تاثیر گذاری شعر بر همه آحاد جامعه

شهرستان ادب: شاعران جوان آفتابگردانی دومین روز اردوی اولشان را صبح روز چهارشنبه، دهم مرداد، با کلاس «شعر و شاعری در سیره اهل‌بیت(ع)» و با حضور حجت‌الاسلام حامد رحمت کاشانی آغاز کردند.

تاثیر گذاری شعر بر همه آحاد جامعه
در این جلسه یک‌ساعته، حجت‌الاسلام رحمت کاشانی، استاد حوزه و دانشگاه، در ابتدا با بیان اهمیت خاص شعر و شعرا در نزد اهل‌بیت(ع) گفت: «اهل‌بیت بین شعرا و دیگران فرق می‌گذاشتند و این کاملاً واضح است و ضمناً باید توجه داشت که کار اهل‌بیت(ع) همواره از روی حکمت بوده و عبث نیست». او سپس با بیان برخی مصادیق از تجلیل شعرا توسط ائمه(ع) افزود: «در برخی موارد می‌بینیم که برخی شعرا که فسادهایی هم دارند و اشعارشان و حتی اغلب اشعارشان هجویات و فکاهی است، از جانب ائمه(ع) شاعر اهل‌بیت خطاب شده‌اند. باید پرسید، چرا این‌ها این‌قدر مورد عنایت بوده‌اند؟» وی در ادامه با تشریح برخی شرایط دوره ائمه، اعم از اختناق و همچنین حمایت شاهان از شعرای همسویشان، گفت: «در آن شرایط که حرف حق زدن بسیار هزینه داشت، دفاع از جبهه حق و مبارزه با ظلم واقعاً کار ارزشمندی بود که با توجه به ماندگاری و نفوذ شعر به بهترین شکل از شعرا برمی‌آمد».
این استاد حوزه و دانشگاه، سپس با اشاره به ماجرای امام سجاد(ع) و فرزدق که منجر به آن شعر حماسی و کوبنده فرزدق در مدح حضرت گردید، گفت: «این کار برای فرزدق بسیار هزینه داشت و سبب شد به زندان بیافتد ولی در اذهان ماندگار شد، زیرا شعر نفوذ و ماندگاری فوق‌العاده‌ای دارد. برای همین هم بود که امام دوازده هزار دینار به‌عنوان پاداش برای او فرستادند». وی در ادامه با بیان نمونه‌های دیگری از سیره سایر ائمه و عنایت ایشان به شعرا، در تبیین دلیل این توجه خاص گفت: «شعر می‌تواند بر همه آحاد جامعه از دزد و عامی گرفته تا فرهیختگان جامعه، اثر بگذارد و امروز نیز با اینکه رسانه‌ها بسیار متعدد شده است باز هم شعر می‌تواند مؤثر باشد. به همین خاطر هم خلفا و حاکمان جور با دادن سکه و پول فراوان تلاش می‌کردند که شعرا را با خود همسو نگه‌دارند و خطر احتمالی ناشی از آن‌ها را دفع کنند».
وی سپس با اشاره به ابیات ماندگاری که در طول تاریخ سبب تخریب جبهه باطل‌شده اند، در تشریح ماندگاری این ابیات گفت: «مخاطب منبر و اهل علم همه نیستند ولی زبان شعر زبان عموم است و تمام طیف‌های و سلایق، مخاطب آن هستند. برای همین خود ائمه نیز گاهی از اشعار عامه در کلامشان استفاده کرده‌اند؛ زیرا استفاده از خصوصیات زبانی حافظه‌ها را تسخیر می‌کند.»

مطالعه نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه، توصیه ای جدی برای شاعران جوان
او در ادامه این نکته را متذکر شد که اهل‌بیت در عین حمایت ویژه شعرایی که از حق دفاع می‌کردند، هر کلام موزونی را شعر نمی‌گفتند و از آن به‌صرف همسو بودن حمایت نمی‌کردند. وی سپس با ذکر برخی نمونه‌های تاریخی در این موضوع اضافه کرد: «فقط موضوع حرف خوب نیست، باید ویژگی‌های شعر در کلام وجود داشته باشد و این بسیار مهم است».
او با بیان اینکه شاعری ذوق و استعدادی است که خدا در افراد محدودی نهاده است، آن را نوعی بعثت از طرف خدا دانست و افزود: «این ذوق و قریحه برای شاعر فرصت است. البته می‌شود آن را در هر چیزی خرج کرد. ولی باید توجه داشت که این ذوق حاصل بعثت الهی است و باید آن را تنها در راه حق خرج نمود». در پایان سخن نیز، وی شاعران را به دوری از تلاش‌های بیهوده برای دیده شدن و همچنین مطالعه آثار گران‌مایه‌ای چون نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه توصیه کرد.
پس از اتمام کلاس حجت‌الاسلام رحمت کاشانی نوبت به کلاس «عناصر شعر» رسید تا شاعران جوان در حضور محمدمهدی سیار، شاعر و استاد دانشگاه، به یادگیری و تجربه¬اندوزی بیشتر، این بار در حوزه فنی شعر بپردازند.

