«نفسی تازه برای شعر نوگرای امروز»

شهرستان ادب: منتقدان در نشست نقد مجموعه شعر «چاپ بیروت» سروده علی داودی، این اثر را در شناخت و معرفی هنرمندانه کشور لبنان موثر دانستند و آن را اتفاقی مهم و نقطه‌عطفی در شعر نوگرای امروز دانستند.
در این نشست که در فرهنگسرای انقلاب و با اجرای میلاد عرفان‌پور، شاعر برگزار شد، ابتدا محمدرضا زائری از احساس خود نسبت به انتشار «چاپ بیروت» گفت: «وقتی "چاپ بیروت" منتشر شد من به دو دلیل خوشحال شدم: یکی بابت انتشار کتابی از آقای داودی که شاعر خوبی است و نیز ایشان را سال‌هاست می‌شناسم و دوم بابت عنوان کتاب که به بیروت ربط دارد.»

قاهره، بغداد، بیروت
حجه‌الاسلام زائری که سال‌ها در لبنان زندگی و تحصیل کرده است، توضیح داد: «احساس می‌کنم این عرصه‌ای است که زیاد به آن پرداخته نشده است. حوزه‌های جغرافیایی که در آثار ادبی هنری ما موجودند اغلب غربی هستند و فضای شرقی کمتر دیده می‌شود. به طور خاص، بیروت و لبنان که با ما پیوندهای مختلف و عمیق سیاسی اجتماعی مذهبی فرهنگی و تمدنی از همه نوع دارند، در این عرصه کمرنگند. من فقط اشعاری از آقای علیرضا قزوه به یاد دارم و همین کتاب از آقای داودی.»
این نویسنده و روزنامه‌نگار افزود: «من طبیعتاً به بیروت علاقمندم و خواندن این کتاب برایم شیرین بود، درست مثل سفرنامه‌ای شاعرانه و هنرمندانه و گاه عاشقانه‌ای ظریف درباره بیروت بود و عناصر مختلفی که از فضای فرهنگی اجتماعی لبنان لازم است به آن‌ها توجه شود در این مجموعه شعر دیده می‌شوند. از دست‌پخت و مواد غذایی رستوران‌های لبنانی گرفته تا مسایل سیاسی یا مد و هنر و رسانه در آن وجود داشت. جلد کتاب نیز جذاب است و تناسب کامل با عنوان کتاب دارد. در قدیم مشهور بود که می‌گفتند اندیشه‌ها در قاهره بودند، بغداد نیز پایگاه کتاب بود و بیروت نیز دروازه و پنجره ورود به جهان برای عرب‌ها بود.»
زائری با مروری کوتاه بر روابط ایران و لبنان اشاره کرد: «ارتباط ما و لبنان پس از انقلاب بیش از همه سیاسی بوده است، زمانی که در کشورمان انقلاب اسلامی رخ داد، لبنان درگیر جنگ داخلی بود، بعد نیز به تشکیل حزب‌الله می‌رسیم که با جنگ در ایران مقارن شد. زمانی نیز که مثلاً در دهه هفتاد ما فراغتی حاصل کردیم و جریان‌های فرهنگی متنوعی در ایران فعال‌تر شدند، ما ناخواسته از منظر سیاسی به لبنان وارد شدیم. به نظر من لبنان یکی از حوزه‌هایی است که جریان فرهنگی انقلاب و ادبیات ما می‌تواند به آن همچون فضایی گسترده برای ارتباط بیاندیشد.»
او ادبیات مهاجرت لبنان را نیز مهم دانست و تصریح کرد: «در لبنان ادبیات مهاجرت بسیار غنی دارد و نویسندگان و شاعران بزرگی دارند که از کشور خارج شده‌اند و در جاهای دیگر زندگی می‌کنند. مشهورترین‌شان برای ما جبران خلیل جبران است اما شمار آنان بسیار زیاد است چه در شعر چه در داستان. ما متاسفانه بسیاری از اندیشمندان عرب را نمی‌شناسیم و در حوزه داستانی نیز ظرفیت‌های غنی در لبنان برای ما وجود دارد.»
محمدرضا زائری سپس به کتاب «چاپ بیروت» پرداخت و اظهار داشت: «ما تاکنون لبنان را با نگاه سیاسی دیده‌ایم. اتفاق مبارکی است که ما بتوانیم لبنان را از چشمی هنرمندانه، از چشم نزار قبانی، از چشم خیابان حمرا و از چشم فضای فرهنگی لبنان ارایه کنیم و سفرنامه‌ای رقم بزنیم که لبنان‌نرفته‌ها به نوعی با آن ارتباط برقرار کنند و لبنان‌رفته‌ها به شکل دیگری. «چاپ بیروت» نیز به ما چشم‌انداز جدیدی می‌دهد، مثلا من هرگز در ذهنم تصوری نداشتم که «دیوارها به عکس زنی بچسبند». این چشم‌انداز تازه و زاویه دید را هنرمند به منِ مخاطب می‌دهد.»
