در اخبار نبشته‌است... | شماره بیست و ششم

شهرستان ادب: این هفته در بیست و ششمین مطلب «در اخبار نبشته است»، خبرهایی داریم از درگذشت بزرگترین نویسنده ضد نژادپرستی، انتشار کتاب تازه نویسنده عرب علاقمند به ایران، فسادستیزی رمان‌نویس و پلیس پاکستانی، کمک نویسندگان فرانسوی به ارتش این کشور و ورود چهره‌های مشهور سینمایی به دنیای ادبیات. از شما دعوت می‌کنیم گزیده اخبار مهم هفته با موضوع کتاب و ادبیات -در ایران و جهان- را به روایت شهرستان ادب بخوانید:

1 هفته گذشته یکی از نامدارترین نویسندگان سیاه‌پوست تاریخ درگذشت: تونی موریسون، رمان‌نویسی که با قصه‌های خود، تاریخ سیاهان را به جهانیان شناسناند و او را فانوس دریایی فرهنگ سیاه لقب داده‌اند. او تمام عمر جنگید تا صدای سیاهان را به گوش مردم جهان برساند. «دلبند» مهمترین رمان او به شمار می‌رود. او برنده جوایز مهمی چون نوبل ادبیات و پولیتزر شده بود.
موریسون، متولد 1931، در دورانی به دنیا آمده بود که زادگاهش آمریکا سیاهان را شهروند درجه دو می‌دانست. در زمان حیات خود شاهد به قدرت رسیدن یک رییس‌جمهور سیاه‌پوست بود اما شاید آخرین خاطره سیاسی مهمی که با خود به جهان دیگر برد، چندان مطبوع نباشد: به قدرت رسیدن رییس‌جمهوری نژادپرست به نام دونالد ترامپ، زمانی که به نظر می‌آمد نژادپرستی در ایالات متحده ظهور جدی نداشته باشد. 
بنابراین هرگز یکی از آرزوهای مهم تونی موریسون محقق نشد: «هرگاه نویسنده‌ای سیاه پوست در ایالات متحده کتابی می‌نویسد، منتقدان آن را از منظر جامعه‌شناختی (و نه ادبی) نقد می‌کنند یا آن را اگزوتیک (به معنای چیز جالبِ غریبه و در این‌جا غیرآمریکایی: انگار کتاب را یک شخص غیرآمریکایی نوشته است) می‌دانند. آیا روزی می‌توانم درباره سیاهان بنویسم بی‌آن‌که لازم باشد بگویم که آن‌ها سیاهند، همان طور که نویسندگان سفیدپوست چنین می‌کنند؟»


2 اکنون که در کشورمان نیز موج مبارزه با فساد به راه افتاده است، در کشور همسایه‌مان نیز یک نویسنده با نوشتن رمان به این کار مشغول است: منظورمان عمر حمید شهید، پلیس پاکستانی است که رمان‌های جنایی می‌نویسد و توانسته است موفقیت‌های زیادی کسب کند. موضوع غالب رمان‌های او فساد سیاسی و قضایی در کشورش است. 
رمان تازه او «تبانی» که در ماه گذشته منتشر شد به فساد در کریکت، ورزش محبوب پاکستانی‌ها می‌پردازد. برخی منتقدان او را «مبتکر تریلرهای ادبی در پاکستان» لقب داده‌اند. حمید شهید در کراچی زندگی می‌کند، یکی از خطرناک‌ترین شهرهای کشور همسایه که علاوه بر گروه‌های تروریستی، باندهای مافیایی نیز در آن فعالیت جدی دارند. بنابراین روشن است که در چنین شهری، نویسنده داستان‌های جنایی، از نظر مواد خام ادبی کمبودی احساس نخواهد کرد، بخصوص اگر پلیس نیز باشد!
حمید شهید، متولد 1977، زندگی پر فراز و نشیبی نیز داشته است. پدرش که از مدیران شرکت برق کشور بود، به ضرب گلوله یک قاتل اجاره‌ای کشته شد. قاتل عضو یکی از احزاب لاییک و افراطی پاکستانی بود. با این حال، شهید می‌کوشید تا در داستان‌هایش جانب انصاف را نگه دارد، بنابراین نه در تعریف از نیروهای پلیس اغراق می‌کند و نه مجرمان را به صورت شخصیت‌های شیطانی به تصویر می‌کشد. 


