شهرستان ادب_ویژۀ پرونده ادبیات انقلاب : در ایام دههفجر به معرفی و بازخوانی آثار آندسته شاعران مطرح انقلاب که هنوز در میان ما هستند میپردازیم. اولین مطلب پروندۀ انقلاب سایت شهرستان ادب را با شاعر توانمند کشورمان استاد علی معلم آغاز میکنیم:
یکم: پنجرهای به شعر علی معلم دامغانی
استاد محمدعلی معلمدامغانی متولد ۱۳۳۰ و معروف به «علی معلم»؛ ادیب، دانشمند، پژوهشگر و از مهمترین شاعران روزگار ما و برترین چهرههای شعر انقلاب است. در نظرسنجی شش سال پیش که درمورد برترین شاعر پس از انقلاب صورت گرفت، علی معلم هم مانند زندهیادان سلمان هراتی، سیدحسن حسینی و قیصر امینپور در صدر برگزیدگان بود، با این تفاوت که آن سه عزیز سفرکرده از تاثر عاطفی و تمایل و توجهی که پس از مرگ یک شاعر درموردش اتفاق میافتد بهرهمند بودند، اما معلم بیبهره از این امتیاز در ردیف برترینها قرار گرفته بود.
در ذهن اهالی ادبیات معلم نزدیکترین تصویر را به تصور دیرین و کهنالگویی که از غولهای ادبیات فارسی و چهرههای برتر و دورانساز شعر کلاسیک داریم، دارد. شاعری که حکمت معنوی، نبوغ شعری و احاطۀ شگرفش بر متون کهن (اعم از ادبی و دینی و تاریخی) همواره مورد تعجب و رشک صاحبنظران و شاعران برجسته بوده است. برای اثبات این نکته کافیست توجه کنیم که مطرحترین پژوهشگرانی که درمورد شعر انقلاب کار کردهاند و مهمترین صاحبنظران جریان شعر انقلاب یعنی شاعران و اساتیدی چون «یوسفعلی میرشکاک»، «محمدرضا ترکی» و «محمدکاظم کاظمی» در حیطۀ شعر معاصر همگی از هواداران پروپاقرص شعر علی معلماند و این هواداری و هواخواهی را بارهاوبارها عنوان کردهاند.
مثنوی، قالب اصلی و مورد توجه معلم است و او ساختاری نوین و متفاوت به این قالب دیرین ادبیات فارسی بخشیده است. ساختاری دشوار که یگانه پیامبر و پیروی راستینش خود معلم بود. هرچند این ساختار به کرّات از سوی عموم شاعران انقلاب مورد توجه قرار گرفت اما کسی نتوانست به خوبی معلم در آن موفق شود.
از مثنویهای مهم و معروف علی معلم دامغانی میتوان به «باور کنیم سکه به نام محمد است»، «تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما»، «هجرت»، «هلا ستارۀ احمد، هلا ستارۀ صبح»، «کلیله»، «نی انبان مشرک»، «ماند زین غربت»، «عزای مرتضی» و «زمان آبستن جنگی است، جنگی مثل عاشورا» اشاره کرد.
قالب ترانه هم از جمله قالبهای شعری معلم است که معلم در دهه هفتاد و هشتاد به آن پرداخت و حاصل کار ترانههای موفق و معروفی شد که با صدای خوانندگانی چون محمدرضا شجریان، علیرضا افتخاری، محمد اصفهانی و مجید اخشابی آنها را شنیدهایم.
گفتنیست معلم هم اکنون رئیس فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران است.
دوم: کتابهای علی معلم دامغانی
۱. رجعت سرخ ستاره
یگانه مجموعهشعر علی معلم که یکبار در سال ۱۳۶۰ منتشر شده است و گویا به اصرار دیگران. چاپ دوم کتاب باز به «اصرار دیگران» بیست و پنج سال پس از چاپ نخست در سال ۱۳۸۵ به اهتمام دکتر محمدرضا ترکی منتشر شد. در این مجموعه میتوانید مثنویهای انقلابی و دینی درخشان معلم در سالهای پیش از انقلاب و ابتدای انقلاب و همچنین تعدادی از غزلهای او را بخوانید. برخلاف مثنویهای کتاب که تا هنوز ورد زبان شعر دوستاناند، غزلهای کتاب توفیق چندانی در بین عموم و خصوص مخاطبان ادبیات پیدا نکردند. این کتاب از بهترین نمایندگان پدیدهای به نام «شعر انقلاب» و آمیزۀ نبوغ و اعتقاد علی معلم دامغانی است.
