شهرستان ادب: ضمن عرض تسلیت ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) به خوانندگان گرامی، این هفته در بیست و هفتمین مطلب «در اخبار نبشته است»، خبرهایی داریم از روایت حماسه عاشورا در ادبیات اردو از منظر روزنامه مطرح پاکستانی، انتقادات تند نویسنده بریتانیایی به دولت این کشور در رمان تازه‌اش، ادامه جاه‌طلبی‌های فرهنگی ترکیه، کارگردان ایرانی در حال ساخت فیلمی از رمان ضدتبعیض هندی و مادر عمانی برنده بوکر. از شما دعوت می‌کنیم گزیده اخبار مهم هفته با موضوع کتاب و ادبیات -در ایران و جهان- را به روایت شهرستان ادب بخوانید:
1 چند سال اخیر و بخصوص پس از برجسته شدن راهپیمایی اربعین، توجه رسانه‌های خارجی به ایام عزاداری محرم و نیز حماسه حسینی بسیار بیشتر از قبل شده است. امسال نیز بسیاری از مطبوعات خارجی به این موضوع پرداختند. اما یکی از مطالب جالب در این زمینه را روزنامه انگلیسی‌زبان اکسپرس تربیون در پاکستان منتشر کرده است و در آن مفصلاً به «رابطه جدانشدنی زبان اردو و [حماسه] کربلا» پرداخته است. عنوان مطلب نیز همین است.
این روزنامه در ابتدای مقاله چنین نوشته است: «کربلا واقعه‌ای است که هیچ معادلی ندارد و از زمان و مکان فراتر می‌رود. وقایع زیادی رخ داده است که در آن افرادی جان خود یا خانوادههایشان را از دست داده‌اند. اما کربلا از جنس دیگری است. واقعه کربلا به زبان‌های بسیاری ترجمه شده است و الهام‌بخش مردمان بسیاری در سراسر جهان بوده است.»
اکسپرس ادامه داده است: «اما رابطه کربلا و زبان اردو رابطه‌ای یگانه است. سخن بی‌راهی نیست اگر بگوییم که مدح و ثنایی که ادبیات اردو به امام حسین (ع) نثار کرده است د نوع خود منحصر به فرد است. کربلا به بخش جدانشدنی ادبیات اردو تبدیل شده است. من نام هیچ شاعر اردوزبانی را به یاد ندارم که چیزی درباره کربلا ننوشته باشد. زبان اردو سالیان سال است که خاطره امام حسین (ع) را پاس داشته است.»
این روزنامه مطرح پاکستانی که شریک روزنامه نیویورک‌تایمز نیز هست، افزوده است: «همچنان‌که زبان اردو مکرر کربلا را به یاد آورده است، کربلا نیز در ساخت این زبان با معرفی گونه‌هایی چون "مرثیه"، "قصیده" و مانند آن یاری رسانده است.» اکسپرس در ادامه به «بی‌شمار شاعر اردوزبان» اشاره کرده که درباره حماسه حسینی سروده‌اند و از هر کدام شعری مثال آورده است. از جمله به اشعاری از میرزا غالب دهلوی، میرتقی میر، فیض احمد فیض و البته اقبال لاهوری و نیز کُنوَر مُهیندِر سینگ بیدی شاعر اردوزبانِ سیک اشاره کرده است که همگی از واقعه کربلا سروده‌اند. اکسپرس متن اردوی این اشعار را نیز همراه با ترجمه انگلیسی آن‌ها ذکر کرده است.
2 جان لوکاره که احتمالاً بزرگترین نویسنده زنده ادبیات جاسوسی است، در تازه‌ترین رمان خود کابینه کنونی بریتانیا را «اقلیتی محافظه‌کار از آدم‌های درجه دهم» نامیده است. او بوریس جانسون، نخست‌وزیر جدید کشورش را نیز «خوک جاهل» لقب داده است. لوکاره سال گذشته دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا را نیز موجب هراس و وحشت نامیده بود و گفته بود: «عصر ما، عصری دشوار برای نوشتن است».
