شهرستان ادب: پروندۀ ادبیات جنگ و دفاع مقدس را در بخش شعر با یادداشتی از امیر سلیمانی ادامه می‌دهیم. سلیمانی در این یادداشت به معرفی کتاب «شهادت‌نامۀ عاشقان» اثر حاج‌ولی‌اله کلامی زنجانی پرداخته است. شما را به خواندن این یادداشت دعوت می‌کنیم:
خلق آثار ادبی به‌عنوان آن‌چه که امروز با‌عنوان ادبیات پایداری خوانده می‌شود، شعر و نثری است که با مضمون و محتوای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، پای در عرصۀ وجود نهاده است و امروز به درختی تناور در ادبیات کشور تبدیل شده است که کمیت و کیفیت آثار در این گونۀ ادبی غیرقابل‌انکار است. شاید بتوان شعر را میدانی‌ترین و در صحنه‌ترین تلاش‌ها در ادبیات پایداری دانست. نظر به این که شعر در دل روزهای انقلاب و به‌عبارتی ساده‌تر از شعارهای آرمانی مردم برخاسته است و در طول جنگ تحمیلی در میدان نبرد حضور دارد و هم‌پای رزمندگان در لحظه‌لحظۀ جنگ، از خط مقدم جبهه در شب‌های عملیات تا خطوط پشتیبانی و شب‌های بمباران شهرها در حرکت است. خونی که از دشت سرخ بلا و رگ‌های بریدۀ خون خدا در دل تاریخ جاری شده و به کربلای شلمچه و فکه و حاج‌عمران رسیده را نمی‌توان تنها نظاره کرد و دم بر نیاورد. شعر این‌جا خطبه‌خوان و راوی آن لحظه‌هاست و این رسالت را به هنرمند می‌دهد تا با قلمش از یاران حسین(ع) بنویسد. شاعرانی هستند که السابقون‌اند و خود لباس رزم به تن کرده و در دل میدان، شاهد این خون‌های ریخته هستند و به تعبیری با شعر و منظومه‌سرایی‌های خود از رشادت‌های رزمندگان، تاریخ‌نگاری می‌کنند. چه اشعار و نوحه‌های ماندگاری که در دل میدان نبرد و در شب‌های عملیات با قلم هنرمندانه و از سر اخلاص نوشته شده و کلمه‌به‌کلمه فریاد آزادی و شرافت و ایمان و خون است.
یکی از این شاعران شوریده، حاج‌ولی‌اله کلامی زنجانی است که یکی از پیشکسوتان عرصۀ جهاد و شهادت، سردار حاج‌محمدتقی اصانلو در وصف او این‌گونه می‌نویسد: «..... ولی‌اله کلامی از دور، دستی بر آتش ندارد، او با گردان‌های غواص، دل آب‌ها را شکافته و از نگاه گمنام‌ترین آن‌ها شعر و شعور گرفته است و به‌قول خودش تا دم شهادت پیش رفته و در نقطۀ رهایی، مشتاق مانده است.
فراق چند شهید از اهل خانواده ش سینه‌اش را پرآتش ساخته و غصۀ وداع‌شان را تعداد ابیات اشعارش تجربه نموده است. چنانچه او در این آزمون‌ها قرار واقع نمی‌شد، چه‌بسا در احساس او راز وفا به‌چشم نمی‌خورد. از دیگرسو، زخم‌های عاشقی‌اش زخم‌های اشعارش را این‌گونه پرشور می‌کند و غریو او در جمع لبیک‌گویان ولایت، بلند می شود و هزاران عزادار در روز تاسوعا و عاشورای حسینی در شهر زنجان با او هم‌نوا گشته و می‌گویند: یل یاتار طوفان یاتار یاتماز حسینین پرچمی...».
حاصل عمر شاعرانۀ کلامی زنجانی بیش از 40جلد کتاب نوحه و شعر است که به دو زبان ترکی آذری و فارسی در طول بیش از پنجاه‌سال سروده شده است. سوابق انقلابی و رزمندگی حاج‌ولی‌اله کلامی در طبع شاعرانۀ ایشان ریشه دوانده است که اشعار انقلابی و دفاع مقدسی ایشان در آثاری چون «کربلای ایران» و «انقلاب خمینی» که در سال‌های آغازین دهۀ شصت منتشر شده، مشهود است.
اثری مستقل از اشعار انقلابی ایشان تحت عنوان «شهادت‌نامۀ عاشقان» در دومجلد ترکی آذری و فارسی در سال‌های 93 و 96 به‌ترتیب توسط نشر آرام دل و انتشارات سورۀ مهر منتشر شده است که گزیده‌ای از همۀ اشعار انقلابی ایشان در کتب منتشره و آثار جدید و منتشرنشدۀ استاد کلامی در طول سال‌های اخیر است.
آن‌چه این اثر را به‌عنوان شعر انقلاب و دفاع مقدس در مقایسه با سایر آثار با موضوع مشترک، متمایز می‌کند در ابتدا ابعاد شخصیتی شاعر است که خود از پیشکسوتان عرصۀ جهاد و شهادت است و بارها به‌عنوان رزمنده با یگان‌های رزمی مختلف ازجمله لشگر علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع) قم، لشگر عاشورای آذربایجان شرقی، لشگر نجف اشرف اصفهان، تیپ مستقل انصارالمهدی زنجان و... در جبهه حضور پیدا کرده است و تنی چند از عزیزانش ازجمله برادرش سردار شهید ناصر اجاقلو(کلامی) به فیض شهادت نائل آمده‌اند.
