شهرستان ادب: پروندۀ رمان فانتزی شهرستان ادب را با یادداشت تازه‌ای از مرتضی شمس‌آبادی به‌روز می‌کنیم؛ شمس‌آبادی در این یادداشت به بررسی کتاب «ادبیات، نقاشی و سینمای تخلیلی» اثر علیرضا طاهری پرداخته است.
«ادبیات، نقاشی و سینمای تخیلی» نام کتابی است به قلم علیرضا طاهری و به طبع نشر ساقی. این کتاب به بررسی اجمالی تخیل در ادبیات، نقاشی و سینما می‌پردازد، اما درواقع نمی‌تواند هیچ‌کدام را به‌طورکامل و آن‌طور که شایسته است تجزیه و تحلیل کرده و به دست مخاطب برساند. از هرسه می‌گوید و درواقع به اندازه‌ای که مخاطب را به‌درستی اغنا کند، نمی‌گوید و نیاز را برطرف نمی‌سازد. طاهری بیش از آن‌که هرکدام از این شاخه‌ها را موشکافانه به واژه بکشد، بیشتر برای هرکدام مثال‌هایی می‌آورد و به ذکر و توضیح این مثال‌ها می‌پردازد. لذا کتاب، پر است از مثال‌های مختلف در ادبیات، به‌خصوص در نقاشی و سینما. تخیلی که در عنوان و جان‌مایۀ نگارش کتاب هست، نه به‌عنوان ژانر علمی‌ـ‌تخیلی، که به‌عنوان تخیل و خیال مؤلف در خلق یک‌اثر است. نویسنده، هرچند در جایی فانتزی، وحشت و علمی‌ـ‌تخیلی را توصیف می کند، اما مطالب و خود را در دستۀ خاصی قرار نمی‌دهد. حال آن‌که می‌توان به‌جرأت گفت بیشتر از آن‌که نویسنده فراژانری عمل کرده باشد و تنها به عنصر خیال در این ژانرها معطوف باشد، به ژانر وحشت نزدیک است و از پنجرۀ این ژانر به ادبیات، نقاشی و سینمای تخیلی می‌پردازد. این را می‌توان از فهرست و ترتیب گفتارها فهمید. طاهری ابتدا دربارۀ هیولا، معنای واژگانی و ریشۀ آن گفت‌وگو می‌کند و بعد از صحبت دربارۀ موجودات تخیلی به بحث دربارۀ عجایب‌نامه‌ها می‌پردازد و بعد از آن پای سینمای تخیلی، نقاشی تخیلی و جلوه‌های ویژه و تکنیک‌های جان‌بخشی به موجودات تخیلی را به میان می‌آورد. در کتاب دربارۀ هیولا چنین نوشته شده: «هیولا در برخی مواقع با فرم طبیعی خارج‌شده، فیزیک بدنی و جسمی، شخصیت شکل می‌گیرد. آن‌ها به‌صورت اتفاقی و تصادفی به‌وجود نیامده‌اند بلکه تولد یا احیای آن‌ها نتیجۀ بازتاب و عکس‌العمل نسبت به طبیعت و نیروهای موجود در آن بوده است. هیولا موجودی است که از طبیعت، فاصله گرفته و فراطبیعی است. ژیلبرت لاسکو می‌گوید: دافع یا جاذب، مضحک یا وحشت‌آور، موضوعی تخیلی یا واقعی، ترس و وحشت، فیگور و ظاهر هیولا همواره همانند فاصله‌ای نسبت به طبیعت بوده است». همان‌طورکه از عنوان پیداست، دکتر طاهری معتقد است که بین ادبیات و سینما واسطه‌ای است به‌نام هنرهای تجسمی که از بین آن‌ها نقاشی بیشترین نقش را بازی می‌کند و ادبیات، ریشۀ این هنرها، نقاشی و سینمای تخیلی است. نویسنده، دربارۀ هرکدام از زیرشاخه‌های ادبیات گمانه‌زن تعاریفی را شرح می‌دهد: «فانتزی، گونه‌ای