3 امین معلوف از جمله نویسندگانی است که فرهنگ ایرانی در نوشته‌های او ظهور آشکاری دارد، از جمله در رمان مشهورش «سمرقند». این نویسنده هفتاد ساله لبنانی به تازگی کتاب جدید خود با عنوان «فروپاشی تمدن‌ها» را روانه بازار کرده است که تأملات چندین ساله معلوف در باب جهان عرب و اوضاع امروز و آینده آن است.
معلوف که در 1993 برنده جایزه معتبر گنکور شده است، در مصاحبه‌ای جدید از کتاب تازه خود گفته است. به اعتقاد او جهان عرب امروز و بخصوص جوانان «سرگشته و ناامید» هستند و این شرایط بر وضعیت کلی جهان امروز نیز اثر گذاشته است. او می‌گوید: «وقتی من جوان بودم، زیست فرهنگی عرب غنی و غرورانگیز بود. اما این غرور و افتخار از بین رفته است. یکی از دلایلش شکست اعراب در جنگ شش روزه است که باعث شد تا روحیه خود را ببازند. فضای فرهنگی نیز به دنبال آن تغییر کرد. هر چه هست، امروز چه با جوانی عرب ساکن بغداد صحبت کنید چه با پیرمردی در مصر، پاسخ مشابهی می‌شنوید: "نمی‌دانیم به کجا می‌رویم، آینده نامشخص است".»
معلوف راه‌حل جهان عرب و به طور کلی جهان امروز برای اجتناب از فروپاشی قطعی را نیز ارائه کرده است. به اعتقاد او «مهمترین مسأله که در تمام قرن حاضر پا بر جا خواهد بود، مسأله هویت است. از نظر من، تمامی مشکلات امروز ریشه در همین مسأله دارد. مردم باید تشویق شوند که تمامی داشته‌های [فرهنگی] خود را بشناسند و بپذیرند. اگر چنین نشود همگی به سوی فروپاشی می‌رویم.»


4 در تصور اغلب مردم دنیای نویسندگان با دنیای نظامیان ارتباط مستقیمی ندارد. اما اخیرا وزارت دفاع فرانسه قالب موجود را شکسته است و با انتشار سندی، اعلام کرده است که گروهی متشکل از نویسندگان کتاب‌های علمی تخیلی را به کمک خود فراخوانده است. مأموریت آن‌ها؟ «اندیشیدن به آینده برای مبارزه با خطرات نظامی.»
بدین ترتیب، «آژانس نوآوری دفاعی» که وابسته به وزارت دفاع فرانسه است اخیرا پنج نویسنده را به خدمت گرفته و از آنها خواسته است تا درباره سناریوهای مختلف تحولات راهبردی و غیرمنتظره فکر کنند. هدف از این کار پیش‌بینی اقدامات گروه‌های تروریستی یا کشورهای متخاصمی است که می‌توانند از فناوری‌های پیشرفته علیه فرانسه استفاده کنند. 
در گذشته امریکا نیز در موضوعات مختلفی از افکار برخی نویسندگان علمی تخیلی مانند ایزاک آسیموف در سال ۱۹۵۹ استفاده کرده بود و از جمله، از این نویسنده خواسته بود تا یک سپر دفاع ضد موشکی را برای حفاظت از ایالات متحده طراحی کند. این کشور همچنین از آرتور سی کلارک، دیگر نویسنده مشهور آثار علمی تخیلی، در ماجرای اودیسه فضایی کمک خواسته بود.


5 مدتی است که عده‌ای می‌کوشند تصویری دروغین از دوران سلطنت پهلوی در ایران نقش بزنند و کاری کنند که مردم مشکلات و مصائب آن دوران را از یاد ببرند. یکی از شاعران که آن دوران را زیسته است از تجربه خود در زمینه وجود آزادی بیان و فعالیت ادبی چنین گفته است: «ساواک به منزلم آمد و خیلی از نقاشی‌ها و دست‌نوشت‌های من را با خود برد و متاسفانه از دست رفت. همه این نوشته در یک صندوق بزرگ چوبی بود و زمانی که من به سربازی رفتم، به داخل ریختند و آن صندوق و محتویاتش را با خود بردند. من بعد از این اتفاقات تا دو سال ننوشتم و منزوی شدم، اما رفته رفته خودم را پیدا کردم.»
محمدرضا اصلانی که علاوه بر شعر در حوزه سینما نیز فعال بوده است از موضوع دیگری نیز یاد کرده است که این روزها بحث آن بسیار داغ است و گاه اسباب شوخی و حتی تمسخر کسانی نیز شده است: منظورمان ورود چهره‌های سینمایی بخصوص بازیگران به عرصه ادبیات و سرودن شعر است. نظر اصلانی در این زمینه چنین است:
«ورود هنرمندان به شعر و ادبیات بیانگر جریان ابتذال است. این کار مصادره کردن تمام ساحت‌هاست. این کار تمامیت‌طلبی است و جزو اخلاقیات توتالیتاریسم است. این‌ها به دنبال معتبر کردن نام خود می‌گردند؛ چون در حوزه‌ای که کار می‌کنند معتبر نیستند. این روزها فیلم‌های لودگی بسیار مد شده است و شاید هم مورد استقبال مردم قرار گیرد اما معتبر نیستند. در نتیجه بازیگر آن نیز معتبر نیست. سینمایی دوره موسیلینی هم بسیار فروش می‌کرد اما شما یک فیلم معتبر از این دوره نام ببرید. تاریخ سینمای ایتالیا از «شهر بی‌دفاع» شروع می‌شود.»


مطالب این هفته، از نوشته‌های هفته گذشته گاردین، لاپرس، فرانس کولتور، اکتوالیته، ایبنا و خبرگزاری مهر، و با همکاری گروه ترجمه شهرستان ادب گردآوری شده است.