مطالعه مداوم منابع عاشورا، الزامِ شاعر مرثیه سرا

شهرستان ادب: اردوی تخصصی شعر هیئت، از برنامه های ابتکاری دفتر شعر موسسه شهرستان ادب است که در تابستان سال 1397 اولین اردوی آن، در اردوگاه شهدای مدافع حرم شهر مشهد و با حضور 150 شاعر موفق مرثیه سرا به مدت چهار روز برگزار می شود.

در دومین روز از این اردو، برای شاعران بانو و آقا، دو کلاس تخصصی در حوزه شع هیئت و یک کارگاه نقد شعر برگزار شد که کلاس های مذکور، به صورت مجزا و با حضور شاعران، اساتید و مادحین مطرح کشوری همراه بود. « موسیقی شعر هیئت»، «بررسی مقاتل و منابع عاشورا» و «کارگاه نقد» عناوین کلاس های تخصصی بانوان و آقایان شاعر بود.

مطالعه مداوم منابع عاشورا، الزامِ شاعر مرثیه سرا
در کلاس «بررسی مقاتل و منابع عاشورا»، میثم مطیعی؛ مداح اهل بیت(ع) و مدرس دانشگاه امام صادق (ع) به معرفی مقاتل و منابع عاشورا از نیمه قرن دوم هجری تا قرن هشتم پرداخت. وی با برشمردن اهمیت مطالعه این منابع در سرایش شعر آیینی و نوحه بر لزوم مطالعه مداوم و متمرکز شاعران تاکید نمود و گفت: بسیار مهم است که شاعرانی که در عرصه شعر آیینی فعال هستند خود را به مطالعه عادت دهند. چراکه در غیر این صورت قطعا اشعارشان چیزی برای عرضه نخواهد داشت..
 این مدرس دانشگاه، منابع و مقاتل مرتبط با واقعه عاشورا را به چهار دسته¬ی منابع قابل استناد و غیر قابل استناد و منابع معاصر و مفقود تقسیم نمود و درباره چگونگی ارزیابی سندیت و اعتبار هر منبع توضیح داد: منابع قابل استناد گاه به شیوه محدثان نوشته شده¬اند. یعنی مولف برای بیان گزارش تاریخی سند ارائه کرده است که در علم رجال درستی و نادرستی سندها بررسی می¬شود. برخی منابع نیز سندیت ندارند. 
دکتر میثم مطیعی همچنین منابع واقعه عاشورا را به دو دسته¬ ی مستقل و مشتمل تقسیم نمود و افزود: منابع مستقل صرفا برای واقعه عاشورا و زندگی اباعبدالله نوشته شده¬اند. اما منابع مشتمل از آغاز آفرینش تا عصر خود را دربرمی¬گیرند. که برای بررسی روایات پیرامون واقعه عاشورا تنها باید به قسمت¬های خاصی از این کتاب¬ها رجوع کرد.
این مداح و ذاکر اهل بیت(ع) به اهمیت کتبی چون الطبقات الکبیر ابن سعد، تاریخ طبری،  شرح الاخبار قاضی نعمان مغربی، کامل الزیارات ابن قولوَی، لهوف علی بن موسی بن طاووس، طبقات الکبری، انساب الاشراف، تاریخ یعقوبی، اخبار الطبال و...در شناخت و آگاهی شاعران از واقعه عاشورا و حوادث پیرامون آن تاکید نمود و رجوع به دانشنامه امام حسین(ع) را مفید دانسته و افزود: «درباره آثاری که به شما شاعران اهل بیت(ع)، رویکرد تهاجمی و کلامی، اعتقادی بیاموزد و با وحدت اسلامی نیز مخالفتی نداشته باشد مطالعه کنید.»
دکتر مطیعی در پایان، خواندن کتاب «انسان 250 ساله» را نیز به شاعران جوان توصیه کرد تا با نگرشی نو و دیدی باز قلم زنی کنند.

در دومین روز اردوی تخصصی شعر هیئت، دو کارگاه نقد شعر مجزا برای آقایان و بانوان شاعر برگزار شد که در کارگاه شعر بانوان، جواد حیدری، محمد صمیمی و دکتر محسن رضوانی به عنوان کارشناس حضور داشتند. در این کارگاه، شاعرانی چون، سعیده کرمانی، زینب احمدی، سیده فرشته حسینی شعرخوانی کردند و اشعار مرثیه شان توسط کارشناسان حاضر نقد شد.
در کارگاه نقد شعر آقایان نیز، اساتید گرامی، دکتر محسن رضوانی، محمد صمیمی و اکبر شیخی حضور داشتند و در این کارگاه، شاعران جوانی چون، ابراهیم زمانی، علیرضا رافتی، امیر سلیمانی، حیدرمهدی رضایی شعرخوانی کردند.

