یادداشت «علی‌اصغر عزتی‌پاک» در پی درگذشتِ «محمداعظم رهنورد زریاب»

شهرستان ادب:

دیروز، پنج‌شنبه ۲۰ آذرماه ۱۳۹۹، خبر آمد که «رهنورد زریاب»، نویسنده‌ی مهم و تاثیرگذار افغانستانی درگذشت. خدایش بیامرزد.

رهنورد زریاب را من با دوست عزیزم محمدحسین محمدی، نویسنده خوب افغانستانی، شناختم. محمدحسین که علاوه بر نوشتن آن‌همه داستان خوب، پژوهشگری جدی در تاریخ داستان‌نویسی کشورش است، داستان‌های خوب زریاب را از میان نشریات و کتاب‌ها می‌جست و گاه برای ما هم می‌خواند. و حاصل آن همه تلاش مجدانه‌ی او برای شناساندن زریاب به خواننده‌ی ایرانی، منجر شد به همین مجموعه‌ی زیبای زیر خاک خفته که در سال ۱۳۸۸ توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد. در این مجموعه چند داستان فوق‌العاده هست که همان یک‌بار خواندنشان کفایت می‌کند برای یک عمر در خاطر داشتن‌شان. رهنورد نویسنده‌ی عمیقی است؛ از سنخ نویسندگان سرشناس کلاسیک. موضوعات داستان‌هایش ربط وثیق دارند با زندگی. داستان‌های "پیراهن گلدار" و "بَلَستی فراری" و داستان بسیار خوب "مرد کوهستان" فراموش‌ناشدنی‌اند، و تقابل مرگ و حیات هر یک از آنها را تا مرتبه‌ای والا از ادبیت برمی‌کشد. "هویت" دغدغه‌ی جان‌دار و مهمی است که رهنورد را انگار هیچ‌گاه رها نکرد. من البته از این نویسنده بیش از سه کتاب نخوانده‌ام، اما در هر سه دیده‌ام که او سخت به تاریخ و فرهنگ، و رابطه‌شان با قدرتمندی نظر دارد. رمان "چار گِرد قلا گشتم" از این حیث یک کار تمام‌عیار و مثال زدنی است. در این رمان کمی عجیب "حکیمان زمانه" که چند کودک هستند، بر لبه‌ی بام خانه‌ای می‌نشینند هر روز و خویش را در تاریخ مرور می‌کنند. و در نهایت می‌بینند که علیرغم جنایات و ستم‌های بی‌شمار قابیل‌های تاریخ، از چنگیزیان تا ارتش سرخ، زنده‌ مانده‌اند و حیّ و حاضرند در زمانه. در این رمان حتی عشق هم بیگانه و خودی می‌شناسد و در نهایت معشوق روسی دلباخته‌ی افغانی‌اش را تنها می‌گذارد و "برف می‌بارد و برف می‌بارد!" "گلنار و آیینه" نیز رمان دیگر این نویسنده است که اگرچه شکل و شمایلی غیرمدرن دارد، اما محتوایی جدید و بروز را با خود حمل می‌کند؛ شناسایی و درک ریشه‌های هویتی اشخاص داستان. زریاب دائم به دنبال خاستگاه خود و مردمانش است، می‌خواهد بداند چگونه این همه نامردمی و سوختن در آتش‌ جنگ‌ها را دوام آورده‌اند! و چگونه است که همانند برخی شخصیت‌های شگفت "چارگرد قلا گشتم" همچنان پس از مرگ زنده‌اند و الهام‌بخش؛ گاه با گذشت بیش از پانصد سال از تاریخ کشته شدن‌شان!