شهرستان ادب به نقل از خبرگزاری تسنیم: قطار جشنواره شعر فجر در هشتمین ایستگاه خود دوباره به چاله‌ای دیگر افتاده است، جشنواره‌ای که هشت سال پیش به منظور اعتلای شعر معاصر ایران به ویژه شعر انقلاب کلید زده شد، این بار ماجرای دعوت از شاعری سیاسی و البته خارج نشین را پیش کشیده است،. علی آبان سخنگوی جشنواره شعر فجر، در گفت‌وگو با سایت خبری این جشنواره از رایزنی برای حضور «یدالله رویایی» در جشنواره شعر فجر خبر داده است. شاعری که در سال‌های پیش از انقلاب گونه‌ای از شعر به نام شعر «حجم» را خلق کرده و در این حوزه به فعالیت پرداخت. اما در سال 1358 به خارج از ایران مهاجرت کرده و اکنون در پاریس زندگی می‌کند.
دعوت از یدالله رویایی برای حضور در جشنواره شعر فجر که در سال‌های اخیر محل گردهم‌آیی شاعران انقلاب بوده است، در هشتمین دوره تحت عنوان «چند صدایی بودن» در حال شکل‌گیری است. چند صدایی بودن موضوعی است که برخی بر این باورند که «اگر در چارچوبی درست هدایت شود، می‌تواند به نوعی منجر به اتفاقات مثبتی نیز شود» اما رویه برخی متولیان اجرای این دوره جشنواره موجب شده تا انتقادات وارده نسبت به رویکرد آنان شدت بیشتری پیدا کند.
جشنواره شعر فجر اساساً جشنواره‌ای برای شعر معاصر ایران و شعر انقلاب است که اگر مسئولان برگزار کننده آن قرار بر چند صدایی بودن دارند، نباید آن را به این شیوه معنا کنیم که همه صداهای موجود در جریان شعری معاصر حتی صداهای نازیبا و معاند را نیز باید از حنجره جشنواره شعر فجر شنیده شود.» این مطلب مهمی است که اکبری از شاعران جوان انقلاب در نقد شیوه اجرای جشنواره بیان می‌کند.
عبدالجبار کاکایی که سکان‌دار و دبیر این جشنواره در ایستگاه هشتم شده است، در پاسخ به مسائل مطرح شده پیرامون تصمیم اخیر اتاق فکر این جشنواره به خبرنگار تسنیم گفت: اتاق فکر جشنواره در واقع بنا را بر این گذاشته که با توجه به حمایتی که شورای سیاستگذاری از حضور جریان‌های ادبی شعر امروز داشته است، نمایندگان جریانات ادبی که بیشترین اقبال را داشته و دارای مانیفیست و چارچوب تعریف شده علمی هستند و در حوزه شعر مدرن ایران شناخته شده‌اند را در جشنواره شرکت دهیم.
وی ادامه داد: یکی از این جریان‌های پرطرفدار و مورد توجه شعر حجم بوده است که گرایش انشعابی از شعر ناب یا موج نو تلقی می‌شود، این شعر دارای تعریفی است و از مهمترین چهره‌هایش شاخص این جریان بیژن الهی و یدالله رویایی هستند. یدالله رویایی شاعری است که اخیراً نیز آثاری از او منتشر شده است، تاکنون نیز آثارش در جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است. من تصور نمی‌کنم دعوتی از شاعری که صاحب یکی از جریانات ادبی شناخته شده است و قرار است بیاید درباره موضوع شعر حجم صحبت کند، منافاتی داشته باشد با سعه صدری که حوزه فرهنگی نظام ما دارد، همان طوری که از اول گفتم داخل کردن سوابق سیاسی افراد با فرمایشات بزرگان ما منافات دارد. امام خمینی(ره) فرمودند که میزان حال فعلی افراد است، دوستانی که روی سوابق افراد، امضاها و بیانیه‌ها حرف می‌زنند، کارشان جالب نیست.
وی گفت: ما رویایی را به عنوان یک سخنران سیاسی دعوت نمی‌کنیم، کتاب وی بارها در جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است، اما متاسفانه دوباره یک عده شروع کردند به جنجال‌افکنی پیرامون جشنواره شعر فجر و اینکه تصور کنند که یک اقدام سیاسی در حال رخ دادن است،. این یک توهم است.