۲. حیرت دمیدهام...
گزیدۀ جستارها و گفتارهای معلم دامغانی (اعم از مقاله، سخنرانی و مصاحبه) که در سال ۱۳۸۸ منتشر شد.
۳. شرحه شرحه است صدا در باد
مجموعهای از ترانههای علی معلم دامغانی که در سال ۱۳۸۹ منتشر شد.
۴. مجلس حر بن یزید ریاحی
یک منظومۀ نیمایی بلند و بسیار زیبا که مانند کتاب قبلی در سال ۸۹ منتشر شد. معلم بخشی از این منظومه را سال قبل از انتشار در دیدار با مقام معظم رهبری با دکلمهای بسیار زیبا خواند که بسیار هم مورد استقبال قرار گرفت.
دانلود دکلمه شعر حر توسط علی معلم دامغانی
۵. گزیدۀ اشعار علی معلم دامغانی
این کتاب که به همت محمدکاظم کاظمی، ابوطالب مظفری و محمد نورالهی در ابتدای سال ۱۳۹۳ منتشر شد، گزیده‌ای از شعرهای علی معلم دامغانی در سه قالب مثنوی، قصیده و ترانه است. ویژگی منحصر به فرد این دفتر شعر این است که پس از سالها بالاخره بسیاری از مثنویهای درخشان معلم که با انبوه هوادارنش در هیچ کتابی چاپ نشده بودند را در خود جای داده است.
بررسی گزیده اشعار علی معلم دامغانی با حضور مولفان، در حلقه شعر شهرستان ادب مشهد
۶. قرآن هنری و هنر قرآنی
پژوهشی که به تازگی با موضوع قرآن و تمدن اسلامی به قلم استاد معلم منتشر شده است.
سوم: نمونه شعر علی معلم دامغانی
در این بخش به چهار شعر شاخص استاد محمدعلی معلم دامغانی اشاره میکنیم.
ابیاتی از مقدمۀ مثنویِ «هجرت»
این مثنوی از قدیمیترین و طولانیترین مثنویهای معلم است و به نوعی به روایتِ انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی و پیشینۀ تاریخی و آیینیاش میپردازد. بخشی از ابیات این مثنوی با آهنگسازی مجید انتظامی در موسیقیِ فیلمِ «هیوا» ساختۀ زندهیاد رسول ملاقلیپور اجرا شده است.
این فصل را با من بخوان، باقى فسانه است
این فصل را بسیار خواندم، عاشقانه است
هفتاد باب از هفت مُصحَف برنبشتم
این فصل را خواندم، ورق را درنبشتم
از شش منادى، رازِ هفت اختر شنیدم
این رمز را از پنج دفتر برگزیدم
این بانگ را از پنج نوبتزن گرفتم
این عطر را از باد در برزن گرفتم
این جاده را با ریگ صحرا پویه كردم
این ناله را با موج دریا مویه كردم
این نغمه را با جاشوان سند خواندم
این ورد را با جوكیان هند خواندم
این حرف را در سِحرِ بودا آزمودم
این ساحرى را با یهودا آزمودم
از باغ اهل وجد، چیدم این حكایت
با راویان نجد، دیدم این روایت
این چامه را چون گازران از بط شنیدم
وین شعر را چون ماهیان از شط شنیدم
شط این نوا را در تب حیرت سروده است
وین نغمه را در بستر هجرت سروده است...
ابیاتی از مقدمۀ مثنویِ «زمان آبستن جنگی است، جنگی مثل عاشورا»
این شعر از مثنویهای شگفتانگیز علی معلم دامغانی و شاید از زیباترین و در عین حال دشوارترین شعرهای روزگار ما است.
