شهرستان ادب: امروز، سالگرد درگذشت نویسندۀ مطرح انگلیسی، چارلز دیکنز است. به این بهانه، پرستو علی‌عسگرنجاد به سراغ کتاب «داستان دوشهر» از این رمان‌نویس برجسته رفته است. کتابی که رهبر انقلاب نیز در نمایشگاه کتاب از آن بازدید کردند. شما را به خواندن این یادداشت جذاب دعوت می‌کنیم:
داشتند به قفسه‌های غرفۀ نشر افق نگاه می‌کردند که مسئول غرفه، یکی از «عاشقانه‌های کلاسیک» را به دستشان داد و گفت: «این پرتیراژترین کتاب جهان است». تکرار کردند: «پرتیراژترین کتاب جهان؟» بعد، نکته‌سنجانه و دقیق، کتاب را نگاه کردند و رو به وزیر ارشاد گفتند: «این‌کتاب دربارۀ یک‌انگلیسی است که به فرانسه می‌رود و آن‌جا ماجراهایی دارد». معلوم شد رهبر انقلاب که چندسال پیش، خودشان در جمع ناشران گفته بودند باید به آثار کلاسیک جهان بیشتر اهمیت بدهیم، این‌عاشقانه را هم خوانده‌اند و محتوایش را هم در خاطر دارند!
«داستان دوشهر»، همان پرتیراژترین‌کتاب جهان است (البته در کنار «شازده کوچولو») که در نمایشگاه کتاب امسال، توجه رهبر را به خودش جلب کرد. «چارلز دیکنز»، نویسندۀ انگلیسی آن، یکی از نام‌دارترین چهره‌های ادبیات جهان است. گرچه به نظر می‌رسد اثر دیگر او، «آرزوهای بزرگ» که به عقیدۀ بسیاری، موفق‌ترین رمان وی نیز هست، بیشتر شناخته شده باشد، اما گویا آمار جهانی نشان می‌دهد داستان دوشهر، این‌عاشقانۀ پرفراز و نشیب، بیش از سرنوشت «پپ» و خانۀ اسرارآمیز «خانم هاویشام»(شخصیت‌های اصلی آرزوهای بزرگ) برای کتاب‌خوان‌ها جذابیت دارد!
چارلز دیکنز را در ایران خیلی‌ها می‌شناسند و این‌شناخت، نه تنها به مدد ترجمۀ مکرر غالب آثار او، که به سبب نقل قول معروفی از اوست دربارۀ امام حسین علیه‌السلام: «اگر منظور حسین جنگ در راه خواسته‌های دنیایی بود، من نمی‌فهمم چرا خواهران و زنان و اطفالش به همراه او بودند؟ پس عقل چنین حکم می‌کند که او فقط به‌خاطر اسلام فداکاری کرد». گویا این جملات در مجلۀ «جُنگ بنتلی» که در سال‌های 1836 تا 1858 منتشر می‌شد و دیکنز ویراستار اولش بود، منتشر شده است. البته منبع دقیقی مانند شمارۀ مجله و سال دقیق انتشار آن وجود ندارد، اما از صحت و سقم قطعی آن که بگذریم، این‌نقل را در ایران بسیاری شنیده‌اند و همین سبب شده است چارلز دیکنز نام غریبه‌ای برایشان نباشد. نوجوان‌ها هم او را با آثاری همچون «اولیور توییست»، نیکلاس نیکلبی» و «دیوید کاپرفیلد»ش می‌شناسند که اقتباس‌های سینمایی و کارتونی بسیاری هم از آن‌ها صورت گرفته است.
داستان دوشهر اما کمی متفاوت از دیگرآثار این‌نویسندۀ شهیر انگلیسی است. اولین‌تفاوت این است که این‌رمان به انگلستان محدود نمی‌شود و بخش اعظمی از آن، در فرانسه می‌گذرد و این تنوع جغرافیایی اتفاق مرسومی در آثار دیکنز نیست. نکتۀ مهم دیگر، توجۀ ویژۀ این‌کتاب به یک‌بازۀ زمانی حساس در اروپاست؛ تصرف زندان باستیل. این‌زندان که در حقیقت یک‌قلعه بود («باستیل» در زبان فرانسوی به معنای «قلعه» است)، در سال 1789میلادی به دست انقلابیون فرانسه فتح شد و این‌اتفاق، سرآغازی بود بر انقلاب کبیر فرانسه. بنابراین فضای سیاسی شدیدی بر تمام کتاب سایه انداخته و نویسنده هرجا که فرصت داشته، هنرمندانه به نقل تنش‌های سیاسی آن‌زمان پرداخته است. این‌دو مؤلفه باعث شده‌اند با رمانی به‌شدت خواندنی و پرکشش مواجه باشیم که در آن، از اغراق آشنای دیکنز در دیگرآثارش خبری نیست. در عوض، با توصیفات پرهیجان و صحنه‌پردازی‌های جذابی مواجهیم که ما را به‌خوبی در عصر وقوع رمان قرار می‌دهند.
دیکنز که خود از 12سالگی ناچار بود در کارخانۀ قایق‌سازی کار کند تا ناجی خانواده‌اش باشد که در زندان به سر می‌بردند، یکی از منتقدان جدی طبقه‌بندی‌های اشرافی و فقر ناشی از آن در اروپای زمان خود بود. او این‌کتاب را که نمایندۀ خوبی برای انتقاد مذکور اوست، در سه‌فصل یا به قول خودش، «سه‌کتاب» تنظیم کرده است: «زندگی دوباره»، «ریسمان طلایی» و «رد طوفان». شخصیت اصلی رمان، دختری به نام «لوسی مانت» است که فرزند یکی از زندانیان باستیل است و هفده‌سال از زنده‌بودن پدرش بی‌خبر بوده و یکی از دوستان پدر، سرپرستی او را به عهده گرفته. کشف راز زنده‌بودن پدر، سرآغاز ماجراهایی است که در ادامه برای این‌دختر پیش می‌آید. «چارلز دارنی» و «سیدنی کارتن»، دوشخصیت اصلی مرد ماجرا هستند که عشق مشترک آن‌ها به لوسی، نقش مهمی در پیش‌برد رمان دارد. در سیر این‌عشق و پیوند لوسی با زندگی پدر حقیقی خود، با انبوهی از تفکرات و وقایع سیاسی همراه می‌شویم تا آن‌جا که با اعدام سیدنی کارتن با گیوتین که خود، فداکاری بزرگی در حق لوسی است، کتاب پایان می‌یابد. بسیاری معتقدند خطابۀ سیدنی پیش از اعدام، از درخشان‌ترین‌متون انگلیسی در تمام تاریخ است.
داستان دوشهر روایتی است از عشق، ناکامی، انقلاب و تحول. جالب‌تر آن‌که این‌کتاب بیشتر برای مخاطب نوجوان نوشته شده و همین موجب شده در آن، با پیچیدگی‌های مرسوم داستان‌های دیکنز مواجه نباشیم. در عوض، با کتابی خوش‌خوان و بسیار پرکشش و پرفرازونشیب روبه‌روییم که ما را به سفری هیجان‌انگیز به اعماق تاریخ دوشهر می‌برد.