شعر زبان بی‌زبانی‌هاست
شاعر «حق‌السکوت» در ابتدای کلام خود با قرائت آیه بیست و چهارم سوره ابراهیم گفت: «همان‌گونه که قرآن می‌گوید سخن پاک و نیکو همچون درختی است که ریشه‌اش ثابت و استوار و شاخه‌هایش در آسمان است». او سپس ضمن خوش‌آمد گویی به شاعران جوان آفتابگردانی آن‌ها را سخن‌گویان رسمی و غیررسمی فرهنگ ایرانی و اسلامی دانست و افزود: «در تذکره‌ها از حدود 2000 شاعر نام ‌برده شده است که همگی به فنون شعر آگاه بوده‌اند و شما نیز همین حالا با شرکت در این دوره نام خود را در میان شاعران فارسی ثبت کرده‌اید و امیدوارم که در این مسیر، هم شعرتان ماندگار شود و هم نامتان».
او سپس با طرح این سؤال که شعر و تعریف آن چیست؟ گفت: «این پرسش که مؤلفه‌ها و عناصر شعر چیست، ارتباط بسیار نزدیکی با این دارد که خود شعر چیست؟ و اصلاً گاهی این دو یکی می‌شوند زیرا تعریف در بعضی مواقع، تعریف به مؤلفه‌هاست».
سیار در ادامه با اشاره به تعریف قدما از شعر گفت: «مشهور است که شعر کلامی است موزون، مقفا و مخیل. و می‌بینید در این تعریف شعر با مؤلفه‌هایش تعریف شده است. البته نمی‌توان گفت که شعر این است و غیر این نیست و این حرف را در رابطه با هیچ تعریف دیگری از شعر نیز نمی‌توان عنوان کرد». وی سپس با بیان اینکه شعر مانند برخی دیگر از پدیده‌های مهم جهان مانند زندگی، عشق و خوشبختی تعریف ناپذیر است افزود: «شعر به خاطر سیال و پیچیده بودنش مدام در طول زمان تعریفش تغییر کرده است و شعرا اصولاً به آن الزاماً پایبند نبوده‌اند؛ و ضمناً علاوه بر تعریف شعر، تعریف مؤلفه‌های شعر نیز مدام در حال تغییر بوده است».
او سپس با ذکر نمونه‌هایی از این تغییر در شعر کلاسیک، نیمایی و سپید گفت: «شعر آن‌قدر تعریف¬گریز و تعریف¬ناپذیر است که بزرگ‌ترین شاعران ما نیز در آن نگنجیده‌اند.» او در ادامه با اشاره به تعاریف فلاسفه و اهل منطق از شعر آن را نیز در حال میل به شعر و شاعرانگی دانست و گفت: «مفاهیم تعریف ناپذیر معمولاً تعاریفشان به سمت شاعرانگی میل پیدا می‌کند و شاید بتوان گفت اصلاً شعر تعریف چیزهایی است که نمی‌شود تعریفشان کرد یا به عبارتی شعر زبان بی‌زبانی‌هاست و آنجا که منطق حرفی برای گفتن ندارد شعر وارد میدان می‌شود».
در ادامه وی با بیان و شرح برخی از عناصر شعر از قبیل خیال، موسیقی، اندیشه، عاطفه و زبان. تمام آن‌ها را سرچشمه گرفته از حقیقت جهان و مفهوم کثرت در عین وحدت دانست و گفت: «علت آنکه آرایه‌های ادبی، موسیقی و باقی عناصر شعر زیبا هستند این است که همه آن‌ها بیان ویژگی اصلی این جهان و ما، که وحدت در عین کثرت است، می‌باشند و اغلبشان نیز به سبب یگانه کردن کثرات عالم است».
این استاد دانشگاه در پایان کلام خود با اشاره به اینکه این بحث محل ورودی به بحثی گسترده و جدی است به شاعران جوان توصیه کرد تا به تأمل و گفتگوی بیشتر در این باره بپردازند.

