یادداشت محمد شمس‌الدینی درباره کتاب «کجا بودی الیاس»
09 اردیبهشت 1396
19:51 |
0 نظر
|
امتیاز:
با 0 رای
شهرستان اددب به نقل از خراسان : هنر سفارشی، هنری است که در نزد برخی اهالی روزنامه نگاری و هنر، به شدت مذموم است، غافل از آنکه هنر، سفارشی است؛ تنها نکته ای که باید لحاظ شود، ًاساسا ًاین است که این هنر، سفارش چه کسی است. هنر، ذاتا سفارش نفس انسان است و انسان، نمی تواند در هنرش، چیزی سوای درونیات و مکنونات نفسانی خودش را، بیان کند. وقتی کسی، از یک مرجع بیرونی هم، موضوعی را سفارش می گیرد که به آن، اعتقاد ندارد، آن موضوع را با توجه به نهان ها و پنهان های نفسانی خودش، بیان می کند و برای همین است که در نمی گیرد. اگر هنرمندی، از جایی، سفارشی بگیرد که هم جهت با باطن اوست، از نظر هنری، هیچ ایرادی بر او وارد نیست.کتاب «کجا بودی الیاس»، مجموعه یازده داستان کوتاه از یازده نویسنده، با موضوع کلی شهدای غواص است که گویا نخ تسبیح همه آن هــا، «الیاس» است، پیامبری که گویا همچنان زنده است و شناور در زمان، همچون غواص ها. همه این نویسندگان، حکم همان پرستویی را دارند که «با منقار، چکه چکه آب بر کوه آتش می ریخت» و می خواست با این کارش بگوید که با ابراهیم است! حالا این نویسندگان، با داستان هایشان، خواسته اند بگویند که ما با الیاس های غواص هستیم و در این «زمانه غوغا برای هیچ»، به یادشان هستیم، همین! اکثر نویسندگان این داستان ها، در دفاع مقدس، حضور نداشته اند لذا مرکوب خیال را عنان داری کرده اند و به همان میزانی که حال منقلبی داشته اند و توانسته اند که نفس خود را تطهیر و تزکیه و خیال خود را از بند تعهد معیشتی و کارمندی، رها کنند، توانسته اند، با داستان خود، در مخاطب، تصرف کنند. اگر قرار است که مخاطب، با خواندن این داستان ها، اشک بریزد، باید کاغذ نویسنده، با اشک خودش، خیس شده باشد و اگر قرار است در مخاطب، تنبهی جهت حفظ حرمت شهدا، ایجاد شود، باید حال و احوال نویسنده، و نه فقط ظواهر و افعال و اقوال او، هم تافت با این حفظ حرمت باشد. داستان های این کتاب را می توان به دو دسته کلی، تقسیم کرد: آنهایی که انفسی هستند و در آن ها به کشاکش های درونی و انفسی افراد مختلف، پرداخته می شود مانند داستان های «روزی که شب نداشت» و «می شود این طور باشد» و «قنات» و آنهایی که آفاقی هستند و در آنها به کشمکش های بیرونی و خارجی بین انسان های مختلف پرداخته می شود مانند داستان های «سایه سر» و «وقتی پدر شام نخورد». گاهی هم داستانی پیدا می شود که مابین این دو حوزه، در رفت و آمد است.
داستان یکم: روزی که شب نداشت این داستان، بیشتر از آنکه داستان باشد، دل نوشته است، دل نوشته ای که گویا حکایت همر زم جامانده ای است که با خبر شنیدن بازگشت غواص ها، سر درد دل را گشوده اســت و شــرح شرمندگی می کند. بیان ایــن داستان، دل گویه های کسی است که آن حال و فضا را درک کرده است، حال و فضای اکنون را هم درک کرده است و وقتی این دو را با هم می سنجد، دلش می گیرد و حالا اتفاق غواص ها، بغضش را شکسته است. سوال هایی می کند که خودشان جوابند، ضربه هایی عاطفی می زند که سخت، ر َمحرک حسند همچون «مگر رسم زنده به گور کردن، و نیفتاده بود؟» یا «بگویید که به آنها التماس نکردید». وجود کلیشه هایی همچون «تغییر اوضاع»، «نام شما را درشت می نویسند»، «مسئله همه، سود و زیان بانکی است» و «شهدا شرمنده ایم»، اگر چه حرف های غلطی نیست اما چون صورت روایی تازه ای نمی سازد، قدری نوشته را به تکرار برده است.
