شهرستان ادب: بی بی سی (رسانۀ رسمیِ پادشاهی استعمارگر بریتانیا) به تازگی در یکی از برنامههای خود با غربزدهترین و نوگراترین شاعر امروز عرب یعنی علی احمد سعید آدونیس به گفت و گو نشسته است. آدونیس، چهرۀ جهانی شعر معاصر همواره به عنوان شاعر و متفکری سکولار و بیگانه با دین و سنت در جهان عرب شناخته شده است، هرچند کمتر کسی منکر خلاقیتها و اهمیت والای ادبی اوست.
به گزارش شهرستان ادب، در طی این گفتگو مخاطب نمیتواند به نگاه جانبدارانه و اغراقآمیز و حتی حرکات اغراقآمیزِ دست و صورتِ گزارشگر بی بی سی _که گویا افغانستانی است_ توجه نکند. اغراقهایی که گاه حالتی طنزآمیز به خود میگیرند و موجب خندۀ مخاطب هوشمند میشوند. گزارشگر در این گفتگو مدام سعی میکند تا از آدونیس سخنانی ضد دین، ضد حکومتهای دینی، ضد اسلام و حتی ضد سنت را بیرون بکشد و با توجه به عقائد آدونیس تا حدی هم موفق میشود. اما نکته اینجاست که نگاه و سخن آدونیس با توجه به بسترهای عربی کشورهای امروز عرب است در حالیکه مخاطب برنامه، مخاطب بخش بی بی سی فارسی است. لذا بعضی از مفاهیم و مطالب با توجه به این تغییر حوزۀ فرهنگی و سیاسی بسیار متفاوتاند. خوشبختانه آدونیس در چند بخش از سخنانش به این تفاوت اشاره میکند. او وقتی از ضدیتش با اسلام سخن میگوید تأکید میکند بین اسلام ایران، اسلام سعودی و اسلام پاکستان تفاوت وجود دارد. اما آنچه مد نظر آدونیس و محل اصلی دعوا و انتقاد اوست قرائت اکثریت از اسلام یعنی اسلام سنی (در بعد مذهبی) و اسلام سعودی (در بعد سیاسی) است، مخصوصاً اسلامی که شاید قرائتی اشتباه است و هیچکس جز خود را تحمل نمیکند، برخلاف قرآن که امر بر «لا اکراه فی الدین» کرده و هدایت را موقوف ارادۀ الهی میداند نه خواست افراد. همچنین او تأکید میکند برخلاف نظر گزارشگر قصد نابود کردن سنت اسلامی و میراث قدیم را ندارد، بلکه هدف او بازخوانی است.
در بخش دیگری از این مصاحبه گزارشگر که همۀ نظرات و انتقادات خود را با عبارت «منتقدان بر این باورند» بیان میکند! از آدونیس به خاطر اینکه در جریان انقلاب مردم سوریه در کنار آنها نبوده انتقاد میکند. آدونیس در پاسخ به گزارشگر میخندد و میگوید آیا ما واقعاً الآن شاهد یک انقلاب مردمی هستیم؟ آدونیس در ادامه با اشاره به مقالات خودش در ابتدای اعتراضات سوریه میگوید من چطور میتوانم از اسلامگرایانی حمایت کنم که هم داعیۀ اسلام دارند و دیگران را به خاطر اختلاف مذهبی گردن میزنند، هم مزدورند و هم مورد حمایت آمریکا. آدونیس در ادامه با انتقاد از آمریکا میگوید آمریکایی که آغازش با ستم و غصب سرزمین مردم سرخپوست بوده و همۀ تاریخش با استعمار و ظلم همراه بوده چگونه میخواهد حامی و هدایتگر انقلاب مردم سوریه و هر انقلاب مردمی دیگری باشد؟ او تأکید میکند هرگز نمیتواند در موضعی با آمریکا همراه باشد.
در بخشی دیگر از این گفتگو، گزارشگر، نسبت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را با سیاست خارجی کشورهای عربی از آدونیس سوال میکند. این شاعر مطرح سوریایی در پاسخ از برتریِ غیرقابل مقایسۀ ایران نسبت به کشورهای عربی سخن میگوید و تأکید میکند برخلاف کشورهای عربی که زمین بازی و بازیچهدستِ غربیها و استعمارگران هستند، ایران موضعی مستقل دارد و از جایگاهی برابر با دیگر کشورها روبهرو میشود.
وقتی سخن از شعر ایران میشود، آدونیس از خیام به بزرگی یاد میکند و تأکید میکند به خاطر خواندن ترجمهای خوب توانسته با خیام ارتباط برقرار کند. او سطح شعر ایران را عالی عنوان میکند اما از اظهار نظر دربارۀ شعر معاصر _به خاطر نبودن همین ترجمۀ خوب_ خودداری میکند، هرچند شاعرانی چون فروغ فرخزاد و احمد شاملو را تا حدی میشناسد.
در بخشهای پایانی گفتگو، گزارشگر افغانستانیِ پادشاهی استعمارگر انگلیس سعی میکند تا شعری که آدونیس در ابتدای انقلاب برای انقلاب اسلامی مردم ایران سروده است را تناقضی در فکر و اندیشۀ او _به عنوان یک متفکر و شاعر سکولار_ مطرح کند تا شاید شاهد عقبگرد آدونیس از آن شعر پس از این سی و هفت سال باشد. اما آدونیس با حمایت مجددش از شعر قدیمی خود تأکید میکند سرایش آن شعر دو دلیل داشت. یکی اینکه قیام مردم ایران قیام علیه یک پادشاهی بود و او همواره ترجیح میدهد با مردمی که علیه ستمگری و پادشاهی مبارزه میکنند همراه باشد. دلیل دیگری که آدونیس مطرح میکند این است که انقلاب اسلامی ایران قیامی استثنایی و تحولی متمایز در آن عصر بود، چه ایکه انقلاب یک گروه نظامی یا یک حزب نبود، بلکه در این انقلاب تمام اقشار مردم با هم متحدانه حضور داشتند.
لازم به یادآوری است که شعر آدونیس برای انقلاب اسلامی چند سال پیش با ترجمۀ مترجم و شاعر جوان آقای محسن رضوانی به طور اختصاصی در سایت شهرستان ادب منتشر شده بود. برای خواندن این میتوانید به صفحۀ مربوطه در سایت شهرستان ادب مراجعه کنید: «شعری از آدونیس: درودی پیشکش انقلاب ایران»