آدونیس: هرگز نمی‎توانم در موضعی با آمریکا همراه باشم

شهرستان ادب: بی بی سی (رسانۀ رسمیِ پادشاهی استعمارگر بریتانیا) به تازگی در یکی از برنامه‎های خود با غرب‎زده‎ترین و نوگراترین شاعر امروز عرب یعنی علی احمد سعید آدونیس به گفت و گو نشسته است. آدونیس، چهرۀ جهانی شعر معاصر همواره به عنوان شاعر و متفکری سکولار و بیگانه با دین و سنت در جهان عرب شناخته شده است، هرچند کمتر کسی منکر خلاقیت‎ها و اهمیت والای ادبی اوست.

به گزارش شهرستان ادب، در طی این گفتگو مخاطب نمی‎تواند به نگاه جانب‎دارانه و اغراق‎آمیز و حتی حرکات اغراق‎آمیزِ دست و صورتِ گزارشگر بی بی سی _که گویا افغانستانی است_ توجه نکند. اغراق‎هایی که گاه حالتی طنزآمیز به خود می‎گیرند و موجب خندۀ مخاطب هوشمند می‎شوند. گزارشگر در این گفتگو مدام سعی می‎کند تا از آدونیس سخنانی ضد دین، ضد حکومت‎های دینی، ضد اسلام و حتی ضد سنت را بیرون بکشد و با توجه به عقائد آدونیس تا حدی هم موفق می‎شود. اما نکته اینجاست که نگاه و سخن آدونیس با توجه به بسترهای عربی کشورهای امروز عرب است در حالیکه مخاطب برنامه، مخاطب بخش بی بی سی فارسی است. لذا بعضی از مفاهیم و مطالب با توجه به این تغییر حوزۀ فرهنگی و سیاسی بسیار متفاوت‎اند. خوشبختانه آدونیس در چند بخش از سخنانش به این تفاوت اشاره می‎کند. او وقتی از ضدیتش با اسلام سخن می‎گوید تأکید می‎کند بین اسلام ایران، اسلام سعودی و اسلام پاکستان تفاوت وجود دارد. اما آنچه مد نظر آدونیس و محل اصلی دعوا و انتقاد اوست قرائت اکثریت از اسلام یعنی اسلام سنی (در بعد مذهبی) و اسلام سعودی (در بعد سیاسی) است، مخصوصاً اسلامی که شاید قرائتی اشتباه است و هیچکس جز خود را تحمل نمی‎کند، برخلاف قرآن که امر بر «لا اکراه فی الدین» کرده و هدایت را موقوف ارادۀ الهی می‎داند نه خواست افراد. همچنین او تأکید می‎کند برخلاف نظر گزارشگر قصد نابود کردن سنت اسلامی و میراث قدیم را ندارد، بلکه هدف او بازخوانی است.

در بخش دیگری از این مصاحبه گزارشگر که همۀ نظرات و انتقادات خود را با عبارت «منتقدان بر این باورند» بیان می‎کند! از آدونیس به خاطر اینکه در جریان انقلاب مردم سوریه در کنار آن‎ها نبوده انتقاد می‎کند. آدونیس در پاسخ به گزارشگر می‎خندد و می‎گوید آیا ما واقعاً الآن شاهد یک انقلاب مردمی هستیم؟ آدونیس در ادامه با اشاره به مقالات خودش در ابتدای اعتراضات سوریه می‎گوید من چطور می‎توانم از اسلامگرایانی حمایت کنم  که هم داعیۀ اسلام دارند و دیگران را به خاطر اختلاف مذهبی گردن می‎زنند، هم مزدورند و هم مورد حمایت آمریکا. آدونیس در ادامه با انتقاد از آمریکا می‎گوید آمریکایی که آغازش با ستم و غصب سرزمین مردم سرخ‎پوست بوده و همۀ تاریخش با استعمار و ظلم همراه بوده چگونه می‎خواهد حامی و هدایت‎گر انقلاب مردم سوریه و هر انقلاب مردمی دیگری باشد؟ او تأکید می‎کند هرگز نمی‎تواند در موضعی با آمریکا همراه باشد.

در بخشی دیگر از این گفتگو، گزارشگر، نسبت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را با سیاست خارجی کشورهای عربی از آدونیس سوال می‎کند. این شاعر مطرح سوریایی در پاسخ از برتریِ غیرقابل مقایسۀ  ایران نسبت به کشورهای عربی سخن می‎گوید و تأکید می‎کند برخلاف کشورهای عربی که زمین بازی و بازیچه‎دستِ غربی‎ها و استعمارگران هستند، ایران موضعی مستقل دارد و از جایگاهی برابر با دیگر کشورها روبه‎رو می‎شود.

وقتی سخن از شعر ایران می‎شود، آدونیس از خیام به بزرگی یاد می‎کند و تأکید می‎کند به خاطر خواندن ترجمه‎ای خوب توانسته با خیام ارتباط برقرار کند. او سطح شعر ایران را عالی عنوان می‎کند اما از اظهار نظر دربارۀ شعر معاصر _به خاطر نبودن همین ترجمۀ خوب_ خودداری می‎کند، هرچند شاعرانی چون فروغ فرخزاد و احمد شاملو را تا حدی می‎شناسد.

در بخش‎های پایانی گفتگو، گزارشگر افغانستانیِ پادشاهی استعمارگر انگلیس سعی می‎کند تا شعری که آدونیس در ابتدای انقلاب برای انقلاب اسلامی مردم ایران سروده است را تناقضی در فکر و اندیشۀ او _به عنوان یک متفکر و شاعر سکولار_ مطرح کند تا شاید شاهد عقب‎گرد آدونیس از آن شعر پس از این سی و هفت سال باشد. اما آدونیس با حمایت مجددش از شعر قدیمی خود تأکید می‎کند سرایش آن شعر دو دلیل داشت. یکی اینکه قیام مردم ایران قیام علیه یک پادشاهی بود و او همواره ترجیح می‎دهد با مردمی که علیه ستمگری و پادشاهی مبارزه می‎کنند همراه باشد. دلیل دیگری که آدونیس مطرح می‎کند این است که انقلاب اسلامی ایران قیامی استثنایی و تحولی متمایز در آن عصر بود، چه ایکه انقلاب یک گروه نظامی یا یک حزب نبود، بلکه در این انقلاب تمام اقشار مردم با هم متحدانه حضور داشتند.

لازم به یادآوری است که شعر آدونیس برای انقلاب اسلامی چند سال پیش با ترجمۀ مترجم و شاعر جوان آقای محسن رضوانی به طور اختصاصی در سایت شهرستان ادب منتشر شده بود. برای خواندن این می‎توانید به صفحۀ مربوطه در سایت شهرستان ادب مراجعه کنید: «شعری از آدونیس: درودی پیشکش انقلاب ایران»