کاکایی: اجازه دهند که یک پروژه علمی و ادبی انجام شود
کاکایی گفت: موضوع سخنرانی رویایی شعر حجم است، نباید این را با موضوع سیاست مخلوط کرد، اکنون کاترین اشتون را هم به ایران دعوت کرده‌ایم، او می‌تواند درباره بسیاری از موضوعات سخنرانی کند، ولی قرار است در چارچوب مذاکرات رسمی سخن بگوید، ما نیز شاعری را می‌آوریم که درباره موضوع حجم صحبت می‌کند.
کاکایی در بخش دیگری از صحبت خود در پاسخ به این پرسش که اگر اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره شعر فجر مخالفت با حضور وی داشته باشند، چه کاری انجام خواهید داد؟ گفت: این موضوع را باید به نظر شورای سیاستگذاری موکول کنیم.
کاکایی همچنین در پاسخ به این پرسش که شما در نخستین مصاحبه‌های خود اذعان کردید، منظور از چند صدایی، صداهایی از جریان شعر معاصر است که در ایران و نظام جمهوری اسلامی ایران هستند، آیا این تصمیم اتاق فکر با این گفته شما منافات ندارد، گفت: اگر شاعری خارج از ایران است، یعنی در قلمرو حاکمیت جمهوری اسلامی نیست؟ تصور می‌کنید ما جنبش سیاسی هستیم و در حال دعوت کردن از یک سخنران سیاسی؟ نه او فرهنگی است. ما شاعری را دعوت می‌کنیم برای سخنرانی درباره جریان ادبی؛ او نخواهد گفت شعر حجم مبانی ادبیات انقلاب را قبول ندارد، بنابراین کاملا روشن است که این دعوت منافاتی با سیاست‌های جشنواره ندارد.
وی تصریح کرد: الحاق کردن گذشته افراد صحیح نیست، به هر حال همه افراد نظر و اختلاف نظری داشتند و منتقد بودند، چه در داخل و چه در خارج از کشور، نمی‌توان به اعتبار انتقاد‌هایشان جلوی خلاقیت را گرفت و نظرات علمی و ادبی آن‌ها را نپذیرفت، بنابراین این خلط مبحث درست نیست، نه علم آن را می‌پذیرد، نه وجدان، نه شرع، نه دین. وقتی از امام علی(ع) می‌پرسند، بهترین شاعر کیست؟ می‌فرمایند، «امرؤالقیس» این فرد شاعری بوده که مقید به اصول اخلاقی نبوده است، بنابراین باید به خلاقیت شاعر به توان و به موهبتی که خدا به او داده توجه کنیم. ما از یک ادیب دعوت می‌کنیم تا درباره شعر «حجم» صحبت کند.
کاکایی از مخالفت خود با آمیخته شدن مباحث ادبی و سیاسی خبر داد و گفت: اعتقاد دارم ایرادی ندارد کسی بیاید به عنوان لیدر جریان ادبی و علمی سخنرانی کند، ان شاالله این سعه صدر به وجود آید و ظرفیت پذیرش مخالفت ادبی در ما ایجاد شود، شورای سیاستگذاری اشراف داشت که صداهای متفاوت خواهند آمد و صرفاً به ادبیتشان توجه می‌شود از کسانی که عادت به الحاق پرونده‌های سیاسی به افراد دارند، می‌خواهم که اجازه دهند که یک پروژه علمی و ادبی انجام شود.
