ای خوشا مستیا و بی خودیا!

بس که شنیدی سخن روم و چین
خیز و بیا ملک سنایی ببین!

اگر به دنبال سرچشمه ی «غزل» باشیم، اگر در جست و جوی سرچشمه ی «عرفان در شعر پارسی» باشیم، اگر در پی یافتن سرآغاز «لحن خاص شعر عارفانه عاشقانه ی ایرانی» باشیم، و اگر یکی از خاستگاه های اساسی «شعر تعلیمی» را بجوییم؛ از همه ی این جاده ها و جوی ها می رسیم به دریای بزرگی به نام ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی.

پدر و پیر و پیشوای شعر پارسی سنایی ست. خاقانی بزرگ، با همه ی عظمت و نخوتش، و مولوی عزیز با همه ی فروتنی و عزتش خود را وامدار و نشسته در سایه سار سنایی معرفی می کنند. ایشان در شعر و عرفان از روی دست او مشق می کنند و شاگردان خود را هم به او ارجاع می دهند. به جز مولوی و خاقانی که در دورترین فاصله از هم دو قله ی بزرگ ادبیات منظوم ما هستند، بزرگ شاعران دیگری هم مثل جناب عطار نیشابوری و حضرت حافظ شیرازی، همه مدیون و مرهون جناب سنایی اند. سنایی حرف نخست و خشت اول را زد، آن هم راست. و این راستی شد راه رستن شعر از دام مدح و قدح و رسیدن و رستگاری به شاهراه عشق و عرفان. تحقیق این نکته، خود مطالعه ها و مطالبه ها و مقاله های بسیاری را می طلبد که بر عهده ی دوستداران شعر و فرهنگ ایران زمین است و ما را در این مقام و مقال، فرصت و رخصتش را نیست. اکنون در این روزهای روشن و شفاف ماه شعبان، تنها بسنده می کنیم به خواندن غزلی قلندرانه و عارفانه از آن پیر روشن ضمیر.




در دل آن را که روشنائی نیست
در خراباتش آشنائی نیست

در خرابات خود به هیچ سبیل
موضع مردم مُرائی نیست

پسرا خیز و جام باده بیار
که مرا برگ پارسائی نیست

جرعه ای می به جان و دل بخرم
پیش کس می بدین روائی نيست

ای خوشا مستیا و بی خودیا
به از این هر دو پادشائی نیست

مي خور و علم قيل و قال مگوی
وای تو کاين سخن ملائی نيست

چند گویی تو چون و چند و چرا؟
زین معانی ترا رهائی نيست؟

در مقام وجود و منزل کشف
چونی و چندی و چرائی نیست

تو یکی گرد دل برآی و ببین
در دل تو غم دوتائی نیست

تو خود از خویش کی رسی به خدای
که ترا خود ز خود جدائی نيست

چون به جایی رسی که جز تو شوی
بعد از آن حال جز خدائی نيست

تو مخوانم سنایی ای غافل
کاین سخنها به خودنمائی نیست