فرآیند کارشناسی کتاب داستان در شهرستان ادب

شهرستان ادب به نقل از ایبنا: شیوه‌ بررسی و پذیرش کتاب در انتشارات‌ها موضوعی است که دغدغه بسیاری از اهل کتاب است. در دومین مصاحبه از پرونده «بررس‌ها چگونه کتاب انتخاب می‌کنند؟» به سراغ علی‌اصغر عزتی‌پاک، مسئول بخش داستان انتشارات شهرستان ادب رفتیم تا با شیوه بررسی او آشنا شویم. عزتی‌پاک در این مصاحبه به موارد مختلفی مانند شیوه بررسی، نحوه برخوردها، شیوه بررسی محتوای فنی و کتاب‌اولی‌ها اشاره کرده است که در ادامه می‌خوانید.
 
بدون شک هر بررس شیوه و ملاک‌های مخصوص خودش را برای ارزیابی کتاب‌ها دارد. شیوه بررسی علی‌اصغر عزتی‌پاک به چه صورتی است؟
ما در شهرستان ادب دو شاخه شعر و داستان داریم که من در شاخه داستان فعالیت دارم. در این موسسه رویه به این صورت است که کارها را به صورت دیجیتال و نه به شکل مکتوب تحویل می‌گیریم و بعد از آن یک بررسی ابتدایی روی اثر داریم و سپس اثر را به دست کارشناسان داستان می‌سپاریم. کارشناس اول، کتاب را می‌خواند و اگر اثر از 20 نمره‌ کمتر از 10 بگیرد، کاملا رد می‌شود اما اگر بالای 10 بگیرد، برای بررسی مجدد به کارشناس دوم سپرده خواهد شد تا برای چاپ آن تصمیم‌گیری شود. البته در نهایت کتاب در گروه تایید می‌شود؛ چراکه کارشناسان ما بیشتر به لحاظ فنی یک اثر را انتخاب می‌کنند؛ اما برای ما علاوه بر مباحث فنی، محتوای اثر نیز مهم است. بعد از جلسه گروهی اگر کار مشکل داشت که جلسه‌ای را با نویسنده برگزار می‌کنیم تا ایرادات موجود حل شود و بعد از این مراحل من به‌عنوان نماینده داستان موسسه، کتاب را به شورای علمی موسسه می‌بریم که هفته‌ای یک‌بار برگزار می‌شود و گزارشی از کتاب می‌دهم و دلایل کارشناسان برای تایید اثر را بیان می‌کنم.
 
خود شما هم آثار را می‌خوانید؟
بله. هر کتابی که در بخش داستان شهرستان ادب منتشر می‌شود، حتما قبل از چاپ آن را مطالعه کرده‌ام تا بعد از چاپ مشکل خاصی رخ ندهد.
 
 این امکان وجود دارد که کتابی نمره بالایی از دو کارشناس گرفته باشد اما بعد از خواندن شما رد شود؟
من خیلی اهل رد کردن نیستم اما باید بگویم که چند بار این اتفاق رخ داده است و کتابی که از کارشناسان نمره بالایی گرفته بود، به دلایل محتوایی رد شد.
 
این دلایل محتوایی به چه معناست؟ یعنی شما به دنبال ژانر خاصی از داستان می‌گردید؟
ما به‌عنوان موسسه شهرستان ادب وارد حوزه‌های پرخطر نمی‌شویم؛ یعنی اگر ببینیم که خوانش از یک اثر می‌تواند، تفکرات خطرناکی ایجاد کند، آن اثر را منتشر نخواهیم کرد یا اگر کتاب با اهداف ما که ذیل گفتمان جمهوری اسلامی حرکت می‌کنیم در تضاد باشد، دست به انتشار آن نمی‌زنیم؛ البته اتفاق بدی برای کتاب رخ نمی‌دهد و عموما کتاب در انتشارات دیگری چاپ می‌شود.
 
