیه می‌کنم این‌ها هستند:
«به قول پرستو» اثر قیصر امین‌پور
«شیشۀ آواز» اثر افسانه شعبان‌نژاد
«کاش حرفی بزنی» اثر مصطفی رحماندوست
«یک سبد بوی بهار» اثر افشین علاء
«از این طرف لطفاً فقط هیس» اثر ناصر کشاورز
«دلم برای تو تنگ است» اثر آتوسا صالحی
«روزهای بادبادک» اثر بیوک ملکی
همۀ این کتاب‌ها آن‌چیزی را که یک شعر نوجوان به آن احتیاج دارد در خود دارند. چه از لحاظ موضوعی و چه از لحاظ ساختار شعری. دغدغه‌های نوجوان، علایق آن‌ها و نیاز‌هایشان در این کتاب‌ها لحاظ شده و بچه‌ها هم واقعاً این کتاب‌ها را دوست داشته‌اند. من در طول کارم در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و در ارتباطم با نوجوانان دیده‌ام که استقبال بچه‌ها از این کتاب‌ها چقدر خوب بوده است.
معصومه یزدانی
کتاب‌هایی که از خواندنشان خیلی خیلی لذت بردم:
«هستی» اثر فرهاد حسن‌زاده
هستی را اول از یکی از دوستان نویسنده و مترجمم امانت گرفتم. بازش که کردم دیگر نشد زمین بگذارمش. دختری که توی کتاب بود، جوری در دلم جا پیدا کرد که تا مدت‌ها بعدش هم نمی‌توانستم خودش و قصه‌اش و آن ماهی توی مشتش را فراموش کنم. برای همین فوری رفتم و کتاب را خریدم. آن روزها دخترم نوجوان بود. دو سه روز کتاب توی اتاقش بود تا ورقش زد. او هم نتوانسته بود کتاب را تمام نکرده زمین بگذارد. از آن به بعد هر‌جا افتخار دیدار آقای حسن‌زاده نصیبم می‌شود سراغ هستی دو را می‌گیرم. آن‌قدر که حرفم تمام نشده فکر می‌کنم نکند از دست من و هستی دو خسته شده باشند.
«شطرنج با ماشین قیامت» اثر حبیب احمدزاده
اولین‌بار کتاب را از کتابخانه‌ای که عضوش بودم امانت گرفتم. خیلی خوب بود. آن‌قدر توصیف‌هایش برایم زنده بود که بوی خورش قیمۀ توی دیگ را حس می‌کردم و از آن بهتر، پر از حس‌های انسانی بود. جنگ از یک زاویۀ دیگر بود. یک زاویۀ انسانی‌تر. چند وقت است که گذاشته‌امش دم دست تا در اولین فرصت دوباره بخوانمش.
«آدامس چهارشنبه‌های خوشبختی» اثر نوید سیدعلیاکبر
این کتاب دیگری است که خیلی دوستش دارم است. کتاب تصویری است. هم داستان و هم تصویرها (کار راشین خیریه) خیلی خوب است. از همه‌چیز بهترش هم این است که داستان دربارۀ یک کودک کار است که اصلاً هم غمگین و تیره نیست. دختری به اسم باهار که یک جعبۀ آدامس پیدا می‌کند، آدامس چهارشنبه‌های خوشبختی.
«مجموعۀ قصه‌های صلح» کتاب‌خانه دیوانه نوشتۀ محمدرضا شمس، اژدهای بدجنسی که آستیگمات بود/ نبود نوشتۀ فریدون عموزاده خلیلی و گربه چه مهربان شده نوشتۀ فرهاد حسن‌زاده جمع آوری: مرتضی خسرونژاد
برای این این مجموعه را خیلی دوست دارم که از دوستی و آشتی و صلح و مهربانی حرف می‌زند. چیزی که آدم‌های این روزهای دنیا خیلی لازمش دارند. این کتاب‌ها، کتابهای تصویری هستند و به نظر من هم برای بچه‌ها و هم برای بزرگ‌ترهای بچه‌دار و بی‌بچه خواندنشان لذت بخش است.
پتش خوارگر (حماسه سرآغاز) اثر آرمان آرین
هم ژانر این کتاب فانتزی است که ژانر مورد علاقۀ من است و هم اینکه خیلی خوب بچه‌ها را با اسطوره‌ها و پیشینۀ فرهنگی خودمان آشنا می‌کند. معلوم بود نویسنده حسابی برای کتاب وقت گذاشته و کلی مطالعه کرده. کاش بچه‌های بیشتری این کتاب را بخوانند، مخصوصاً بچه‌هایی که بازی‌های استراتژیک ویدیویی می‌کنند و از طریق این بازی‌ها اساطیر و افسانه‌ها و در نتیجه خیلی از جاهای دنیا را می‌شناسند، اما چیز زیادی دربارۀ اسطوره‌های ایرانی نمی‌دانند.
«کاراگاه بازی‌های یک سوسک کم حافظه» اثر زهرا شاهی
این کتاب هم خیلی خواندنی است. پر از طنز و ماجراهای عجیب و غریبی است که برای یک سوسک کم‌حافظۀ متهم به قتل اتفاق افتاده‌اند. این کتاب با این که موضوع محیط‌زیستی دارد، اما از اول تا آخرش یک لحظه هم فکر نمی‌کنید با یک اثر پیام‌محور مواجه هستید. برای هدیه‌دادن به بچه‌های اخمو هم خیلی مناسب است.
نمی‌دانم می‌شود کتابهای چاپ‌نشده را هم معرفی کرد یا نه؟ اما معرفی می‌کنم تا وقتی چاپ شده آن را بخوانید.
وقتی کارشناس کتاب کودک و نوجوان باشی کتاب‌هایی را می‌خوانی که قرار است بعداً چاپ شوند. یکی از آن کتاب‌هایی که خواندم و تا مدت‌ها حالم خوب بود و منتظرم چاپ شود «پیدا کردن همسر برای خانم لک» بود که حالا با اسم «ماجرای دو بچه چلمن» در چاپ‌خانه است. داستان، ماجرای دو پسربچه است که می‌خواهند برای پیرزن تنهای همسایه همسری پیدا کنند، غافل از اینکه پیرزن همسایه مادر معلم‌شان است. این کتاب پر از ماجراهای با‌نمک و خنده‌دار و البته ضرب‌المثل‌های خوب فارسی است. کتاب را سولماز خواجه‌وند نوشته و قرار است کتابهای «پرنده آبی» به زودی چاپش کند.
توضیح: بسیاری از پاسخ‌دهنده‌ها هنگام بردن نام اسامی سایر همکاران خود از عنوان آقا و خانم استفاده کردند. با احترام به همۀ پدیدآورندگان، برای یک‌دست شدن متن، این عناوین از ابتدای نام‌ها حذف شده است. بنابراین حذف عنوان آقا و خانم به دست مصاحبه‌کنندگان انجام شده است.
تهیه و تنظیم: فاطمه ترجمان - نیکو کریمی