این‌ها استدلال‌های کاکایی بود که تا کنون چندین بار مورد نقد بخشی از رسانه‌ها و جمع قابل توجهی از شاعران قرار گرفته است. ایده «چند صدایی» ایده اصلی کاکایی برای این دوره جشنواره بود که چندی پیش نیز به دلیل اظهارنظرهای خاص برخی افراد در قراردادن چند پیش شرط برای حضور در جشنواره تبدیل به هشداری برای این ایده «چند صدایی» شد که مرز این ایده تا کجاست؟ چه ضمانتی وجود دارد که این ایده مانع از این شود که جریانات رادیکال و تندرو به حاشیه پردازی برای شعر نپردازند؟
اکبری: شعر برای رویایی سیاسی فقط یک ابزار است/ حضور سیاسی او به شعر ما ضربه می‌زند
بی توجهی به برخی مسائل و مجزا دیدن بحث «علمی» از بحث‌های سیاسی و ... مطالبه‌ای است که برخی از اطرافیان کاکایی این روزها مطرح می‌کنند اما بخش دیگری از اطرافیان او هم که از اعضای شورای سیاستگذاری این دوره شعر فجر هستند این نگرانی را مطرح می‌کنند، که هرچند بنا این نیست که قضاوت‌ها سیاسی باشد اما آیا ضمانتی هم نباید برای این باشد که افراد خاصی که مدت‌ها و چه بسا همیشه سیاسی بودند و بیانیه‌های سیاسی علیه حکومت و مردم ایران خواندند، این شیوه را مجالی برای ادامه توهین به مردم و انقلاب آنان تصور نکنند؟ اکبری شاعر جوان می‌گوید:«خواسته می‌شود به رویایی‌ها فقط به چشم علمی و نهایتاً در حد شعر «حجم» نگاه کنیم. اگر این را هم بپذیریم ضمانت آقای کاکایی چیست که امثال رویایی که به شدت سیاسی هستند و کارنامه سیاسی عجیبی دارند، علمی حاضر نشوند، کما اینکه تمام این سال‌ها علمی حاضر نشدند. آیا این توجیه برخی آقایان شواری سیاستگذاری قابل قبول است که چون شعر حجم یک سبک است پس باید به سراغ این افراد برویم و آن‌ها هم حضور داشته باشند. این جشنواره یک وجه «فجر انقلاب» هم دارد. این وجه دوم که روح و درون‌مایه اصلی و متمایزکننده آن با سایر جشنواره‌های دنیاست آیا باید به طور کامل نادیده گرفته شود؟ این عزیزان می‌توانند بحث علمی خود را با دعوت از این افراد برای محافل شعری و ادبی شخصی خود دنبال کنند. چرا باید جشنواره شعر فجر انقلاب اسلامی مردم ایران میزبان افرادی سیاسی‌ای شود که سال‌ها به این مردم و انقلابشان افترا بستند؟»
اکبری ادامه داد: «آقای قزوه با خبرگزاری شما -تسنیم- مصاحبه‌ای می‌کند و در برابر دعوت از این آدم می‌ایستد اما در کمتر از 30 دقیقه با رسانه‌ای دیگر گفتگو می‌کند و حرفی کاملاً مقابل حرفی که به شما گفته از او نقل می‌شود. با این مواضع، خروجی این دوره جشنواره که این افراد شورای سیاستگذاری آن هستند، چه می خواهد بشود؟ نباید فراموش کرد که چند صدایی بودن جشنواره شعر فجر به معنای حضور شاعرانی مخالف نظام اسلامی که از قضا هم چندان مورد اعتنای بزرگان شعر و ادب فارسی نیستند، نیست. ضمن اینکه آقای رویایی بیشتر از آن‌که شاعر باشد، سیاسی است. ماهیت او سیاسی است و جز این نیست. این افراد سیاسی به شعر ضربه می‌زنند. کما اینکه تمام این سال‌ها از شعر به عنوان ابزاری در خدمت بیانیه‌های سیاسی خود بهره بردند. چه طور می‌خواهند ماجرا سیاسی دیده نشود وقتی رویایی‌ها، سال‌ها با نگاه سیاسی‌شان به شعر ضربه زدند؟ پوست شعر را سیاسی‌وار کندند بعد برخی دوستان می‌گویند ماجرا را سیاسی نکنید. واقعاً این آدم علمی است؟ فردی که خود آشکارا ساحت ادبیات را با موضوعات بد سیاسی آلوده می‌کند و به بیان علنی و حتی هتاکانه مواضع سیاسی خود می‌پردازد، را با چه معیاری می‌توان تنها با درنظر گرفتن ویژگی‌های ادبی به سخنرانی دعوت کرد؟»
نظر خاص هوشنگ ابتهاج درباره شعر رویایی
در روزهای اخیر مطالب جالب توجهی در حمایت از حضور رویایی در بخش بین‌الملل جشنواره فجر توسط افراد خاص نگاشته شده و حضور او را به معنای بالا رفتن تراز علمی جشنواره شعر فجر قلمداد می‌کنند. چیزی که به نظر می‌رسد هوشنگ ابتهاج چندان با آن موافق نیست. درباره آقای رویایی، در کتاب «پیرپرنیان اندیش» از زبان هوشنگ ابتهاج این چنین آمده است:
-«آشنایی‌تون با «یدالله» رویایی به سال‌های 30 و حلقه کیوان می‌رسه؟
سایه: تو حلقه ما که نبود ولی گاهی پیداش می‌شد! تو همون جلسه‌های هفتگی خونه ایرج علی‌‌آبادی یه اتفاقی افتاد. نمی‌دونم کی داشت سخنرانی می‌کرد. بعد از سخنرانی بحث می‌کردیم. رویایی پا شد و حرف‌هایی زد و بعد یه بیتی از نظامی خوند: کیسه برانند در این رهگذر/ هر که تهی کیسه‌تر آسوده‌تر.