تا به حال کتابی به دست شما رسیده که از نظر ادبی قابل قبول باشد اما از نظر محتوایی در راستای اهداف موسسه نباشد و شما آن اثر را به نشر دیگری برای چاپ معرفی کنید؟
بله. این اتفاق مکرر رخ داده است. البته حالت عکس آن بوده و چندین بار شاهد آن بودیم که دوستان از نشرهای دیگر کتاب‌هایی را به ما معرفی کرده‌ و گفته‌اند که با توجه به سیاست موسسه شهرستان ادب، این کتاب مناسب انتشار در موسسه شماست.
 
این مسئولیت برای شما پیامدهایی داشته است؟ تا به حال باعث شده تا دوستی از شما ناراحت شود یا حتی رابطه‌اش را با شما به دلیل رد کتابش به‌هم بزند؟
تعامل‌ها و ملاک‌های ما خیلی روشن است؛ بنابراین جایی برای ناراحتی باقی نمی‌ماند؛ چراکه همه چیز روی کاغذ بیان می‌شود.  بدون شک همه کسانی که کتاب می‌نویسند این تفکر را دارند که کتاب خوبی نوشته‌اند و اثرشان قابل قبول است؛ بنابراین با احترام جواب دوستان را می‌دهیم تا باعث ناراحتی نشود. در پاسخ به قسمت پایانی سوال شما باید بگویم که تنها چند بار این اتفاق رخ داده است که آن هم به دلیل روحیه حساس برخی دوستان بوده؛ زیرا همان‌طور که گفتم ما دلایل را واضح توضیح می‌دهیم. با همه این تفاسیر گاهی یک رمان نوجوان به دست ما می‌رسد که کار قابل قبولی است اما ما توانایی چاپ کتاب 700 صفحه‌ای نداریم و خیلی منطقی این موضوع را به نویسنده اطلاع می‌دهیم.
 
سالانه کتاب‌های بسیار زیادی برای بررسی به نشرهای مختلفی می‌رسد. شما واقعا همه کتاب‌ها را می‌خوانید؟
ما در شهرستان ادب در بررسی اولیه 60 صفحه از یک رمان را می‌خوانیم و در آن تنها از دید فنی اثر بررسی می‌شود و به محتوا آن کاری نداریم. به جرات می‌گویم که تمام کتاب‌هایی که در بررسی اولیه نمره بالای 10 بگیرند به طور کامل توسط کارشناس دوم خوانده می‌شود، مگر آنکه در همان ابتدا متوجه شویم که نویسنده در نگارش اثر دقت لازم را به خرج نداده‌ است.
 
عده‌ای می‌گویند، دوستان بررس کتاب‌ها را خودشان انتخاب می‌کنند و خودشان کتاب‌ها را به جوایز می‌برند و خودشان هم آن‌ها را به‌عنوان اثر برگزیده معرفی می‌کنند. شما این را قبول دارید؟
خدا را شکر ما تا به حال در هیچ جایزه‌ای نبوده‌ایم که چنین کارهایی انجام دهیم و به عبارتی این اتفاق برای ما رخ نداده است. اما من هم این موضوع را شنیده‌ام و بارها دیده‌ام که یک اثر بی‌‌ارزش به‌عنوان اثر منتخب جایزه‌ای ادبی انتخاب شده است. فراوان کتاب بی ارزش در این سال‌ها جوایز ادبی را برنده شده‌اند که چنین انتخاب‌هایی به شایعات قوت می‌بخشد. البته بخشی از این اتفاقات هم طبیعی است؛ چراکه آن فرد فعال آن حوزه است و سایر کتاب‌ها را نخوانده و تنها همان کتاب را خوانده است و فکر می‌کند کتابی که او انتخاب کرده از سایر آثار بهتر است. برای مثال «بی کتابی» محمدرضا شرفی‌خبوشان که جایزه جلال را نیز گرفت و کتاب بسیار ارزشمندی است در بسیاری از این جوایز اصلا دیده نشد.
 