به دریاهای بیپایاب برگردان صدفها را
به ماهیها، به شهر آب برگردان صدفها را
بگو چیزی که پنهان آرزو دارید، باید شد
بگو ساحل تهیدست است، مروارید باید شد
*
که میداند که حتی در غرور آبسالیها
کنار چشمه خشکیدند، تنگسها و شالیها؟
پدرها نیمهشب کشتند بیخنجر پسرها را
مکاریها که برگشتند، آوردند سرها را
زنی در منظر مهتاب، سنجاقی به گیسو زد
چراغ چشم شبگردی به قعر باغ سوسو زد
تفنگی عطسه کرد از بام، رشکی توخت بر خشمی
دوتاری ضجه کرد از کوه، اشکی سوخت در چشمی
*
به من گفتی که بادآبستنِ خاکاند آدمها
و من گفتم ورای حدّ ادراکاند آدمها
تو خندیدی که محبوس‌اند و مهجورند ماهیها
و من گفتم که نزدیک‌اند، اگر دورند ماهیها
تو رنجیدی که بیمغز است اگر نغز است افسانه
و من گفتم برون از پوستها مغز است افسانه...
ترانهی لالۀ عاشق
اجرا شده با صدای محمد اصفهانی و تنظیم فواد حجازی در آلبوم فاصله
دانلود آهنگ لاله عاشق
این ترانه بسیار زیبا با موضوع دفاع مقدس سروده شده و در دوران خود با استقبال بسیاری از سوی مردم مواجه شد.
جماعت يه دنيا فرقه
بين ديدن و شنيدن
بريد از اونا بپرسيد
که شنيدهها رو ديدن
راز سنگرای عشقُ
بايد از ستاره پرسيد
التهاب تشنهها رو
کی ميدونه غير خورشيد؟
پشتهها پر از شقايق
کشتهها لالۀ عاشق
باغِ گل، زخم شکفته
غنچهها، داغ نهفته
صبح صحرا لالهگون بود
شب دريا رنگ خون بود
ميگن عاشقی محاله
باشه ما محالُ ديديم
خيلیها ميگن خياله
ولی ما خيالُ ديديم
توی عصر آتش و خون
خيلیها عشقُ چشيدن
بعضیهام زرد و فسرده
موندن و حسرت کشيدن
ترانۀ بارون
اجرا شده با صدای محمدرضا شجریان و موسیقی کیهان کلهر در آلبوم شب، سکوت، کویر
دانلود آهنگ بارون
این ترانه نیز مانند ترانۀ قبل با استقبال مردمی بسیاری مواجه شد هرچند پاپ نبود و سنتی بود. گرچه موضوع شعرعاشقانه است اما بعضی ترکیبات و سطرها به ادبیات انقلاب و ادبیات دینی نیز قابل تاویلاند. «عاشقای بی مزار»، «ماهُ دادن به شبهای تار»...
کلهر در یکی از مصاحبههایش درباره چگونگی سرایش این ترانه میگوید: « من خودم رفتم سراغ آقای معلم. از طریق برادرزاده‌شان قراری تنظیم شد و ساعت یک بعدازظهر به دفتر ایشان رفتم و دربارهی پیوند کلام و موسیقی خراسان صحبت کردیم، آن‌قدر حرفمان گل انداخت که تا ساعت ده شب طول کشید. به جرأت می‌توانم بگویم شناخت و اطلاعات آقای معلم از نظم و نثر فرهنگ خراسان بی‌نظیر بود. پیش خودم فکر کردم حتی اگر ایشان نتوانند شعری هم برای «بارون» بگویند ایرادی ندارد چراکه من از شخصی آشنا با فرهنگ خراسان دربارهی کلام و پیوندش با موسیقی بسیار آموختم... عامیانه بودن، محلی بودن، صمیمی بودن و هرچه می‌خواستم در این شعر بود؛ من واقعاً از این بابت خوشحال بودم»
ببار ای بارون ببار
با دلُم گریه كن، خون ببار
در شبای تیره چون زلف یار
بهر لیلی چو مجنون ببار
ای بارون
دلا خون شو خون ببار
بر كوه و دشت و هامون ببار
به سرخی لبای سرخ یار
به یاد عاشقای این دیار
به داغ عاشقای بیمزار
ای بارون
ببار ای ابر بهار
با دلُم به هوای زلف یار
داد و بیداد از این روزگار
ماهُ دادن به شبهای تار
ای بارون