رمان‌نویس هشتاد و هفت ساله، در کتاب تازه خود که قرار است به زودی منتشر شود، داستان یک مأمور امنیتی انگلیسی را روایت می‌کند که درباره آینده کشورش دچار تردید شده است و امیدی به آینده بریتانیا با وجود دولت کنونی ندارد. او بارها از ناراحتی‌های خود با دخترش درد دل می‌کند و تصمیم‌های دولت بریتانیا را «جنون‌آمیز» می‌خواند. رمان در سال 2018 می‌گذرد و در آن زمان، بوریس جانسون هنوز وزیر خارجه بود.
لوکاره در سال‌های اخیر، گاه از زبان خود و گاه از زبان شخصیت‌های داستانش، اوضاع بریتانیا و به طور کلی غرب را ناامیدکننده دانسته است. او سال گذشته به بی‌بی‌سی در توصیف قهرمان داستانش گفت: «این مرد آرمانی را که بابت آن به کشورش خدمت می‌کرد از دست داده است. او دیگر احساس وفاداری به کشورش ندارد. آخر کدام کشور؟» رمان‌نویس بریتانیایی که بسیاری از قصه‌های او، از جمله «باغبان وفادار» به فیلم درآمده است، ترامپ را نیز «نژادپرست» نامیده بود و بارها در زمان جرج بوش به او نیز حمله کرده بود.
3 جاه‌طلبی‌های ادبی ترکیه همچنان ادامه دارد. اکنون این کشور همسایه کوشیده است تا با راه‌اندازی یک بورس تحقیقاتی مسیر را برای شناساندن نویسندگان ترک به جهان هموار کند. مشابه چنین کاری را پیش از این نمایشگاه کتاب شارجه نیز انجام داده بود. رییس هیئت مدیره انجمن ناشران و حقوق مولفان ترکیه در همایشی که به همین مناسبت برگزار شده بود گفته است: «چالش امروز ما معرفی خودمان به جامعه جهانی است. ما سنت ادبی و فرهنگی غنی داریم اما به دلیل زبان‌مان منزوی شده‌ایم.»
ترکیه در سال 2008 مهمان افتخاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود و در مدتی محدود توجه جهانیان را به صنعت نشر این کشور و نویسندگان آن جلب کرد.. پنج سال بعد، ترکیه مهمان افتخاری نمایشگاه کتاب لندن بود. با این همه و به رغم چنین تلاش‌هایی که هر کدام مستلزم سال‌ها لابی و صرف هزینه است، هنوز اکثریت نویسندگان این کشور در آمریکا و به طور کلی غرب ناشناخته‌اند.
الیف شفق و اورهان پاموک دو ستاره ادبی کشورند اما نویسنده دیگری به شهرت آنان وجود ندارد. آمار و ارقام البته خبر از دست بالای ترکیه در عرصه نشر دارد: تولید کتاب در این کشور، از 12500 در سال 2002 به 67 هزار در سال 2018 رسیده است تا بدین ترتیب بازار نشر این کشور در رتبه یازدهم جهانی قرار گیرد. درآمد سالانه این کشور از کتاب دو و نیم میلیارد دلار و شمارگان فروش کتاب ششصد میلیون نسخه است. با چنین آمار حیرت‌انگیزی جالب است که مسئولان ترک همچنان خود را منزوی می‌دانند و البته نشان از جاه‌طلبی‌های فرهنگی کشور همسایه ما دارد.
4 قبلا در همین ستون از کتاب تازه آراویند آدیگا، نویسنده نامدار هندی، گفتیم که «روز گزینش» نام داشت و درباره پدری بود که آینده‌ای درخشان برای پسرانش در ورزش کریکتِ هند متصور بود و در عین حال به فساد در این ورزش می‌پرداخت. حالا خبر آمده است که رامین بحرانی کارگردان مستقل ایرانی قرار است فیلمی با اقتباس از رمان اول آدیگا یعنی «ببر سفید» بسازد، کتابی که به فارسی نیز ترجمه شده است. این هنرمند که پیش از این فیلم‌های متعددی از جمله «فارنهایت 451» را ساخته است می‌گوید: «یک دهه است که دوست دارم از این کتاب جذاب فیلمی بسازم و حالا قدردان هستم که فرصتی دارم که با چنین بازیگران بی‌نظیری کار کنم.»