چاپ کتاب در ایران دچار تحول عظیمی شده است و امروز چاپ کردن کتاب بسیار ساده‌تر از 10 سال گذشته است؛ با توجه به وضعیت موجود، شرایط را برای کتاب‌‌اولی‌ها چطور تصور می‌کنید؟
اگر اثری خوب باشد؛ بدون شک دیده خواهد شد؛ چراکه همه ما که با ادبیات سروکار داریم، عاشق کتاب خوب هستیم و برای‌مان مهم نیست که چه کسی کتاب را نوشته است و از داستان خوب لذت می‌بریم؛ بنابراین اگر در چنین شرایطی کتاب خوبی به هرکدام از ما برسد برای دیده شدن آن تلاش می‌کنیم و واقعا مهم نیست که اثر توسط کتاب‌اولی نوشته شده است یا کتاب دهمی. من از شما سوال می‌کنم که مگر نسیم مرعشی کتاب اولی نبود؟ مگر کتابش کم دیده شد؟ من فکر می‌کنم که بیشتر این حرف‌ها به دلیل توهمات ماست که فکر می‌کنیم کار خوب نوشته‌ایم و دیده نشده است؛ اگر نه اثر خوب مسیر درست خود را پیدا می‌کند. این پاسخ کلی من بود و درباره وضعیت توجه به کتاب‌اولی‌ها در شهرستان ادب باید بگویم که ما به دلیل آنکه مدرسه رمان داریم، هر سال تعداد زیادی رمان از کتاب‌اولی‌ها منتشر می‌کنیم و امسال نیز حدود 15 رمان کتاب‌اولی داریم. ما این کتاب‌ها را چاپ می‌کنیم اما اینکه آیا آن نویسنده بتواند خواننده‌ای را برای خود شکار کند یا نه، به سرمایه قلمش و سرمایه کتابش برمی‌گردد. ما نباید التماس خواننده را بکنیم که کتاب من را بخوان، باید اجازه دهیم که کتاب خودش را به مخاطب تحمیل و او را مجبور کند که تا انتها کتاب را بخواند.
 
ناشران به کتاب‌اولی‌ها اعتماد دارند؟
ناچار هستند که اعتماد کنند اما باز هم این نکته را یادآور می‌شوم که ناشر با کتاب طرف می‌شود و نه نویسنده. البته بسیار دیده‌ام که همین ناشران ریش‌وسبیل‌دار فقط سفارشی کار چاپ می‌کنند و اگر شما با یک اثر خوب از سنندج به دفترشان بروید و به آن‌ها کتاب بدهید، بدون آنکه کتاب را بخوانند، ردش می‌کنند. به نظر من کسی که به بلوغ کتاب چاپ کردن، رسیده است باید آن را چاپ کند و دیگر مهم نیست که کتاب اولی است یا دهمی.
 
تا به حال کتابی را رد کرده‌اید که بعد از نظر شما در نشر دیگری منتشر شود و اتفاقات خوبی برای آن رخ داده باشد؟
بله. تا به حال این اتفاق رخ داده است. کتابی که من رد کردم و در نشر دیگری چاپ شده و به چاپ‌های بعدی رسیده و حتی جایزه گرفته است؛ اما آن اتفاقات به دلیل کتاب رخ نداده و تنها به آن دلیل بوده که آن فرد در دبیرخانه جایزه کتاب فصل فعالیت داشته است. بنابراین من از تصمیمی که گرفتم پشیمان نیستم. البته این نکته را بگویم که این آثار به دلیل فنی رد شدند و اتفاقا در محتوا بسیار با ما همسو بودند.
 
 و به‌عنوان آخرین سوال؛ کتاب خودتان هم در گذشته رد شده است؟
بله. طبیعتا برای من هم مثل هر نویسنده‌ای این اتفاق رخ داده است. اگر بخواهم از تجربه شخصی صحبت کنم، باید بگویم که کتاب نخست من از سوی نشر ققنوس رد شد که من زنگ زدم و کلی با سرویراستار نشر صحبت کردم اما نشر دلیل رد شدن را به من نگفت. بعد از این اتفاق، مدتی صبر کردم و کتاب را به عده‌ای از دوستان دادم و آنها خواندند و آنجا بود که متوجه شدم، نشر درست گفته است و کتاب مشکل دارد. در ادامه یک سال روی کتاب کار کردم و بعد آن را برای چاپ به نشر دیگری سپردم و امروز خوشحالم که به دلیل سختگیری آن بررس کتاب به آن شکل منتشر نشد.