از ادبیات است که نیمی از آن در ذهن خیال‌پردازانه و نیمی دیگر در اندیشۀ علمی‌ـ‌تخیلی ریشه دارد. درواقع، ترکیبی از افسانه‌ها، اسطوره‌ها و قصه‌هاست. این ژانر ادبی، حیطۀ وسیعی از ادبیات کلاسیک و مدرن را پوشش می‌دهد که شامل عناصر سحرآمیز، جادویی، افسانه‌ای و یا سوررئالیستی و فراواقعی است و در رمان‌هایی با دنیای وهم‌انگیز و خیالی جای می‌گیرند؛ از قصه‌های محبوب عامیانه و اسطوره‌ای تا داستان‌های مدرن با رئالیسم جادویی که در آن عناصر فانتزی همچون مکانیسم‌های استعاره‌ای برای روشن‌کردن دنیایی که ما می‌شناسیم به‌کار برده می‌شوند». او دربارۀ ژانر وحشت می‌گوید: «وحشت، همچون یک‌ژانر در فهرست گستردۀ ادبیات ترس‌آور ثبت می‌شود؛ یعنی به‌طور مشترک زیرمجموعۀ ژانرهایی قرار می‌گیرد که احساس ترس را برمی‌انگیزند و با عبور از ترس و هراس و تجربۀ آن تا مرز وحشت پیش می‌رود. این‌ها همگی برای این است که خواننده را تحت یک‌شوک و برانگیختگی احساسی یا برافروختگی احساسات قرار دهند تا یک‌همزادپنداری با قربانیان درون‌شان به‌وجود آید. یکی از مشخصه‌های ژانر وحشت، نشان‌دادن خشونت و وحشی‌گری توأم با واقع‌گرایی است. این عیان‌گری می‌تواند نوعی عریان‌سازی واقعیت‌ها یا برداشت از آن‌ها باشد. هدف ادبیات خیال‌پردازانه اغلب احضار و ایجاد ترس نیست؛ زیرا جهانی که داستان به‌وجود می‌آورد نمی‌تواند در دنیای ما اتفاق افتاده باشد بلکه انعکاس یا انتقال یک‌ایده و اندیشه است». و در باب علمی‌ـ‌تخیلی این‌گونه بیان می‌دارد: «علم، سرچشمۀ مفهوم جدید و بدیعی از قدرت است که انسان به‌وسیلۀ نیروی خردش به خودش اعطا کرده است و از این به بعد به انسان اجازه می‌دهد تا رؤیاهای خود را به واقعیت نزدیک کند. این چیزی است که ژانر علمی‌ـ‌تخیلی دقیقاً انجام می‌دهد؛ یعنی با ترکیب عکس‌العمل نسبت به ممکن‌های برگرفته از علم و قهرمانی که به‌وسیلۀ اهداف از پیش طراحی‌شده هدایت می‌شود». دکترطاهری در این اثر بیشتر به عجایب‌نامه‌ها ارجاع می‌دهد و از آن‌ها برای گردآوری این مجموعه، استفاده کرده و مثال‌هایی که از این آثار نگاشته، بسیار هستند. همین امر، با اینکه با اثر کاملی مواجه نیستیم، ما را به مجموعه‌ای از کلیدواژه‌ها و سرنخ‌ها روبه‌رو می‌کند که می‌توانیم آن‌ها را بگیریم و به‌دنبال سایر منابع و محل‌های رجوع و مداقه باشیم و اگر از این نظر به کتاب نگاه کنیم، نه به‌عنوان یک‌کتاب مرجع کامل و راضی‌کننده، «ادبیات، نقاشی و سینمای تخیلی» پنجره‌ای است برای پیداکردنِ مطالب و مدخل‌های بیشتر درذیل ژانر وحشت و تخیل.
نام الزامی می باشد
ایمیل الزامی می باشد آدرس ایمیل نامعتبر می باشد
Website
درج نظر الزامی می باشد
من را از نظرات بعدی از طریق ایمیل آگاه بساز