من سرمو انداختم پایین تا از قیافه من چیزی مشخص نباشه. نادر پور گفت: چی آقا؟ اونهم دوباره گفت: کیسه بِرانند... نادرپور گفت: یعنی چه کیسه بِرانند؟ رویایی گفت: در زمان‌های قدیم آدم‌هایی بودن که کیسه‌های خالی رو می‌ذاشتن روی دوش‌شون! نادرپور گفت: اِ...چرا آقا مگه دیوانه بودند؟ کیسه خالی رو چرا می‌ذاشتند روی دوش‌شون؟ رویایی هی دست و پا می‌زد و نادر پور هم ولش نمی‌کرد. خلاصه نادرپور گفت: آقا! کیسه بُرانند در این رهگذر! بیچاره رویایی تازه فهمید قضه چیه و تند گفت: بله اون طور هم می‌شه خوند هم این طور ... کارد می‌زدی به نادر خون در نمی‌اومد!
-استاد نگفتین چرا شعر رویایی رو دوست ندارید؟
سایه: چه می‌دونم.... چرا نداره.
-یعنی هیچ شعر خوبی نداره؟
سایه: به حضرت عباس نه.
-یعنی می‌شه شعر رویایی رو نادیده گرفت و گذشت؟
سایه: ما کی هستیم؟ خدا نادیده بگیره!
-استاد! به این سوال من جواب بدین. گویا از ایشون نقل شده که شعر منو مردم این زمانه نمی‌فهمن و نسل‌های بعدی می‌فهمن. نظر شما چیه؟
سایه: صد سال دیگه می‌فهمن! با این وضع خیلی احتمال داره که صد سال دیگه دنیا اینقدر احمق بشه که به شعر رویایی برگرده! بعید نیست! خیلی‌ها این حرفو زدن و دلشونو خوش کردن.»
انتقادات شاعران به دعوت از یک شاعر سیاسی
بخش قابل توجهی از جامعه شاعران و اهل فرهنگ د رگفتگو با رسانه‌های مختلف مخالفت خود با دعوت از این شاعر سیاسی در جشنواره شعر فجر را اعلام کردند. نجفعلی میرزایی مدیرعامل موسسه خانه کتاب که اجرای جشنواره‌‌ها و جایزه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کتاب را بر عهده دارد، در این زمینه می‌گوید: اگر افرادی با سابقه‌ای به معنای واقعی مخالف با اصول نظام اسلامی را بخواهیم تکریم کنیم، اشتباه است، با تکریم مخالفین انقلاب اسلامی صد در صد مخالفم، همچنین با برجسته کردن، شاخص کردن و رسانه‌ای کردن این افراد. اگر این فرد «یدالله رویایی» به عنوان مهمان ویژه که جنبه تکریم دارد در این جشنواره حضور پیدا کند با آن مخالفم و این موضوع را در حوزه شعر سازنده نمی‌دانم.
با نگاهی به این اظهارات این مسئله هنوز مشخص نشده است که علت اصلی دعوت برای حضور یدالله رویایی چیست؟ به نظر می‌رسد این گفته که ساحت فرهنگ را با سیاست آلوده نمی‌کنیم دلیلی کافی برای دعوت از یک فرد سیاسی نباشد.
هرچند علیرضا قزوه از موسسان جشنواره شعر فجر که چندی پیش نیز به دنبال مطرح شدن شروط برای حضور برخی جریان‌های ادبی در جشنواره شعر فجر به طرفداری از سیاست جشنواره و شخص عبدالجبار کاکایی پرداخت، اعلام کرده است که قطعاً تنها شاعرانی به جشنواره شعر فجر دعوت می‌شوند که موافق انقلاب و قانون اساسی ایران باشند، اما این‌گونه تصمیمات در جشنواره شعر فجر تاکنون موجب شده که جشنواره با تنش روبرو شده و از مسیر اصلی حرکت خود تاحد زیادی باز بماند.