به گفته این نویسنده «در عین حال، منی که لبنان را دیده‌ام و می‌شناسم در این کتاب با تصاویری آشنا می‌شوم که قبلا دیده بودم اما تصوری از آن به صورتی که در کتاب تصویر شده است نداشتم. حتماً برای‌تان پیش آمده که به کسی گفته‌اید "فلان نکته در ذهن خودم هم بود یا نوک زبانم بود اما تو به شکل قشنگی بیانش کردی"؛ این حکایت «چاپ بیروت» است که باعث شد تا من با لبنان ارتباط بیشتری بگیرم.»

سنت و نوگرایی
در ادامه این نشست، علی‌محمد مودب، شاعر سپیدسرا، ابتدا با مرور نوگرایی در شعر انقلاب توضیح داد: «پیش از پرداختن به این کتاب باید نکته‌ای را عرض کنم، این‌که جریان شعر نوگرای انقلاب ضعیف شده است. انقلاب اسلامی حرکتی است جدی و پر از خلاقیت و واقعه اما ادبیاتش به دلایل مختلف در سال‌های اولیه به چهره‌های سنت‌گرا نظیر جنابان اوستا و سبزواری وابسته بود. نسبت این شاعران بزرگ با سنت بیشتر بود تا با نوآوری و امروز. کسانی مانند مرحومان مشفق و شاهرخی هم برجسته شدند چون جامعه مذهبی در آن زمان بیشتر شعر را به شیوه سنتی می‌شناخت، آن‌ها شعر را در هیئت و مسجد شنیده بودند که شکلی سنتی داشت. می‌توان گفت که شاعری مانند حمید سبزواری تا آخر نیز سخنگوی انقلاب اسلامی است، او سنت‌گرای اصیل خراسانی با زبانی سالم و درست بود و راوی حرف‌های اصلی انقلاب. در عین حال دستگاه زیبایی‌شناسی او همان دستگاه خراسانی سنتی است.»
سراینده مجموعه «عاشقانه‌های پسر نوح» افزود: «در نسل دوم شاعران، حرکت‌هایی مانند استاد شفیعی کدکنی، خانم صفارزاده و جناب گرمارودی حلقه واسط جریان نوگرای معاصر شامل شاگردان رده اول نیما مثل شاملو، و فروغ و سهراب و اخوان با شعر انقلاب بودند. بعد از دوره کوتاهی شاعران شاخصی مثل سلمان هراتی و قیصر امین‌پور و سیدحسن حسینی به وجود می‌آیند. رنگ زبان شاعران جوان انقلاب و زیبایی‌شناسی‌شان از آن پس همین رنگ زبان این شاعرانِ آخر است. به دلایلی در دهه‌های اخیر نوگرایی در شعر انقلاب کمرنگ شده است و این خسارتی است هم به دلایل شاعرانه و هم بابت وجوه تمدنی آن. انقلاب معادلات جهانی را تغییر داد ولی ادبیات انقلاب درگیر مسائلی نظیر غزل‌زدگی شاعران این سال‌هاست. شاعران به غزل علاقه زیادی نشان می‌دهند اما این غزل سنت‌گراست و برای حرف زدن از وقایع امروزی کم می‌آورد.»
این شاعر به نوآوری در اشعار علی داودی پرداخت و تصریح کرد: «امروز بازار غزل مشتری دارد اما شاعرانی مثل داودی برخلاف جریان غالب حرکت می‌کنند و دست به تجربه‌ای نو می‌زنند. آن‌ها علم نوگرایی را بلند می‌کنند چون برای حرف زدن از جهان امروز باید زبانی نو داشت. تنها با به هم ریختن بیتی از صائب نمی‌توان جهان و زندگی امروز را فهمید. زندگی در این قرن بسیار متحول شده است هم از نظر فناوری و هم از نظر محتوایی. ابزارهای مدرنی در سال‌های اخیر وارد زندگی ما شده‌اند و با خود فرهنگ‌شان را هم آورده‌اند. زمانی رادیو محل بحث بود و حالا رسیده‌ایم به پدیده‌های شگفتی که دست همه ماست.»
