چرا «جشن باغ صدری» کتاب خوبیست؟ | یاددشتی از علی عبدالوهاب

شهرستان ادب به نقل از روزنامۀ قدس:

1.       جشن باغ صدری داستان خوبی است؛ چون از چالش مهمّ داستان کوتاه سر بلند بیرون می‎آید. یکی از گردنه‎های مهم در نوشتن داستان کوتاه، شخصیّت‎پردازی‎ست. کوتاهی داستان، فرصت محدودی به نویسنده می‎دهد تا بتواند شخصیّت‎ها را بنا کرده و به‎وسیلۀ آنها داستان را پیش ببرد. موفقیّت جشن باغ صدری اساساً مدیون شخصیت مادر است؛ مادر که فهمیده شد، به‎وسیلۀ او مخاطب بیرونی وارد داستان می‎شود و اتّفاقات داستان برای او معنی‎دار می‎شود. مخاطب را برون‎گرایی افراطی، انرژی بی‎پایان و بلبل‎زبانی‎های کلیشه‎ای و در عین‎ِِِ حال خاصّ و به جای مادر با داستان همراه می‎کند. از همان عبارت «ذلیل شده! چادر نمازت!» روشن می‎شود که با چه فردی طرف هستیم. این شخصیّت، طبیعی است که به‎خاطر باغ نرفتن غوغا به‎پا کند و آن‎چنان پشت سر هم کلمات و استدلالات و آسمان و ریسمان را با سرعت بچیند که شوهرش را کلافه کند. وقتی این شخصیّت شکل پیدا کرد، رضایت به فرستادن فریده پیش طوطی عجیب نمی‎نماید و این‎که قبل از رفتن فریده پشیمان شود و خودش برود، نه تنها از داستان بیرون نمی‎زند و غیر طبیعی نیست، بلکه کاملاً انتظارات خواننده را برآورده می‎کند.

 نویسنده با هوشمندی و درک این موضوع که «تصویر بیرونی» چنین شخصیت‌هایی جذّاب است نه «تصویر درونی‎شان»، در عین حال که مادر شخصیت اصلی‎ست، او را راوی قرار نداده و ما تصویر دختر کوچک را از وی مشاهده می‎کنیم. طبیعی‎اش این است که ما ببینیم مادر به دختر کوچکش با حرص می‎گوید «من گور تو را با همین دست‎هایم می‎کنم اگر از این غلط‎ها بکنی» و اتّفاقا اگر ذهنیات مادر در موقع ادای این کلمات یا دیگر فرازهای داستان اضافه می‎شد، دیگر با چنین شخصیت پرکششی مواجه نبودیم.

2.       جشن باغ صدری داستان خوبی است؛ چون جزئیات خوب و به‎جایی دارد. عمدتاً تفاوت آثار خوب و بد در روایات و اتّفاقات جزئی و کوچک داستان است، نه در اتّفاقات اساسی و اصلی داستان. خرده‎روایات و خرده‎اتّفاقات است که داستان را زنده و باورپذیر می‎کند و اگر این مرحله با موفقیّت پشت سر گذاشته شد، تازه اینجا اتّفاقات اصلی می‎توانند کار خودشان را بکنند و مؤثّر واقع شوند. نویسنده فضایی کاملاً زنانه-دخترانه را انتخاب کرده و معلوم است که خود، خوب به جزئیاتِ بی‎اهمیّت ولی زنده‎کنندۀ آن آگاه است. این‎که مادر قندها را جمع می‎کند تا مورچه نیفتد؛ این‎که فریده در زمان نزدیک عروسی‎اش، گریه‎های بی‎صدا می‎کند که کسی از آنها سر در نمی‎آورد؛ این‎که کوک‎ها و بخیه‎ها را نامنظّم می‎زند؛ یا این‎که دختر کوچک از مادام سؤال می‎کند که مخمل سرخ به او می‎آید یا نه، همگی جزئیات زنده کننده‎ای هستند و با شناخت عمیق نویسنده که احتمالاً ناشی از تجربه زیسته اوست، پر رنگ و به‎جا و مؤثّر تعریف می‎شوند و باعث معنی‎دار شدن روند کلّی داستان می‎شوند.

3.       جشن باغ صدری داستان خوبی است؛ چون لحظه‎های ناب خوبی دارد؛ لحظه‎های ناب همان جاهایی است که به‎جای پُرچونگی کردن برای توضیح حال یک شخصیّت یا فضای داستان، با یک عبارت یا یک حالت، همۀ ماجرا را می‎رساند. شاید بتوان گفت یکی از وجوه ممیزۀ هنر نسبت به صورت‎های معمول، رساندن جان پیام در مدّت اندک است. آثار هنری بزرگ با فراوانی همین لحظه‎های ناب بزرگ می‎شوند. «درّه من چه سرسبز است» شاهکار است، چون وقتی فیلمساز می‎خواهد عمق فاجعه را در لحظۀ اعلام تعدیل نیرو نشان دهد، با یک پلان و تنها یک نما بدون هیچ‎گونه دیالوگ و اشک و آه و داد و بیدادی این کار را به‎خوبی انجام می‎دهد، و از این به‎خوبی‎ها زیاد دارد. جشن باغ صدری یکی دو لحظۀ ناب دارد؛ می‎گوید «شب به خانۀ آقا عنایت این‎ها نرفتیم. آقا جون پیغام فرستاد که باشد برای یک وقت دیگر. خبر به آنها هم رسیده بود؛ به‎خاطر همین بی‎هیچ حرفی قبول کردند» و همین کلمات به‎راحتی فاجعه را از حالت خانگی خارج می‎کند و به کلّ جامعه سرایت می‎دهد.

4.       جشن باغ صدری داستان خوبی است؛ چون غافل‎گیری لازم برای انتهای داستان کوتاه را به‎خوبی فراهم می‎کند. خودکشی مظفّری و زنش با تریاک و باقی ماندن بچّه‎ها، همان اتّفاق گزنده‎ای است که باید بیفتد تا تنها مذّکر داستان یادش بیاید زن صیغه‎ای هم ناموس اوست و حمّالی را به بی‎غیرتی ترجیح بدهد.

5.       جشن باغ صدری داستان خوبی است.