آدیگا از بزرگترین نویسندگان هندی و برنده جایزه بوکر، با نخستین رمانش «ببر سفید» به شهرت رسید. فقر و اختلاف طبقاتی و تبعیض دغدغه‌های همیشگی اوست. «ببر سفید» نیز به نزاع میان فقیر و غنی، و شهر و روستا در هندوستان معاصر می‌پرداخت. نویسنده هندی اعلام کرده بود «ببر سفید» را نوشته است تا شکاف طبقاتی عظیم بین فقیر و غنی را در جامعه هندوستان نشان دهد تا دِین خود را به بخش اعظم کشورش که در واقع فقیران هستند ادا کرده باشد.
آدیگا در «ببر سفید» تصویری از هندوستان را به خواننده نشان می‌دهد که غریب و تکان‌دهنده است. بالرام شخصیت اول و راوی رمان، مستخدمی فقیر است که ارباب خود را می‌کشد و ثروت او را به چنگ می‌آورد. منتقدان «ببر سفید» را استعاره از مردم فقیر و صادق هند می‌دانند که اکنون در قفس هستند اما روزی با شکستن حصارها سر به شورش بر می‌دارند و داد خود را از بیدادگران می‌ستانند. از نظر این منتقدان «ببر سفید» هشداری است بخصوص به دولتمردان هندی تا زودتر برای این عده چاره‌ای بیندیشند.
5 جوخه الحارثی، اولین نویسنده عمانی که کتابش به زبان انگلیسی ترجمه و برنده جایزه من‌بوکر بین‌المللی شده است در گفت و گویی با مجله «گاردین» از خوش‌شانسی خود و همچنین شرایط سخت کشورش عمان در طول تاریخ سخن می‌گوید. «اجرام آسمانی»، دومین رمان جوخه الحارثی، نویسنده عرب‌زبان در کشورش عمان رخ می‌دهد و درباره زندگی سه خواهر و خانوادههایشان و تغییرات اجتماعی در عمان است.
ماجراهای کتاب در روستایی عمانی می‌گذرد. سه خواهر شخصیت‌های اصلی کتاب هستند. این کتاب با ظرافت و زیبایی خاصی به بیان اوضاع اجتماعی کشور عمان می‌پردازد، از زمانی که برده‌داری در آن رایج بوده تا زمانی که به لطف درآمدهای نفتی وارد دوران به‌اصطلاح مدرن می‌شود.
الحارثی در دوره دکتری دانشگاه ادینبورگ درس می‌خواند، فرزندی هشت ماهه داشت، و به دنبال خانه‌ای برای اقامت بود و در این میانه هر هفته از خانه‌ای به خانه‌ای دیگر نقل‌مکان می‌کرد تا بتواند آپارتمانی مناسب پیدا کند: «با اینکه در دوره دکتری رشته شعر عربی کلاسیک می‌خواندم اما از من انتظار داشتند به انگلیسی مقاله بنویسم و این موضوع من را دچار استرس کرده بود. یک شب کارهای خانه را انجام دادم، بچه را خواباندم، رایانه‌ام را روشن کردم و به داستانی متفاوت فکر کردم. از آنجا که عاشق زبان مادری‌ام هستم تصمیم گرفتم به عربی بنویسم. شروع به نوشتن کردم. ابتدا چیزی برایم مشخص نبود اما بسیار می‌اندیشیدم، بیش از همه به سنت‌های عمان که در حال نابودی هستند.»
یک دهه بعد «اجرام آسمانی» برنده جایزه بوکر بین‌المللی شد و رقبای مهمی چون اولگا توگارزوف را، که قبلاً یک بار برنده جایزه بوکر شده بود، کنار زد. «اجرام آسمانی» اولین کتاب عرب‌زبانی است که موفق به دریافت این جایزه معتبر شده است.
مطالب این هفته، از نوشته‌های هفته گذشته فیگارو، لاپِرِس، گاردین، ایبنا، هالیوود ریپورتر و با همکاری گروه ترجمه شهرستان ادب گردآوری شده است.