سیری 46 ساله در تجربیات داستان‌نویسی پیرمرد 75 ساله | معرفی مجموعه‌داستان «فاطو و پری دریایی»

شهرستان ادب به نقل از خبرگزاری مهر:‌ مجموعه‌داستان «فاطو و پری دریایی»، چنانی که از عنوان کتاب برمی‌آید، نوشتۀ نویسنده‌ای است متعلق به نیمۀ جنوبی سرزمین ایران امروزی؛ منطقه‌ای که در آن، فاطمه تبدیل به فاطو می‌شود، عبدالله تبدیل به عبدو، حمدالله تبدیل به حمدو و زینب تبدیل به زینو و همین تبدیل را در داستان‌های این کتاب به‌وضوح می‌توان مشاهده کرد. در کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی مدارس، معمولاً هرکتاب در تلاش است تا سه‌ حوزۀ دانشی تاریخ، جغرافیا و مدنی را پوشش دهد. نویسندۀ حالا دیگر 75 ساله و پرتجربۀ این کتاب هم چون معلم بوده است، این هرسه ‌جریان دانشی را در داستان‌های خود پوشش داده است.

این کتاب، مجموعه‌داستان‌هایی است که نخستین آن‌ها در سیر تاریخی، مربوط به سال 1346 خورشیدی است و واپسین آن‌ها در سیر تقویمی کتاب، مربوط به سال 1392 خورشیدی. سیر کتاب به‌وضوح تاریخ دارد و در اتفاق‌های داستان‌ها، نام شخصیت‌ها و ظرایف دیگر، روند تاریخی را به لطافت می‌توان یافت.

این سیر 46 ساله، گزیده‌ای است سی‌تایی از داستانی‌نوشته‌های امین فقیری، نویسندۀ باتجربه و بی‌نیاز به معرفی شیرازی که هرداستان آن، دریچه‌ای است به گوشه‌ای از وجود خود او. داستان‌های کتاب، جغرافیا دارند و جداکردن غالب آن‌ها از بستر جغرافیایی، به جز آن‌هایی که فارغ از جغرافیا منعقد شده‌اند، آن‌ها را گنگ و عقیم می‌کند. مدرسه، دریا، روستا و بسترهای جغرافیایی دیگر در داستان‌ها، شخصیت دارند و به داستان‌ها هویت می‌دهند. وضعیت اقتصادی، فرهنگی و روابط مردمی داستان‌ها که بنیاد حوزۀ مدنی را شکل می‌دهند، در داستان‌ها طرح می‌شوند و جریان دارند و بخشی از شخصیت شخصیت‌ها را می‌سازند. فقر اقتصادی و روابط انسانی، زندگی آدم‌های قصه‌ها را شکل می‌دهند و در روایت داستانی بخشی از جامعۀ ایرانی، جایگاه ویژه‌ای دارند.

فاطو و پری دریایی، در آغاز گویی خاطرات یک‌معلم است از تجربیات شخصی که آن‌ها را در گوشه‌ای یادداشت می‌کرده و حالا در این کتاب منتشر نموده است، اما هرچه که قلم نویسنده در طول زمان پخته‌تر می‌شود، می‌تواند از دریچه‌های دیگری غیر از منظر خودش هم داستان بگوید و کم‌کم خاطره تبدیل به داستان می‌شود و حتی وقتی باز هم به سراغ مدرسه می‌رود، از مناظر دیگر فی‌المثل یک‌معلم زن، داستان را روایت می‌کند و این یعنی گشودن یک‌دریچۀ شخصیتی جدید برای نویسنده. حالا نویسنده باید خودش را در ساحت نفسانی یک‌زن بیابد، احساسات و عواطف زنانه را بفهمد، جهان و اطرافش را زنانه ببیند و خودش را در کالبد یک‌زن، تصور کند تا بتواند از عهدۀ روایت بربیاید و به هرمیزانی که بر این چالش مردافکن، چیره شود و فائق بیاید، روایت داستانی موفق‌تری هم خواهد داشت.

داستان‌های اوایل کتاب، یک‌شخصیت اصلی دارند و آن همان مدرسه است. محیطی که داستان‌ها به‌نحوی به آن مرتبط می‌شوند و این مدرسه حداقل یکی از اجزا و اعضای آن است که بخشی از هویت داستانی را می‌سازد، اما کم‌کم همین‌طور که در تاریخ جلوتر می‌آید، محیط‌های دیگر هم بستر شکل‌گیری قصه‌ها می‌شوند: محیط روستا، جاده، ساحل، بیمارستان، خانه‌ای شهری و فضاهای دیگری که ظرف ظهور شخصیت‌های تیپیکال داستان‌های کوتاه کتاب فاطو و پری دریایی می‌شوند.

برخی داستان‌های کتاب در افق داستانی، تیپ هستند؛ به این معنا که اصلاً نویسنده از روی قصد، غرض و ایده آن‌ها را مبهم و گنگ، حکایت کرده است. فی‌المثل در اواسط کتاب، داستان «ببینم نبض‌تان می‌زند؟!» نه فضای مشخصی دارد، نه شخصیت‌ها شکل می‌گیرند و نه انگار نویسنده علاقه‌ای دارد که خواننده چیز بیشتری بداند. گویی این داستان، شرحی است از یک‌واقعه که برای خود نویسنده رخ داده باشد و او با تغییر نام‌ها واقعیت را به‌نحوی مه‌آلود، روایت کرده است.

در کتاب، نمونۀ دیگری از داستان نیز وجود دارد که به سوژه‌هایی نزدیک می‌شود که نحوه و جنس روایت، بسیار سخت می‌شود. اگر نویسنده در این جنس داستان‌ها قاهر بر نفس و قلم خود نباشد، نفس و قلم، عنان او را گرفته و به پرتگاه می‌برد. در اوایل کتاب، داستانی است به نام «با باران ببار» که روایتی است از رابطۀ حرام و ممنوعۀ یک‌زن شوهردار با یک‌مرد زن‌دار در یک‌ده کوچک. رسوایی به بار می‌آید و بیشتر از آنی که مرد را نابود کند، زن را نابود و سرکوب می‌کند. نویسنده بر قلم، چیره است و نمی‌گذارد که غریزه بر سیر داستان غلبه کند.

داستان دیگری به نام «ترس» پیرامون «افسانۀ خرس نر و زن» وجود دارد و اعتقادات خاص، خرافی و عامی جماعت به این افسانه‌ها که رسوایی می‌سازند و غالباً زن‌ها را نابود می‌کنند. هم‌چنین داستان دیگری از همین جنس به نام «انگار هیچ‌وقت نبوده» پیرامون مطالبۀ زیباترین زن آبادی توسط «او»ی مبهم، نامرئی و از ما بهترانی از شوهرش که باز هم پای یک‌زن در میان است و به‌ناچار قلم نویسنده باید حدودی را رعایت کند. نویسنده در روایت چنین داستان‌هایی، حیا، عفت و غیرت را به ظرافت و دقت، رعایت کرده و در پهنه‌ای أحَدّ از سیف و أدَقّ از مو، با نهایت استادی گویی ساربانانه، شتر روایت را از سَمِّ خِیاط، عبور داده است. کتاب فاطو و پری دریایی در حیطۀ تجربه‌نگاری‌های معلمان و به‌طورخاص، معلمان سپاه دانش از نمونه‌های قابل بررسی است و در میان داستان‌هایی که محنت قریه و رنج زندگی روستایی را در دوره‌های گذشتۀ این سرزمین روایت کرده‌اند، کتاب قابل‌ توجهی است.