روش شعری قیصر همچون حافظ تصریح¬گریز است
پس از آن، در ادامه روز دوم اردوی اول آفتابگردان‌های دوره هفتمی نوبت به زهیر توکلی رسید تا در کلاس «درآمدی بر شعر قیصر امین پور» شاعران جوان را هر چه بیشتر با شخصیت این شاعر بزرگ و شاخص معاصر آشنا کند.
در ابتدای گفتگو، وی برخلاف سایر کلاس‌ها، از شاعران جوان درخواست کرد تا ابتدا آن‌ها سؤالاتشان را درباره قیصر بپرسند تا پس از آن به موضوع اصلی پرداخته شود. شاعران جوان نیز سؤالات متنوعی مطرح کردند تا بیش از نیمی از گفتگو به پاسخ به این سؤالات اختصاص یابد.
در پاسخ به سؤال اول که درباره نحوه ارتباط قیصر با قرآن بود، توکلی با بیان اینکه نحوه انعکاس معانی بیرون از شعر در شعر متفاوت است و چگونگی آن جای بحث دارد، گفت: «این تأثیر در شعر قیصر بیشتر پنهانی و زیرپوستی است که البته می‌توان آن را به کرات مشاهده کرد.» وی در ادامه در پاسخ به سؤالی پیرامون علت محبوبیت قیصر گفت: «قیصر آدم پنهان‌کاری بود و راحت مواضعش را اعلام نمی‌کرد و عقایدش را جار نمی‌زد. برای همین هم اغلب از طیف¬های مختلف او را دوست دارند». او در ادامه به بیان دلیل این پنهان‌کاری پرداخت و آن را بیشتر منطبق بر شخصیت قیصر دانست و افزود: «روش شعری قیصر همچون حافظ تصریح¬گریز است. او در اشعارش بسیار از ایهام استفاده کرده است که مؤید بسیار خوبی بر این امر است».
وی در ادامه، در جواب پرسشی پیرامون شاعران معاصر اثرگذار بر قیصر، فروغ فرخزاد را مؤثرترین شاعر معاصر بر شعر قیصر دانست و افزود: «البته این اثرپذیری در اغلب موارد زیرپوستی و نامحسوس است ولی در مواردی نیز کاملاً مشخص می¬شود». او در ادامه با اشاره به تأثیرپذیری قیصر از سایر شعرای معاصر ازجمله نصرت رحمانی و طاهره صفارزاده، گفت: «شاعر باید هاضمه داشته باشد و بتواند بهترین اشعاری را که می‌خواند به زبان خودش بگوید. او باید همه‌چیز بخواند ولی در هنگام گفتن باید دقت کند که کدام کلمه و حتی کدام حرف می‌تواند حس او را منتقل کند. در این صورت کار او دیگر تقلید نیست و اثر او کاملاً اصیل و اورجینال خواهد بود، مانند آثار قیصر که در عین اثرپذیری کاملاً منحصربه‌فرد و ویژه‌ی اوست».

قیصر، شاعر بهترین نیمایی های 40 سال اخیر
پس از آن توکلی در جواب به سؤالی پیرامون مقایسه قیصر امین پور با حسین منزوی گفت: «منزوی زبان یکدستی ندارد و می‌توان در یک شعر او هم کلمات و اصطلاحات قدیمی را دید و هم اصطلاحات نو و امروزی را؛ اما زبان شعر قیصر کاملاً یکدست است. منزوی در غزل شاید بهتر از قیصر باشد ولی در نیمایی، به یقین می‌توان گفت، قیصر بسیاری از بهترین نیمایی‌های چهل سال اخیر را سروده است.» او البته در ادامه، قیاس شعرا به این شکل را نادرست دانست و گفت: «مهم‌تر آن است که قیصر امین پور، قیصر امین پور بود، هرچند ممکن است شاعری از او بهتر هم باشد.»
پس از اتمام سؤالات، توکلی با خواندن چندین نیمایی از آثار قیصر امین پور به بررسی عناصر و ارتباطات موجود در اشعار پرداخت و با انتقاد از این حرف که قیصر از ایدئولوژی شروع کرد و بعد از ایدئولوژی گذشت، گفت: «قیصر تنها از استفاده صریح ایدئولوژیک عبور کرد ولی همواره یک اصل قطعی و ثابت را در تمام اشعارش حفظ کرد که البته اصلی مبهم است و می‌تواند عشق، خدا و حتی امام زمان باشد.»
او در پایان با بیان اینکه قیصر شاعر وضع موعود و منتقد به وضع موجود است گفت: «قیصر شاعر انقلاب بود، شاعر مسلمان بود و تا آخر هم همان‌طور ماند اما به سبک خودش آن را ابراز می‌کرد. او هرگز از آرمان‌خواهی دست نکشید چون از عمق جان به وضع موعود اعتقاد داشت».
بعد از اتمام سومین کلاس روز دوم، شاعران آفتابگردانی پس از اقامه نماز و صرف ناهار باز در سالن اجتماعات گرد هم جمع شدند تا پس از اکران مستندی کوتاه برای دومین بار، اشعار خود را در معرض نقد اساتید و شاعران مطرح کشور قرار دهند.
در این جلسه که با حضور شاعران و منتقدان؛ میلاد عرفان پور، امیر مرادی و محمدرضا طهماسبی، برگزار شد، آقایان محمد نعمت دوست، احمد ایزدی، غلامرضا فرزانیان، علی مقدم موسی¬آباد، محمدصادق امیری¬فر، حمیدرضا محمودزاده و محمدرضا رضایی به شعرخوانی پرداختند.
در پایان روز نیز شاعران جوان آفتابگردانی، مجتمع آدینه را به مقصد حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) ترک کردند تا ضمن اقامه نماز و صرف شام در مهمانخانه‌ی حرم، روز دوم اردوی آفتابگردان‌ها به نام حضرت سیدالکریم(ع) معطر شود.