نوحه باید زبان مردم باشد
یکی از مهم ترین کلاس های تخصصی در نظر گرفته شده برای شاعران جوان مدیحه و مرثیه سرا، کلاس «موسیقی شعر هیئت» بود که تدریس این کلاس بر عهده شاعر نوحه سرا و سبّاک، جناب استاد «اکبر شیخی» بود.
وی ابتدا نوحه را به اجزای گوناگون تقسیم نموده و توضیح داد: نوحه متشکل از چهار جزء است که شامل: مضمون ، موسیقی ، ضرب و اجرا ، می شود. در وهله اول از مضمون سخن می گوییم که همان درونمایه و اندیشه شعر شما را در بر می¬گیرد. دومین مورد موسیقی است که به تناسب بین اجزای یک سیستم می گویند.
اکبر شیخی موسیقی را متشکل از تناسب بین کشش و تناسب بین گام¬ها دانست  و افزود: این ترکیب باعث ایجاد آوایی آهنگین می شود و همین تناسب بین اجزا است که باعث خوشایند شدن موسیقی می شود. سپس از دسته بندی نغمه ها سخن گفت و یادآور شد: مجموع نغمات شبیه به هم که می توانند در یک مجموعه جمع شوند را دستگاه می نامند. و به اجرای آوایی دستگاه های مختلف و تفاوت میان آنها پرداخت. او در پایان بندی صحبتهای خود خطاب به شاعران حاضر گفت : حرف و شعار امام حسین برطبق تمام آمال و آرزوهای هنری خود شاعر نوشته میشود ولی باید به گونه ای باشد که بر سر زبان مردم هم بماند.
این شاعر اهل بیت (ع) افزود، در نوحه سرایی، باید هرشخص نگاه خود و دوربین خود را داشته باشد و نکته ی مهم دیگر در این نوع اشعار،دیدگاه و زبان شاعر است. وی افزود، سکانس بندی مضمون نوحه، از شروط مهم است و مسئله ی مهم در نوحه، مردم است که شاعر برای تاثیرگذاری بیشتر نوحه اش، باید زبان مردم را دانست. شیخی ادامه داد که گوشواره نوحه عصاره نوحه است که باید توجه ویژه به آن شود. نوع رساندن نوحه از اول تا گوشواره و وصل کردن آن به ادامه تا پایان مهم است و گوشواره همان مفهومی است که شاعر و مداح می خواهند به مردم برسانند.
اکبر شیخی، در ادامه ی جلسه، سوالی مطرح کرد که تفسیر ما از موسیقی چیست ؟
او در جواب به این سوال گفت، موسیقی تناسب بین اجزای یک سیستم است. وی درباره آوا ها و نغمه های دستگاه موسیقی ایرانی صحبت کرد و گفت هر شاعر آیینی باید دستگاه های موسيقيايي را بلد باشد تا بتواند تشخیص بدهد کدام دستگاه و گوشه از حزن لازم برای بیان مطالب مفید و موثر است. برای مثال ایشان بیان کردند که مرثیه های سنتی و قدیم کشور در دستگاه چهارگاه می باشد و رویکرد حماسی به شعر می دهد ، و حتی از دستگاه چهارگاه و سه گاه برای تعزیه استفاده می شود.
بحث مهم دیگر که اکبر شیخی در این کلاس مطرح کرد، بحث وزن در شعر نوحه بود. او گفت، در سرایش نوحه مبنا نباید وزن باشد، باید ضرب آهنگ مبنای شعر نوحه باشد. در ادامه، اشاره داشتند که تحرير های آوایی باید در ملودی گذاشته شوند. اوکتاب «موسیقی عاشورا» را برای مطالعه بیشتر در این باب معرفی کردند.
آخرین برنامه روز دوم اردو، عصر شعر آفتاب غدیر ویژه بانوان شاعر، با حضور جمعی از آفتابگردان‌ها در حرم مطهر امام هشتم برگزار شد و در شب عید سعید غدیر خم، جمعی از بانوان شاعر آفتابگردان‌ها در رواق حضرت زهرا (س) واقع در حرم امام رضا(ع)  گرد هم آمدند و سروده هاي خود در مدح اميرالمؤمنين علي(ع) را قرأئت کردند.
این مراسم در رواق حضرت زهرا(س) واقع در بست شیخ حر عاملی در حرم مطهر امام رضا برگزار شد. در ادامه عاطفه جعفری، فاطمه مهدیان، ریحانه کاردانی، رحيمه مهربان، زهرا علیپور، زهرا غفاری، معصومه اسکندری، سمانه خلف زاده، مرضیه شهیدی، بشری صاحبی، طيبة عباسی و سيده فرشته حسینی به شعرخوانی پرداختند.
و بدین ترتیب کلاسهای آموزشی و نشست های شعرخوانی روز دوم اردوی تخصصی شعر هیئت به پایان رسید.
اردوهای آموزشی دفتر شعر موسسه شهرستان ادب، علاوه بر کلاس ها و کارگاه های تخصصی، خالی از برنامه های تفریحی نیست. برنامه ی تفریحی در نظر گرفته شده برای شاعران جوان در روز دوم، تماشای فیبم سینمایی «تنگه ابو قریب» در سینما هویزه شهر مشهد بود.

گفتنی¬ست اردوی تخصصی شعر هیئت تا نهم شهریور در مشهد مقدس با حضور کارشناسان شعر نوحه و شاعران مرثیه سرا، در اردوگاه شهدای مدافع حرم شهر مشهد ادامه خواهد داشت...