مودب درباره «چاپ بیروت» اظهار داشت: «دستگاه عروض سنتی نمی‌تواند با کلمات موجود در این کتاب کنار بیاید. اگر بخواهیم آن‌ها را در وزنی به کار بریم دچار بیماری عصبی می‌شویم! «چاپ بیروت» مطالب زیادی به اشارت درباره لبنان به ما می‌گوید، مطالبی که در جای دیگری نمی‌توان یافت. شاعران متخصص آن هستند که ما را به درکی برسانند که به صورت علمی نمی‌توان از آن حرف زد اما ما را به موقعیت و درکی می‌رسانند که خود شاعر به آن رسیده است.»
او ادامه داد: «"چاپ بیروت" از این نظر بشارتی است و البته مجموعه آثار آقای داودی چنین است. کلماتی که او استفاده می‌کند در غزل ممکن نیست. جریان شعر سپید بابت انتشار این کتاب باید خوشحال باشد. این نوع کتاب‌ها از این نظر مهمند که به ما پیشنهاد می‌دهند که در بند غزل هندی‌واره نباشیم و توان خودمان را در جای دیگری صرف کنیم.»

شیعیان و مسیحیان
محمدرضا زائری در بخش دوم صحبت‌های خود به ارتباط میان مسیحیان و شیعیان در لبنان پرداخت و گفت: «ارتباطی که میان مسیحیان و مسلمانان وجود دارد و در این کتاب به آن اشاره می‌شود شباهتی به ارتباطی که ما داریم نیست چون ما ادای آن را درمی‌آوریم اما در لبنان واقعی است. از جوزف حرب شاعر لبنانی شنیدم که می‌گفت: "در زمان عزاداری محرم من به صورت خیلی طبیعی در روضه شرکت می‌کردم و برنامه همیشگی بود، مادرم دستم را می‌گرفت و با هم به مجلس عزاداری می‌رفتیم." او درباره امام حسین (ع) و مصیبت کربلا هم شعر سروده است. جبران خلیل جبران دو پرتره از پیامبر و امیرالمومنین کشیده است، به علاوه احادیثی از پیامبر ترجمه و منتشر کرده است. این وجوه این شاعران برای ما نامکشوف مانده است.» این نویسنده در پایان صحبت‌های خود به قابلیت ترجمه این اثر اشاره کرد: «کتاب آقای داودی اگر با ترجمه درست و مناسبی در لبنان عرضه شود حتماً برای آن‌ها نیز شیرین خواهد بود و جذابیت خواهد داشت.»
علی‌محمد مودب نیز در بخش پایانی صحبت‌های خود، با خواندن بندی از یک شعر درباره آن توضیح داد: "مجسمه مریم را دیدم/گفت: تنهایی پسرم؟/از تو پرسید/گفتم: رفته‌ای زیارت/اشک در چشمانش حلقه بست/ و گفت: دلم می‌خواست من جای او بودم..."» این همان چیزی است که شعر می‌گوید و نمی‌توان توصیفش کرد. ما هرقدر درباره روابط شیعه و مسیحی در لبنان بگوییم، به پای این چند سطر شعر نمی‌رسد. این اشارتی است که فقط از شاعر برمی‌آید.»
این شاعر این کتاب را اتفاقی در شعر عاشقانه دانست و گفت: «کتاب آقای داودی نقطه عطفی در شعر نوگرای ماست و کاری است جدی. این شعر به شعر نوگرای ما نفس می‌دهد. پایان‌بندی‌های اشعار درخشان است. داودی از قالب‌های هنرهایی مثل تئاتر و ظرفیت‌های روایی آن نیز بهره برده است. مجموع این ویژگی‌ها اثری درخور توجه را پیش چشم ما می‌گذارد. "چاپ بیروت" اتفاقی در شعر عاشقانه انقلاب هم هست، سیمای معشوق به خوبی پرداخته شده است و عشق شناسه‌های متعددی دارد. بنابراین این کتاب را نباید فقط با نگاه سیاسی فهمید.»
وی اظهار داشت: «خوشحالم که شعر ما پا را از مرزها فراتر برده و کتابی رشید درباره لبنان دارد حرف می‌زند، بخصوص امروز که برخی رسانه‌های بخصوص خارجی در حال تخریب اذهان مردم ما نسبت به لبنان هستند تا جایی را که نشانه قدرت ماست به محل ضعف ما تقلیل دهند. از این نظر "چاپ بیروت" برای رسانه‌های ما نیز پیشنهادهایی دارد.» 
در پایان، علی داودی، شاعر و هنرمند و سراینده مجموعه «چاپ بیروت» چند شعر از این کتاب را برای حضار خواند که با استقبال آنان همراه شد. این اثر در انتشارات «شهرستان ادب» منتشر شده است.