دومین مسأله که دلیلی بر تمایز این اثر انقلابی است، تنوع موضوعی در حجم قابل ملاحظۀ دوجلد کتاب «شهادت‌نامۀ عاشقان» باتوجه با تاریخ سرایش آثار است. اشعار این کتاب را می‌توان در دودستۀ شعر جنگ و شعر پس از جنگ بررسی کرد. شعر جنگ از آن‌جهت که روح حماسه و شور انقلابی در آن موج می‌زند و برخاسته از آرمان‌های متعالی امت انقلابی و حاضر در صحنۀ نبرد است. شعر پس از جنگ نیز که به یادکرد یاران سفرکرده می‌پردازد و تأکید به ادامۀ راه شهدا دارد.
کلامی در بسیاری از اشعار کتاب به توصیف وقایع مختلف در طول چهار دهه پس از انقلاب و جنگ تحمیلی پرداخته و باصراحت از آن به‌عنوان تاریخ منظوم یاد کرده است. ازجمله یکی از نوحه‌های معروف دفاع مقدسی که به زبان ترکی آذری سروده شده است:
«دل آچ گفتاره ای دل دل ستانلار یادی خیر اولسون...» (ای دل! زبان بگشا و از آن شهیدان دل‌ربا یادی کن...).
تسلط وی در مضمون‌پروری و تمثیل برهه‌های مختلف تاریخ اسلام و در صدر آن‌ها واقعۀ عاشورا در به تصویرکشیدن هنرمندانۀ وقایع انقلاب و دفاع مقدس، به قوام هنری اشعار ایشان افزوده است. آن‌جا که می‌نویسد:
«من آنا فدای دینم سنده باشه قاره باغلا/ آغلاما منیم غمیمده آغلاسان حسینه آغلا...» (ای مادر من! فدای راه دین شده‌ام و اگر قصد عزاداری داری پس در غم من بی‌تاب نباش و در غم حسین گریه کن...).
استفاده از ظرفیت «رجز» به‌عنوان یکی از عناصر مهم حماسه در شعر ترکی هم از نکات بارز اشعار کلامی است و او هوشمندانه از این مسأله در اشعار فارسی خود نیز بهره می‌برد و به غنای ادبی اشعار خود می‌افزاید :
سوداگران دنیا ما را نمی‌شناسند
در قید صورت‌اند و معنا نمی‌شناسد
دریایی است چشمشش، طوفانی است خشمش
ناباوران، کویر از دریا نمی‌شناسند
عنصر عاطفه در شعر دفاع مقدس در ارتباط بین مادر و فرزند رزمنده‌اش نمود پیدا می‌کند که کلامی از این ظرفیت مهم نیز به زیبایی استفاده کرده است: «قانا سنگریمده باتدیم آنا جان باشون ساق اولسون/ داخی من مراده چاتدیم آنا جان باشون ساق اولسون...» (ای مادر! سرت سلامت که در سنگرم به خون خویش نشسته‌ام و به مراد خویش رسیدم..).
شاید بتوان گفت معروف‌ترین شعر دفاع مقدسی ایشان شعری ترکی است که بارها در بین رزمندگان غواص لشگر عاشورا توسط ایشان و مداح روشن‌دل اهل‌بیت(ع) استاد حاج‌اصغر زنجانی اجرا شده است:
«دوشنده شوقیله ارونده غواص/ دییَر یا فاطمه رزمنده غواص...» (وقتی که غواص از شوق شهادت اروند می‌زند ذکر یا فاطمه(س) را سر می‌دهد...)
مجال کوتاه این نوشتار بیش از این اجازۀ توضیح ظرافت‌های ادبی اشعار انقلابی حاج‌ولی‌الله کلامی را نمی‌دهد. در پایان این یادداشت شایسته است غزلی فارسی از اشعار دفاع مقدسی جلد دوم «شهادت‌نامۀ عاشقان» را به گوش دل بسپاریم:
شهیدان راست می‌گفتند دنیا جای ماندن نیست
به فکر کوچ باشیم این جهان دنیای ماندن نیست
شهیدان راست می‌گفتند دل بر یار باید داد
مزن این دل به دریا، جان من، دریای ماندن نیست
شهیدان راست می‌گفتند راه راست پرغوغاست
به رفتن پای‌کوبی کن، دلا، این پای ماندن نیست
به بازار جهان سوداگران سودای جان دارند
دریغ، اما، به مرغِ جان‌شان سوادی ماندن نیست
اگر سرباز عاشورا شدی، با شور هجرت کن
حسینی مَرد را امروز عاشورای ماندن نیست
کجایی ای مسافر! خانه خالی کن، بیا برگرد
نوای مرغ دل بشنو که او را نای ماندن نیست
تو را لالایی مادر، پیام دیگری دارد
برای رفتن است این زمزمه، لالای ماندن نیست