طور باشد
داستان دوم: می شود این این داستان، با شخصیت پردازی شروع می شود اما در نهایت شخصیتی ساخته نمی شود چــون توصیفات و تفصیلات، فقط در حد توصیف جسم اشخاص، می ماند و به روحیات و فردیت آنها نمی رسد. در ادامه، فضاسازی هم اضافه می شود که با توجه به ساخته نشدن شخصیت ها، فضا هم ساخته نمی شود و فقط یک صورت تیپیک و نوعی از اشخاص و فضا، ارائه می شود که البته برای یک صفحه ای، بیش از همین هم شاید 10داستان کوتاه خیالی است و نویسنده، ًنیاز نباشد. این داستان، کاملا در تخیل خود، یک خط داستانی احتمالی را، در چهار فصل تاریخی، بیان کرده و به صورتی البته ساده و روان، خواننده را با خود، همراه می کند و به نحوی که حتی مخاطب، متوجه نمی شود که در طی ده صفحه، حداقل ده سال، سپری شده است.
داستان سوم: قنات این داستان، شرح دو خط مــوازی از وقایع اســت: یک خط، وقایع و کشمکش های آفاقی اکنون و خط دیگر، وقایع و کشاکش های انفسی یونس که همراه با خاطراتی از گذشته اوســت. یونس داستان، اسیر در شکم حوت گذشته اش اســت؛ با جسمش در زمــان اکنون، اسیر و گرفتار شده است و با نفسش، در زمــان گذشته، زمان خاک ریزی روی غواص ها. او با بدنش در میان جمعیت است اما روح و نفسش در کشاکش خاطرات و مخاطرات آن واقعه، گرفتار آمده است. الیاس اما، عروج کرده و از دنیا، رسته است؛ او در زمانی فرای زمان دنیا، در زمان
غواص ها، به جاودانگی رسیده است چراکه از تبار یحیی است و یحیویان، تقدیری جز شهادت و جاودانگی نخواهند نمادین است به حدی که حتی ًداشت. این داستان، کاملا گاهی ایدئولوژی زده شده است .
داستان چهارم: وقتی پدر شام نخورد! این داستان، به قلم ابراهیم اکبری دیزگاه، نوشته شده و این نام، با رمان برکت، پیوند خورده است. البته این به سطح بیانی و ًقلم هم روان و امــروزی است اما اصلا روایی قلم برکت نمی رسد و شاید در ده صفحه هم، توقع زیادی باشد! به صورت کلی، نویسنده، خیلی خوب و به صورتی داستانی و دراماتیک، مباحثی همچون موبایلیزه شدن افراد و سایبریزه شدن زندگی، آپارتمان نشینی، سیاست زدگی و جناح زدگی و تغذیه مدرن را نقد می کند و این را در جان مخاطب می نشاند که در سیطره همین حیات مدرن که اصل را بر ظاهر حیات دنیایی گذاشته است، باز هم نمونه ها و مثال هایی باطنی همچون ظهور غواص ها، وجــود دارنــد که راهــی باز می کنند به باطن عالم؛ و در همین وضع استیلای مدرنیته و سیطره عادات و معاش روزمره، وضع حاکمیت یافتن موبایل و آپارتمان و پت و جناح بازی و کارآگاه گجت و شبکه پویا و اینترنت بازی و زبان سخیف امیرجون ها و ساندویچ و بستنی و تام و جری و اعلامیه چسباندن و سیاست ظاهری، می توان راهبه شد و با استفاده از امکانی چون ظهور غواص ها، راه برد به باطن عالم که شاید تنها راه غلبه و نفوذ و تصرف در مدرنیته هم همین امکانات باشد.
