درباره «بال‏های بایگانی» تازه‏ ترین مجموعه شعر سید حسن حسینی

شهرستان ادب: مجموعه شعر «بال‏های بایگانی» که شامل شعرهای چاپ‌نشده‌ی سید حسن حسینی شاعر فقید معاصر است توسط انتشارات افق روانه بازار کتاب شد.

مجموعه‏ شعر «بال‏های بایگانی» دربردارنده‌ی شعرهای منتشرنشده‌ی دکتر سید حسن حسینی شاعر، منتقد و مترجم معاصر است. حسینی که از پیشگامان شعر انقلاب اسلامی به شمار می‏رود در فروردین 1335 در تهران دیده به جهان گشود و فعالیت‏های ادبی خود را در دوره‏ی نوجوانی و با انتشار اشعار خود در مجله‏های ادبی آغاز کرد. وی در سال‏های ابتدایی انقلاب اسلامی به جمع شاعران متعهد و انقلابی پیوست و از اولین افراد تشکیل دهنده‏ی جلسات شعر حوزه اندیشه و هنر اسلامی (حوزه هنری فعلی) بود. جلساتی که شاعرانی چون مهرداد اوستا، علی معلم دامغانی، نصرالله مردانی، قیصر امین پور، سلمان هراتی، یوسفعلی میرشکاک، ساعد باقری و... از افراد شرکت‌کننده در آن بودند. در واقع این جلسات اولین محفل مهم شعر انقلاب اسلامی بود که نقش مهمی در تربیت و رشد شاعران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس داشت. سید حسن حسینی از فعال‌ترین شاعران در دهه‏ی شصت بود که تأثیرات فراوانی بر هم نسلان و شاعران جوان نسل‏های بعد از خود گذاشت برای نمونه دفتر شعر «همصدا با حلق اسماعیل» که مجموعه‏ی اشعار حسینی در آن سال‌هاست از مهم‌ترین مجموعه‏های شعر انقلاب اسلامی به شمار می‏رود. سید حسن حسینی در سال‏های بعد با پشت سر گذاشتن دوره‏های تکمیلی در رشته‏ی زبان و ادبیات فارسی موفق به دریافت درجه‏ی دکترا در این رشته شد و به تدریس در دانشگاه روی آورد حسینی عاقبت در فروردین سال 1383 پس از سال‏ها فعالیت در عرصه‏ی فرهنگ و ادبیات دیده از جهان فروبست.

علاوه بر دفتر شعر «همصدا با حلق اسماعیل» دفتر شعر دیگری با نام «گنجشک و جبرییل» (که مجموعه شعرهای آیینی وی در قوالب آزاد است و در اوایل دهه‏ی هفتاد منتشر شد) در زمان حیات حسینی از وی به چاپ رسید. باری پس کوچ ناگهانی سید حسن حسینی چند مجموعه شعر از شعرهای چاپ‌نشده‌ی وی به چاپ رسید. سه مجموعه با عنوان‏های «سفرنامه‏ی گردباد» (مجموعه شعرهای حسینی در قوالب کلاسیک)، «در ملکوت سکوت» (مجموعه شعر‏های آزاد) و «از شرابه‏های روسری مادرم» (شعرهای سپید در حال و هوای مادر و حضرت زهرا) با گزینش و مقدمه دکتر قیصر امین پور- یار و همراه همیشگی سید – توسط انتشارات خانه‏ی شاعران منتشر شد و یک مجموعه نیز با عنوان «نوشداروی طرح ژنریک» (مجموعه شعرهای نیمایی طنز) با گرداوری و مقدمه سعید یوسف نیا از شاعران و پژوهشگران معاصر توسط انتشارات سوره‏ی مهر به چاپ رسید. در واقع «بال‏های بایگانی» پنجمین دفتر شعر مستقل است که پس از فوت سید حسن حسینی منتشر می‌شود.

همانطور که پیشتر گفته شد سید حسن حسینی یکی از تاثیر گذارترین شعرای پس از انقلاب به شمار می‏آید و نشانه‏های این تاثیر گذاری از اولین آثار تا آخرین آثار وی قابل شناسایی است به عنوان مثال حسینی با اولین مجموعه‏ی خود نه تنها از لحاظ محتوایی به رشد و بالندگی شعر انقلاب اسلامی کمک کرده است بلکه از لحاظ صورت و قالب نیز یکی از احیا کنندگان قالب رباعی است قالبی که در ابتدای دهه‏ی شصت با شعرهای سید حسن حسینی و قیصر امین پور احیا شد و دوباره مورد توجه شاعران قرار گرفت. حسینی همچنین در «گنجشک و جبرییل» با بیان تفکرات شیعی خود در قوالب نو تحولی بزرگ در شعر آیینی به وجود آورد. این تاثیر گذاری کمابیش در مجموعه‏های بعد از فوت حسینی نیز وجود دارد به همین دلیل مطالعه آثار وی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

نکته‏ی مهمی که در رابطه با «بال‏های بایگانی» وجود دارد این است که چرا شعرهای این مجموعه در سه مجموعه ای که پیشتر توسط قیصر امین پور گزینش شده است قرار نگرفته است؟ دو پاسخ برای پرسش وجود دارد اول آنکه امین پور این شعر‏ها را مناسب برای انتشار ندانسته است یا اصلا این شعرها در اختیار او نبوده است و اصلا در دایره گزینش او نبوده است که به نظر می‏رسد فرض دوم به دلیل شعرهای بسیار خوب در بالهای بایگانی مورد قبول‏تر است.

