گربه های آدمخوار موراکامی

شهرستان ادب: امروز زادروز هاروکی موراکامی، نویسندۀ مطرح ژاپنی است. پرستو علی‌عسگرنجاد طی یادداشتی کتاب «گربه‌های آدم‌خوار» او را معرفی کرده است، که با یکدیگر می‌خوانیم:

امروز، دوازدهم ژانویه، زادروز مردی است که همه می‌اندیشیدند امسال سرانجام جایزۀ نوبل ادبیات را در دست می‌گیرد؛ اما بخت همچنان با وی یار نبود و رقیب عجیبی همچون باب دیلن، این جایزه را که به‌راستی سزاوار او و کارنامۀ پربار ادبی‌اش بود، از وی ربود. از هاروکی موراکامی حرف می‌زنیم؛ نویسندۀ نامدار ژاپنی که این روزها کتاب‌هایش با سرعتی شگفت‌انگیز در سراسر دنیا ترجمه و تجدید چاپ می‌شوند.

موراکامی را در ایران، بیشتر با معروف‌ترین رمان او، «کافکا در کرانه» می‌شناسند که با ترجمه‌های مختلف، تحت عناوین دیگری همچون «کافکا در ساحل» نیز به بازار نشر عرضه شده است. در حقیقت، موراکامی رمان‌نویس چیره‌دستی است که بیشتر آثارش را در این قالب نوشته است؛ آثاری همچون «سوکورو تازاکی و سال‌های زیارت بی‌رنگش»، «پس از تاریکی»، «سرزمین عجایب بی‌رحم و ته دنیا»، «به آواز باد گوش بسپار» و... . اما باید اشاره کرد که موراکامی، درست به همان اندازه که در نگارش رمان تبحّر دارد، داستان‌کوتاه‌نویس فوق‌العاده‌ای هم هست. این نویسندۀ ژاپنی‌تبار که در سال 2006 موفق به دریافت جایزۀ فرانتس کافکا و نیز جایزۀ معتبر یومیوری شده است، با همان تخیّل جادویی و با همان دایرۀ لغات گسترده، در داستان کوتاه، شگفتی می‌آفریند. یکی از زیباترین مجموعه‌‌داستان‌های او، «گربه‌های آدم‌خوار» است که در یادداشت پیش‌رو، نگاه کوتاهی به آن می‌اندازیم.

«گربه‌های آدم‌خوار»، مجموعه‌ای مشتمل بر شش داستان است. «پروانۀ شب‌تاب»، «تونی تاکیتانی»، «خرچنگ‌ها»، «گربه‌های آدم‌خوار»، «اتفاق، اتفاق، اتفاق» و «نفر هفتم» عناوین این داستان‌ها هستند که همگی در یک عنصر مشترک‌اند؛ «بومی و در عین‌حال، جهانی بودن». در هر شش داستان، شخصیت‌ها ژاپنی هستند. اسامی مکان‌ها، غذاها و فضای عمومی داستان‌ها نیز و این یکی از برگ‌های برندۀ موراکامی است؛ نویسنده‌ای که اگرچه در پرینستون و هاروارد تفت تدریس کرده و تجربۀ زندگی آمریکایی را از سر گذرانده است، همچنان به ریشه‌های وطنی خود پایبند است و آن‌گاه که قلم در دست می‌گیرد، از سرزمین خود، ژاپن و مردمش می‌نویسد و مانند دیگرنویسندگان تازه‌به‌دوران‌رسیده، برای خوشایند غرب نمی‌نویسد. اتفاقاً موراکامی در مقابل آمریکا، نگاهی کنایی و طعنه‌آمیز دارد. او خود به این موضوع، کاملاً آگاه است و حتی در کتاب پیش‌رو، در داستان «تونی تاکیتانی»، گوشه‌چشمی به این امر دارد؛ آن‌گاه که ماجرای مردی به همین نام را روایت می‌کند و می‌گوید: «شوزابوزو تاکیتانی [پدر شخصیت اصلی] پاک یادش رفته بود روی بچه اسم بگذارد. سرگرد اسم کوچک خودش، تونی، را پیشنهاد داد. البته تونی اسم هیچ بچۀ ژاپنی نبود، اما چنین فکری هرگز به ذهن سرگرد نمی‌رسید. شوزابورو تاکیتانی که به خانه رسید، اسم «تونی تاکیتانی» را روی تکه‌کاغذی نوشت، به دیوار آویزان کرد و تا چند روز به آن زل زد. هوم! «تونی تاکیتانی» بد نیست. بد نیست. اشغال ژاپن از طرف آمریکا احتمالاً تا مدتی طول می‌کشید و یک نام برازندۀ آمریکایی شاید هنوز بعضی جاها به درد بچه می‌خورد.

اما برای بچه زندگی با چنین نامی سخت بود. بچه‌های مدرسه سر به سرش می‌گذاشتند که دورگه است و هروقت اسمش را به کسی می‌گفت، واکنششان یا حیرت بود یا نفرت. بعضی‌ها خیال می‌کردند شوخی ناجوری است و بعضی با عصبانیت واکنش نشان می‌دادند. برای دسته‌ای روبرو شدن با بچه‌ای به نام «تونی تاکیتانی» به معنای سرگشودن زخم‌های کهنه بود». (ص 43)

گفتیم «بومی و در عین حال جهانی بودن». داستان‌های موراکامی در عین حال که همگی «ژاپنی» هستند، به‌آسانی قابل تعمیم دادن به همۀ دنیا هستند. شخصیت‌های او، نمونه‌های دقیق و حساب‌شده‌ای هستند مشت نمونۀ خروار. مردی که همسرش را از دست می‌دهد و با بحران تنهایی دست‌وپنجه نرم می‌کند، مردی که از تصادفات شگفت‌انگیز زندگی‌اش حرف می‌زند( و موراکامی ادعا می‌کند این خود اوست)، مردی که برای گذراندن تعطیلات با معشوقش به کشوری دیگر آمده و در یک لحظۀ شهودی زندگی‌اش دستخوش تغییری عظیم می‌شود و پسری که بهترین دوستش را در کودکی به دنبال غفلت خود از دست داده. این‌ها شخصیت‌هایی هستند که در «گربه‌های آدم‌خوار»، یکی پس از دیگری، به‌ظرافت و هشیاری روایت می‌شوند و همگی می‌توانند در عین حفظ فرهنگ و سبک زندگی ویژه‌ای که نویسنده برایشان تعریف کرده، آدم‌هایی باشند از دیگر گوشه‌های دنیا.

همچنین فضای نیمه‌‌واقعی و گاه گروتسکی که در آثار موراکامی دیده می‌شود، در این مجموعه نیز حاضر است و گربه‌ها که همواره وزنۀ این فضاسازی هستند، در این داستان‌ها نیز حضور دارند؛ به‌ویژه داستانی که نام مجموعه از آن گرفته شده است.

در پایان باید اضافه کرد «گربه‌های آدم‌خوار» با ترجمۀ دقیق «مهدی غبرایی»، مترجم چیره‌دست غالب آثار موراکامی در ایران، در 132 صفحه و به همت انتشارات نیکونشر به چاپ رسیده است.