سر
داستان نهم: سایه داستان، حول یک ابهام، آغاز می شود که آقای مهرخی، گویی جای مخاطب، نشسته است و دارد کند و کاوی دهایی ارائه ُ می کند تا ابهام، تبیین شود. خردخرد، ک می شود تا اینکه در جمله آخر داستان، همه گره ها، باز می شود و اگر قلاب معماهای داستان به جان مخاطبی، بند نشود، احتمال اینکه حوصله نکند و تا آخر را نخواند، وجود دارد. در این داستان، گویی تقدیر یونس، «زنده به گور شدن» است چه در کودکی و چه در بزرگسالی و تقدیر الیاس، «بلاگردانی و سایه سر شدن». من نمی دانم خوانده است یا نه، اما در ً که نویسنده داستان، این را قبلا کتاب «داستان پیامبران یا قصه های قرآن از آدم تا خاتم، » آمده است: 453 ترجمه قصص الانبیاء جزایری، ص «ادریس (که همان الیاس است)، نزد مادر یونس بن متی آمد و مدتی را نزد آن ها در خفا زندگانی كرد تا اینكه روزی یونس كه شیرخواره ای بیش نبود، از دنیا رحلت نمود. مادر او كه بسیار بی تابی م یكرد، از الیاس درخواست كرد تا دعا نماید خداوند بار دیگر فرزندش را به او بازگرداند،
دعای ادریس باعث گشت تا یونس بار دیگر حیات خویش را بازیافته و در آستانه چهل سالگی به سوی قوم خویش مبعوث گردد». اینجا هم الیاس، یونس را در کودکی، احیا می کند تا برای مأموریتی عظیم، مهیا شود. 8در خلال داستان، الیاس، گویی نماد شهدای والفجر یا پیروزی می شود و یونس، نماد شهدای کربلای چهار یا شکست. دیدگاه مدیردوست بیان پیروزی ها و انکار شکست ها نیز نقد می شود اما باز هم القا می شود که یا پیروزی، بلاگردان 8 دست های الیاس، تو بگو والفجر و سایه سر یونس، تو بگو کربلای چهار یا شکست، شده است. سایه پیروزی، شکست را می پوشاند؛ اگر انسان، از شکست به پیروزی برسد، شکست، حکم پلی را پیدا می کند برای رسیدن به پیروزی، اما اگر از پیروزی به شکست برسد، یعنی که مغرور شده و خدا را فراموش کرده است و باید به «تسبیح» پناه ببرد و حجاب ها را از بین خود و خدا، بزداید که امام راحل فرمود: «خرمشهر را خدا آزاد کرد». این داستان، خالی از نقد عــادات هم نیست: نویسنده ، گویی یک تنه 13داســتــان، با اشــارات مکرر به عــدد برخاسته است تا اعتقاد رایج و چه بسا خرافی به نحوست این عدد را انکار کند و برای آن، آبرویی بسازد. اگر سینمای جشنواره ای، بد است، گرامی داشت همایشی و ادبیات تظاهری مجری وار در احترام به خانواده های شهدا، از آن هم بدتر است و بر سر جامعه ای که خانواده های مستضعف و ایثارگر و شهدای آن بشوند زینت المجالس مدیران و مجیزه گوی سرداران، همانی خواهد آمد که بر سر جامعه ما آمده است و این نکته هم در این داستان، نقد می شود. اگر گوش شنوایی باشد در مجموعه منصب نشینان، باید بشنود که با این رفتارها، کسانی که فدایی دادند در راه این نهضت، «قهر» خواهند کرد و قهر اینان، قهر خداست
نظرات
در حال حاضر هیچ نظری ثبت نشده است. شما می توانید اولین نفری باشید که نظر می دهید.