هرچند که مقدمه‏ی کتاب توسط سهیل محمودی از شاعران معاصر نوشته شده است و در ابتدای کتاب از وی و ساعد باقری تشکر شده است ولی اینکه چه کسی کار گزینش و تدوین شعرها را انجام داده است مشخص نیست. به هر حال آخرین مجموعه‏ی شعر منتشر شده از سید حسن حسینی شامل شش بخش با عنوان‏های رستخیز روح (غزل‏ها)، زبان لحظه‏ها (قطعه‏ها)، بخوان برای دل من (ترانه‏ها)، پیراهنی از شتاب (رباعی‏ها و دوبیتی‏ها)، تک افتاده‏های قفسی (مفردات) و بیداری تو محرابی مقدس است (سپیدها و نیمایی‏ها) است.

در آخر هرچند قصد این قلم این نبود که از نقایص کتاب هم نکاتی را بر بشمارد ولی به دلیل جایگاه رفیع سید حسن حسینی در شعر معاصر لازم دانستم به چند نقص ظاهری کتاب اشاره کنم:

1-یکی از مهم‌ترین مشخصه‏های ظاهری کتاب (شاید مهم‌ترین) طرح جلد یک کتاب است. در واقع طرح جلد نخستین رابطه را با مخاطب برقرار می‏کند که متاسفانه در مورد کتاب «بال‏های بایگانی» این مهم لحاظ نشده است.طرح جلد کتاب به طور کامل با تصویر پلاستیک محافظ (همان پلاستیک‏های حباب داری که اکثرا معتاد به ترکاندن آن هستیم) پوشیده شده است که نه ارتباطی با نام کتاب دارد نه با محتوای آن. به نظر می‏رسد طرح جلد کتاب فقط یک ایده به ظاهر جالب در ذهن طراح بوده است که بر کتاب سید خدا بیامرز اجرایی شده است.

2-لازمه‏ی هر کتاب شعری فهرست نام اشعار و در حالت ایده آل مطلع‏های اشعار است و این الزام برای مجموعه شعر «بال‏های بایگانی» که دارای تنوع شعر در قالب‏های مختلف ادبی است بیشتر احساس می‌شود، حال آنکه «بال‏های بایگانی» فهرست نام اشعار را هم ندارد دیگر فهرست مطلع‏ها پیشکش.

3-اشتباهات نوشتاری دیگر جزء لاینفک کتاب‏های منتشر شده‏ی این روز‏ها است و انتشارات معروف و غیر معروف هم نمی شناسد متاسفانه «بال‏های بایگانی» نیز از این آفت مصون نیست ولی فقط اگر اشتباهات درهمین حد بود این مورد را اضافه نمی کردم چون ما دیگر عادت کردیم ولی این اشتباهات نوشتاری در جایی دیگر از بی دقتی و یا کم دقتی نشات نمی گیرد بلکه از پایین بودن سطح اطلاعات افراد حکایت دارد به عنوان مثال در پشت جلد کتاب تاریخ تولد و فوت سید حسن حسینی را سال های 1325 و 1385 ذکر کرده اند در حالی که تارخ درست سالهای 1335 و 1383 است.

4-بزرگترین مشکل «بال‏های بایگانی» مشخص نبودن گزینش کننده‏ی اشعار است که در معرفی کتاب نیز به آن اشاره شد در واقع مخاطب کتاب نمی داند که باید به سلیقه چه کسی اطمینان کند.

5-این مورد چندان مربوط به نقایص ظاهری کتاب نمی‌شود بلکه اشاره به حقیقتی است که در مقدمه‏ی کتاب به قلم سید حسن ثابت محمودی (سهیل) به شکل دیگری بیان شده است در قسمتی از مقدمه می‏خوانیم:

«... با همراهی و نظر و توجه دوستان حسینی، چون: قیصر امین پور عزیز، ساعد باقری نازنین و فاطمه راکعی بزرگوار، مجموعه‏های ملکوت سکوت، سفرنامه‏ی گردباد، از شرابه‏های روسری مادرم، نوش داروی طرح ژنریک و..در طی این سال‏ها به چاپ رسیده است...»

همانطور که در معرفی کتاب گفته شد کار گزینش و مقدمه نویسی کتاب ارجمند «نوشداروی طرح ژنریک» را سعید یوسف نیا انجام داده است نه این عزیزان نام برده شده.شاید در این اوضاع خط کشی‏ها و باند بازی‏ها ی سیاسی طبیعی بنماید که نام طرف مقابل را حذف کنی و کار او را نادیده بگیری ولی اینکه کار او را نیز به خودت و گروهت نسبت بدهی نهایت ناجوانمردی است.

موارد بیان شده در مناسبات نشر امروز (بهتر است بگوییم کتاب سازی) چندان عجیب و غریب نیست و امری معمول است ولی با توجه به جایگاه سید حسن حسینی در شعر معاصر لازم بود که این نقایص ذکر شود تا نشر محترم افق در چاپ‏های بعد آن‏ها را برطرف سازد.

 

در ادامه چند شعر از «بال‏های بایگانی» انتخاب شده است:

 

 

 

 

میله‏ های این قفس از تارهای صوتی است